Renesansowa wizja człowieka zawarta w pismach filozofów, tekstach pisarzy i dziełach plastycznych.

Renesansowa wizja człowieka zawarta w pismach filozofów, tekstach pisarzy i dziełach plastycznych.

Epoka poprzedzająca renesans, czyli średniowiecze, to okres ciemnoty, zabobonów i teocentryzmu - poglądu na świat opierającego się na nauce Kościoła, według którego wszechpotężny Bóg był centrum wszechświata. Jego wola wyjaśniała wszystkie zachodzące zjawiska, a posłuszeństwo jego nakazom było jedynym celem człowieka.
Po tym okresie ludzie zapragnęli odmiany, choć nie oznaczało to porzucenia religii chrześcijańskiej, gdyż renesansowa wizja człowieka ma w nim swoje źródła. Podkreślają to słowa obrazujące istotę jaką jest człowiek, które zauważamy też w Biblii, np.: wolność, rozum, dobro, piękno.
Mimo wielu różnic dzielących obydwie epoki, renesansowa wizja człowieka może być kontynuacją wizji średniowiecznej, jak wynika to z filozofii św. Tomasza z Akwinu , który głosi radość z życia, cieszenie się nim, a także podkreśla wartość rozumu.

W renesansie wytworzył się humanizm, czyli prąd umysłowy zmierzający do odrodzenia zapomnianego piękna, literatury i starożytnej wiedzy o człowieku. Uznawał za ideał wszechstronnie wykształconą, silną i wolną istotę ludzką, która dąży do pełni człowieczeństwa przez swobodne poznawanie piękna i wielkości świata.

W tej epoce na pierwszy plan wszedł człowiek-istota stworzona przez Boga, w której odnajdywano ideał doskonałości. Człowiek renesansu-wielbiciel kultury starożytnej, był wyznawcą antropocentryzmu-poglądu mówiącego o tym, że człowiek jest centrum wszechświata i celem jego rozwoju. Człowiek renesansu to humanista, który nie myśli już tylko o Bogu i życiu pozagrobowym jak jego poprzednik z epoki średniowiecza.

Pierwszym wzorem życia może stać się wzór renesansowego ziemianina. Przykład tego odnajdujemy w dziele Mikołaja Reja - "Żywot człowieka poczciwego". Znajdują się w nim wskazówki jak ma postępować człowiek w następujących po sobie kolejno etapach życia - lat młodzieńczych, dorosłości i starości. Poeta mówi oczywiście o tym, że największą wartością dla człowieka jest obcowanie z przyrodą. Toteż główny bohater utworu żyje rytmem życia wyznaczonego przez naturę, pory roku.

Wzór człowieka na podstawie "Żywota człowieka poczciwego" Mikołaja Rej:
- żyje on na wsi w swoim gospodarstwie, o które pieczołowicie dba;
- takie życie owocuje umiejętnością zachowania umiaru;
- ma poszanowanie dla swojego herbu
- docenia wartość pracy;
- praca na roli daje jemu i jego rodzinie pożywienie, zajęcie, każda pora niesie ze sobą przyjemności życia na łonie natury i obfituje w liczne dary;
- wypełnianie obowiązków i czerpanie z dóbr natury przekonuje go o harmonii świata;
- nie jest wykształcony w szkole, ale posiada wiedzę praktyczną;
- jest bardzo szczęśliwym człowiekiem, spełnionym, dlatego nie boi się starości i śmierci;
- jego życiem kieruje cnota, czyli życiowa mądrość, umiejętność rozważnego życia i czerpania z niego przyjemności;
- żyje w zgodzie z naturą, każdy etap jego życie jest jej podporządkowany.

Człowiek renesansu to optymista, człowiek niezależny, ambitny, wykształcony a także pewny siebie. Świadczą o tym słowa wypowiedziane przez Normana Daviesa:
”Wielcy ludzie renesansu w pełni wierzyli we własne siły. Mieli poczucie, że dane im przez Boga zdolności umysłu można- i trzeba- wykorzystywać do odkrywania tajemnic Bożego wszechświata i że wynika z tego, iż można także pokierować losem człowieka na ziemi i zmienić go na lepszy? ”

Człowiek Renesansu nie stroni od uciech życia doczesnego, lubi się bawić, pić, tańczyć, ale zachowując we wszystkim umiar. Wie o tym, że i tak jego życie jest z góry zaplanowane przez Boga - nie ma więc potrzeby "troszczyć się więcej niźli trzeba". Jest on bardzo zżyty z przyrodą. Do zmian w niej zachodzących porównuje zmienność ludzkiego losu. Wie, że "nic wiecznego na świecie, radość się troską pleni" i twierdzi, że "na szczęście wszelakie serce ma być jednakie".

Człowiek w literaturze średniowiecznej jest słaby, musi nieustannie dokonywać wyboru między dobrem a złem oraz walczyć z pokusami, szczęście znajduje w Bogu i w zapowiedzi życia po śmierci. A jaki jest człowiek odrodzenia? Renesans wytworzył kilka charakterystycznych wzorców osobowych zachowanych w parenetycznej literaturze, która miała za zadanie propagować określone zachowania, cnoty wśród czytelników..

Na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej Michał Anioł namalował fresk pt.: „Stworzenie Adama”. Człowiek renesansu reprezentowany tam przez Adama jest wysportowany, ma niemalże idealną sylwetkę. Jest piękny, podobny do Boga. Obserwujemy tu nawiązanie do dorobku antycznego, gdzie piękno fizyczne było niezmiernie ważne (w literaturze fascynację światem starożytnym podkreśla przede wszystkim Francesco Petrarca). Adam z fresku Michała Anioła symbolizuje to co ziemskie i ludzkie, jest symbolem cielesności, która w idealny sposób współgra z duchowością. Adam znajduje się prawie na tym samym poziomie co Bóg, co świadczy o ogromnym znaczeniu człowieka w dobie renesansu. Wzrok i dłoń Adama ukazują, że człowiek nie zapomniał o wyższości Boga.

Nawiązanie do starożytnego piękna można zauważyć też w posągu pt.: „Dawid”, wykonanego przez Donato di Betto Bardi zwanego Donatello. Posąg Donatella wykonany jest z brązu i przedstawia młodzieńca z włosami do ramion, z mieczem w dłoni. Renesansowa postać młodego mężczyzny wykonana jest wedle greckich proporcji. Dawid to wzór antycznego mężczyzny-silnego, pięknego, o idealnych proporcjach.

Renesansowa kobieta podobnie jak mężczyzna również musiała być zjawiskowo piękna. Świadczą o tym erotyki Petrarki, który w swoich wierszach o miłości idealizuje wygląd ukochanej kobiety, sprawiając, że jest pozbawiona wad. Podobnie dzieje się z charakterem; jego wybranka obdarzona jest tylko pozytywnymi cechami charakteru. Renesansowy wzorzec piękności to także długie, lekko kręcone włosy. Były jasno-rude lub złote i nosiły nazwę włosów tycjanowkich, od autora obrazów przedstawiających kobiety o tym właśnie kolorze włosów, np.: „Miłość niebiańska i miłość ziemska” Tycjana. Ponadto renesansowa kobieta musiała być szczupła i mieć słodki uśmiech. Cała przywodziła na myśl Anioła. Taki sam typ renesansowej kobiety przedstawił też Sandro Botticelli na swoim obrazie pt.: „Narodziny Wenus”.


Według Mirandoli, renesansowego uczonego i filozofa człowiek jest dzieckiem Boga. Bóg chciał podzielić się z nim dziełem stworzenia i pozwolił człowiekowi na określenie własnej natury zgodnie ze swoją wolą. Nie pozwolił na to, by istota ludzka była w jakikolwiek sposób ograniczona. Według Mirandoli człowiek jest szczęśliwy, gdyż może mieć to co zapragnie i być tym, kim zechce.

Z filozofii renesansu wynikała późniejsza kultura, która miała być przyjazna człowiekowi, zarówno sztuka jak i nauka musiała służyć człowiekowi, nie Bogu. To człowiek stał się celem starań, nie był już jedynie narzędziem w rękach sił wyższych. Dbano, więc by pomieszczenia, w których przebywa były przyjazne, by nauka była mu pomocna, by służyła jego zdrowiu i życiu (rozwój medycyny, wielkie odkrycia geograficzne). Warto także pamiętać, że człowiek przestał bać się otaczającego Świata, nie żył już tylko perspektywą przyszłego Raju, lecz samodzielnie i świadomie badał rzeczywistość, by ją sobie podporządkować.


Człowiek wobec Boga
• postawa wdzięczności
• Bóg nie potrzebuje bogactw i tak wszystko należy do Niego
• miłość człowieka względem Boga
• ufność, iż pod Jego opieką człowiek żyje bezpiecznie, spokojnie
• człowiek jest dzieckiem Boga, szanuje Go i kocha
• człowiek swa wdzięczność wyraża modlitwą, oddaniem, zawierzeniem, ufnością

Człowiek renesansu nie spiera się z Bogiem o swoje przeznaczenie i nie zamierza ani troszczyć się o nadmiar, ani bać o to, co ma. Człowiek w tej wizji nie boi się Boga, wyraża swą wdzięczność za to co Bóg stworzył. Czuje się dziedzicem Boga na ziemi. Z tych określeń wyłania się obraz Boga jako czułego, troskliwego Ojca, który rozpieszcza Swoje dzieci i obsypuje je łaskami.. Ziemianin jest także wyjątkowo mocno zżyty z przyrodą i ziemią ojczystą. Tak jak i ludzki los, przyroda jest zmienna. Wie, że wszystko przemija. Człowiek żył w zgodzie z naturą, kreował się jej prawami i dbał o nią.

Człowiek w literaturze średniowiecznej jest słaby, musi nieustannie dokonywać wyboru między dobrem a złem oraz walczyć z pokusami, szczęście znajduje w Bogu i w zapowiedzi życia po śmierci. A jaki jest człowiek odrodzenia? Renesans wytworzył kilka charakterystycznych wzorców osobowych zachowanych w parenetycznej literaturze, która miała za zadanie propagować określone zachowania, cnoty wśród czytelników..


W Sonecie IV Mikołaja Sępa Szarzyńskiego , podmiot liryczny woła do Boga, prosząc go o pomoc. Sam człowiek jest słaby – „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”, lecz pomoc i opieka Boga zapewnia mu zwycięstwo w walce z szatanem, światem i ciałem. Ten Bóg to jedyna nadzieja dla człowieka otoczonego ze wszystkich stron złem i pokusami. Staje się on jednak odległy, nie ma już tej ufności i bliskości charakterystycznej choćby dla wczesnych dzieł Kochanowskiego.