Rola myślicieli i pisarzy oświecenia w kreowaniu nowoczesnego społeczństwa

„Oświecenie to wyjście człowieka z małoletności w którym być zatrzymany z własnej winy, rozumem bez kierunku nadanego przez inna osobę. Powiemy, iż człowiek powstaje w stanie małoletności z własnej winy, jeśli przyczyną tego stanu nie jest niedostatek rozumu, ale brak decyzji i odwagi, aby się nie posługiwać bez czyjegokolwiek kierowania. Miej odwagę posługiwania się rozumem! Oto dewiza oświecenia! i. Kante. Wiek CVIII często określany jest jako wiek „Oświecenia” wiek „świateł” Oświecenie nie stanowiło jednak jedynej konkretnej ideologii czy systemu. Było raczej ruchem intelektualnym zawierającym wiele często sprzecznych ideologii Ruch ten polegał na negacji tradycyjnej umysłowości, krytyce ustalonych od wieków poglądów i postaw. Oświecenie postawą afirmującą autonomię ludzkigo umysłu, nic nie chciano przyjmować na wiarę. Jego cechą był krytycyzm, rozumiany jako aktywny stosunek intelektualny wobec samego siebie i rzeczywistości. Poszanowanie dla faktów, wyników doś. łączył krytycyzm z empiryzmem. Oświecenie jako nowa epoka lit. pojawiło się pod koniec połowy CVII w, i trwało do końca CVIII w. Przyczyną pojawieia się nowej epoki {Oświecenia} były przyczyny natury społeczno-ekonomicznej. Podstawy pod jej zbudowanie sformułowali filozofowie XVIII wieku. ”Ojcami oświecenia” są Anglicy. U źródeł Oświecenia angielskiego, a tym samym całego ruchu leżały oprócz nowej mentalności i obyczajowości, dokonania intelektualne o rewolucyjnym wręcz charakterze. Chodzi tu zwłaszcza o oddzielenie nauk przyrodniczych od filozofii scholastycznej i wprowadzanie ścisłych metod dla nauk przyrodzie. Kartezjuszowi myśl europejska zawdzięcza rozdział filozofii od teologii, jednak słabość kartezjańskiej racjonalizmu, było lekceważenie empirii. Krytyki Kartezjanizmu na płaszczyźnie fizyki dokonał Jssac Newton matematyk, fizyk, astronom angielski. Stwierdził, że wszystko co mnie otacza wynika ze zjawisk jest hipotezą. „Opracowana przez niego metoda, polegała na tym, że zamiast jak dotąd korzystając z szerokiej filozofii, badać zjawiska szczegółowe, wychodził on z wyników doświadczeń, i eksperymentalnych metod doświadczonych formułując prawa powszechnego ciążenia. Dzięki, którym zostały rozwiązane niektóre problemy z dziedziny astronomii i mechaniki. Starszy od Newtona o 10 lat jego rodak John Lock sformułował zasadnicza dla CVIII w. orientację filozoficzną skierowaną w kierunku psychologii i filozofii poznania. Przedmiotem swych refleksji uczynił umysł ludzki, jako narzędzie poznania {”Rozwiązanie dotyczące umysłu ludzkiego”}. Odrzucenie kartezjańskiej koncepcji idei wrodzonych. Twierdził, że umysł ludzki w chwili narodzin stanowi „nie zapisaną tablicę” a cała jego wiedza pochodzi z doś. zew. powstałym dzięki zmysłom, i doświadczeń wew. Powstałych w wyniku autorefleksji. Odrzucił on istnienie jakichkolwiek moralnych zasad wrodzonych. Twierdził że jedyne pragnienie to: być szczęśliwym i unikać cierpienia. Koncepcje filozof. Locke’a wywarły ogromny wpływ na myśli pedagogicznej i w ogóle na całą epokę Oświecenia. Lock, był również pisarzem polit. którego doktryna dostarczał motywacji ang. rewolucji 1688. „List tolerancyjny” i „Dwa traktaty o rządzie” pisane w przededniu rewolucji ang. rozwijały koncepcję państwa Liberalnego. Było to pan. Zbudowane na tolerancji, poszanowaniu większości, wolność inicjatyw gospodarczych. Lock stworzył teoretyczne przesłanki o rozdzieleniu państwa do kościoła, jako warunku zaistnienia wolności prawa i pow. społeczeństwa obywatelskiego. Angielski myśliciel w ten sposób zanegował praktykę polit. monarchii absolutnej. Państwu wspierającemu się na kościele i narzucającym wszystkim swoją wole, przedstawił wizję państwa opiekującego się jednostką i całym społeczeństwem. Liberalne koncepcje Locka stanowiły teoretyczne przesłanki dla tej części społeczeństwa brytyjskiego, które swą szansę upatrywał w indywidualnej, kapitalistycznej przedsiębiorczości: w handlu, bankowości i przemyśle. Locke’a postulował także szerzenie oświaty. CVIII wieczne szkolnictwo nazwał „zarazą a nieokrzesanego oszustwa, błędów, gwałtów i zarozumiałości”. W „Myślach o wychowaniu” stworzył nowy program pedagogiczny w, którym troskę o intelektualny rozwój dziecka szła w parze z higieną i rozwojem fizycznym. Locke’a zmieniał d relacji ideału „wirtuoza” artysty życiowego, -człowieka dążącego do wew. harmonii ze światem. „Wirtuoz” kształtował swoje życie podobnie jak artysta tworzy dzieło sztuki: zgodnie z regułami dobrego wychowania. Ten wzór osobowy brytyjskiej elity stworzył Lord Schaftesburty. Zasłynął on nie tylko jako twórca nowatorskich idei w dziedzinie etyki i estetyki. Jako pierwszy zaczął w sposób poetycki Lekki i estetyczny zaczął wykładać koncepcje filozoficzne- dzięki niemu w ten sposób zaczęli wykładać wszyscy wybitni pisarze Oświecenia. W jego filozoficznej twórczości rozdzielał etykę od religii. Twierdził, że dobre zło trzeba szukać w środowisku społecznym i przyrodniczym człowieka. Tacy myśliciele jak w Anglii byli również i w Niemczech. Był to Wolff i Leibniz. Zasługą tych dwóch uczonych było przeniesienie zdobyczy naukowych Oświecenia do szkół w Niemczech, a w późniejszym czasie te zdobycze naukowe Oświecenia trafiły do wielu krajów w tym Polski: Leibniz przez cale życie dążył do stworzenia uniwersal. systemu godzącego najważniejsze poglądy i teorie. Był zwolennikiem poglądu, że w każdym sądzie tkwi cząstka prawdy, i że można z pożytkiem łączyć przeciwne sobie systemy. Dlatego też pracował usilnie nad koncepcją zjednoczenia kościołów chrześcijański, opracował plan nowego soboru pow. Leibniz wysunął pogląd, że dobroć Boga, jest gwarancją iż stworzył on świat najlepszy z możliwych. Optymizm niemieckiego filozofa łączył się z szerszym mustem oświeceniowego optymizmu. Krytykował go Wolfer w „Kandydzie” oraz inni przedstawiciele oświecenia Stał się jednak podstawą szkoły filozoficznej w ktra przeszła do historii pod jego nazwiskiem i jego ucznia Wolffa. Wolff uprościł poglądy Leibułza, równocześnie uporządkował idee Leibniza w prosty sposób do przyswojenia. W połowie XIII wieku nastąpił szczyt dominacji Francji w dziedzinie kultury. Tam we Francji zrodził się model „wirtuoza”. Rola Francuzów polegała na przyswajaniu osiągnięć angielskich, i na twórczym ich przekształcaniu, a następnie upowszechnieniu w całej Europie. Wybitnym filozofem francuskiego oświecenia był Franciszek Mariaie Arouet-Wolter. Swoje poglądy zawarł w licznych dziełach, z których najbardziej znane są „Traktat tolerancji”, ”Listy pisane o Anglikach z Londynu”. Za głoszone poglądy, uderzające w kościół i szlachtę był więcej w paryskiej Bastylii. Kilka lat przebywał w Anglii, przyjaźnił się z królem Prus Ferdynandem II i korespondował a Katarzyną II. Wolter zwalczał nietolerancję religijną, uprzywilejowanie szlachty i kleru.

Zwalczał również graniczeniu w głoszeniu poglądów. Opowiadał się przeciwko władzy absolutnej, ale nie precyzował, jaka forma władzy powinna zastąpić absolutyzm. Nigdy nie stworzył żadnej wielkiej doktryny politycznej. Inaczej rzecz wyglądała w przypadku barona Montesquieu zwanego Monteskiuszem. Monteskiusz uważany jest za Ojca socjologii, miano to zawdzięcza odrzuceniu koncepcji historii jako procesu posiadającego rozumny cel i uznanie, że wzrostem lub upadkiem pani. rządzą prawidłowości. W swoim głównym dziele „O duchu praw” wyszedł z założenia, że „W nieskończonej równoważności praw i obyczajów ludzie nie kierują się jedynie swoją fantazja”. Rozróżnił tu naukowo poznawane prawa rządzące życiem społeczeństwa od praw stawianych przez pracodawców. Pierwsze z nich tj: praw socjologicznej, przyrównał do praw fizycznych. Był zwolennikiem ustroju republikańskiego, ale sądził „że czas republiki minął”. Miał konkretną koncepcję ustroju. W tym swoim dziele „O duchu praw” zaproponował rozdzielenie władzy w państwie na 3 czesci;ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza. Za dobry ustrój polityczny uznawał angielska monarchie parlamentarna. Jego poglady odpowiadały zamożnemu mieszczanstwu, które pragnęło likwidacji absolytyzmu i demokratyzacji władzy. Radykalne poglady społeczne głosił Jan Jakub Rousseuo. Autor traktatu filozoficzno-politycznego”Oumowie społecznej „ stwierdzał ze kazdemu czlowiekowi należy się zapewnic wolnosc i rownosc . Człowiek jest wolny tylko wówczas gdy nie podlega innym ludziom lecz powszechnie obowiazujacym prawom. Tworzenie prawa powinno być dziełem całego społeczenstwa.

Tworca nowej teorii ekonomicznego zwanej fizjokratyzmem był Quensay , który jako wlasciciel ziemski zajął się amatorska obserwacja prawidłowosci rządzących produkcja rolna. Fizjokratyzm stwierdzał, ze podstawa wszelkiego dobrobytu jest rolnictwo ponieważ tylko dzieki niemu nastepuje pomnozenie dobr. Te bledne w istocie załozenia doprowadzily Quensay d prawdziwych wnioskow. Przyrost dobr jest możliwy tylko przy zagwarantowanej własnosci i wolnosci osbistej. Liberalalizm eknomiczny Quensuaya i jego zwolenników nie rozwinał się jednak w teorii liberalizmu politycznego. Krytykiem myśli fizjokratycznej był ekonomista ze Szkocji Adam Smith. W 1776 Smith opublikował dzieło o ogólnych zasadach ekonomii pt. ”Badania nad natura i przyczyna bogactwa narodów” uznał produkcje rolna za główna przeszkoda ekonomicznego rozwoju –zły system prawny, krepujacy spontaniczna aktywność jednostek. Obserwując stosunki gosp. Szkocji, Anglii i Francji doszedł do wniosku, ze ograniczenie narzucone przez panstwo w dziedzinie handlu i prdukcji, dzialaja wylacznie na korzysc kupcow, tych ostatnich Smith uznał za klase pasozytnicza. Najwiekszym osiagnieciem Smitha który stworzył podstawy ekonomii klasycznej była teoria wartosci. Za miernik wartosci dobr uznal on prace. Wielka wage Smith przywiazywał do problemu podziału pracy w którym widział drugi-obok likwidacji ogra. prawnych zasadniczy czynnik wzrostu bogactw. Liberalizm ekonomiczny XVIIIw. Postulujący zmianę systemu prawnego zwracał się bezpośrednio przeciw „Staremu porządkowi”

W Oświeceniu pojawiła się etyka kapitalizmu. Powstające w epoce nowożytnej zręby systemu kapitali. :własność prywatna, wolny rynek i wolna inicjatywa w sferze gos. Wiazały się z głębokimi zmianami w ludzkiej świadomości. Tradycyjny światopogląd oparty gł. na zarodach religijnych ustępował nowemu w którym dominowały wartości takie jak: systematyczna praca, uczciwość, punktualność, prowadzące do finansowego sukcesu. W Holandii, Anglii, w angielskich koloniach w Ameryce Pół. nie urodzenia lecz pieniądz stawał się miara wartości. Człowiek na poczatku doby Oswiecenia kapita.

Wyrazicielem tych tendencji był B. Franklin, uczony dyplomata i publicysta ameryk. Franklin upowszechnił w swoich pismach dywize, ze „Czas to pieniądz”, które do dzisiaj uchodzą we kwintesencje Północno amerykań. Mentalności. Wg. Franklina człow. Powinien nastawić się na zarobienie pieniędzy jako na właściwy cel swojego życia a nie tylko środek do życia jakim jest zaspokojenie potrzeb materialnych. Twierdził, że zarabianie pieniędzy powinno odbywać się w sposób legalny, uczciwy. Majątek nie jest rezultatem szczęśliwego przypadku (wygrana na loterii) lecz efektem sprawności w zawodzie, oszczędzania i pracowitego życia.

Termin „Absolutyzm oświeceniowy” powstał w Niemczech i odnosi się do tych monarchii których władcy interesowali się oswiec. filozofią i przeprowadzili w swoich państwach pewne reformy społeczno-gospdarcze. Oczywiście nie odpowiadały im myśli filozofów piętnujących władze absolutną. Monarchowie przyswajajac sobie pewne idee i interpretowali wg. Własnych potrzeb. Krażył wtedy pogląd, że monarcha absolutny musi dbać o dobro ogółu.

FryderykII nazwał monarchów pierwszymi sługami państwa co znaczyło, ze ciąży na nich wielki obowiązek wobec poddanych. Cesarz Austrii JózefII rozumiał równość jako obowiązki władzy wobec wszystkich poddanych i dlatego dążył do zniesienia przywilejów szlacheckich, by zmusić ją do płacenia podatków. Przyjmowano wówczas pogląd, że władca absolutny musi w swoich rządach kierować się rozumem,

Jednym z absolutnych monarchów oswiec. Był FrycekII. Był on wykształcony i znał filozofie oświecenia. W swoim państwie przeprowadził reformę sądownictwa, zniósł karę cielesną co znaczyło wielkie uznanie w całej Europie oświeceniowej. Rozpoczął kodyfikacje prawa a także ochronę nad chorymi. Czuwał nad tym aby szlachta przestrzegała umów dzierżawczych z chłopami. Dążył do powszechnego nauczania. W Prusach Fryderyka panowała tolerancja religijna, on sam był obojętny na sprawy religii Jakobinów uznawał za strażników ciemnoty i zabobonu. Twierdził, że: „ Jest rzeczą bardzo obojętną dla polityki czy władza ma religie czy też jej nie posiada. Wszystkie religie kiedy je zbadać okazują się oparte na systemie bajecznym, mniej lub bardziej absolutnym”.

Cesarzowa Maria Teresa ostrożnie przyjmowała nowe hasła oświecenia, a jej działanie było ograniczone, choć uporządkowała sądownictwo, ograniczyla panszczyzne i rozpoczeła pieke pań. nad chłopami. Znacznie więcej zrobil jej syn Jozef II. Przede wszystkim w większym stopniu scentralizował władze. Nie koronował się osobno na krola Węgier tak traktujac je jako prowincje Ces. Dotychczasowe instytucje centralne polączył w jedną, podzielił państwo na gubernia nie licząc się z granicami i tradycjami historycznymi. Stworzyl oddany sobie aparat urzędniczy, nie zwoływał sejmów. W 1781 zniósl poddanstw chłopów i wydał dekret o opiece państwa nad chłopami zakazał skazywania za herezje i czary. Zniós kary cielesne i kare śmierci. Rozbudował szkolnictow, wszyscy mieli jednakowy dostęp do urzędow, wydał dekret o tolerancji, choć bardzo źle traktował mniejszości narodowe. Dużą część pieniędzy przeznaczył na wojsko.

W XVIII w rozpoczęto prace nad Encyklopedią. Inicjatorami byli Diedorot i d’Alanibert. W tworzeniu tego 34 tomowego dzoeła bralo udział 130 uczonych z różnych dziedzin.

Oświecenie przyniosło dla całego świata rozwój szkolnictwa i wiedzy oraz przekształcenia wewnętrznego państwa.