Ssaki chronione

Ssaki (Mammalia), zwierzęta tworzące najwyżej uorganizowaną gromadę podtypu kręgowców (Vertebrata), typu strunowców, która powstała ok. 200 mln lat temu z gadokształtnych ssaków kopalnych z rzędu Therapsida, żyjących w permie i triasie.

Ssaki są stałocieplne, pokryte futrem lub uwłosieniem, mają serce o całkowicie oddzielonych od siebie 2 komorach i 2 przedsionkach oraz odrębne krążenie płucne i przeponę oddzielającą jamę piersiową od brzusznej. Samice ssaków karmią młode mlekiem wydzielanym przez gruczoły mleczne będące wytworami skóry. Zęby ssaków osadzone są w zębodołach. Układ pokarmowy w zależności od pobieranego pokarmu cechuje się rozmaitymi przystosowaniami (np. złożony żołądek przeżuwaczy bądź żołądek małp liściożernych m.in. z rodzaju Colobus). Dobrze rozwinięte półkule mózgowe, większość ssaków ma dobrze rozwinięte zmysły węchu, wzroku i słuchu.

Cechą charakterystyczną ssaków jest zapłodnienie wewnętrzne. Zapłodnione jajo u stekowców jest znoszone przez samicę, a następnie wysiadywane, pozostałe ssaki są żyworodne. Zamieszkują zarówno środowiska wodne (walenie), jak i lądowe (większość), opanowały także przestrzeń powietrzną (nietoperze). Dzielą się na podgromady: prassaki (Prototheria), ssaki niższe (Metatheria) oraz dzisiejsze ssaki wyższe (Eutheria). Obecnie żyje na świecie ok. 4500 gatunków ssaków tworzących 19 rzędów systematycznych.

Wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris)
Ssak z rodziny wiewiórkowatych, rzędu gryzoni, występujący na obszarach leśnych Europy i zachodniej Azji. Osiąga długość ciała do 25 cm, ogona do 20 cm, ciężar do 0,3 kg. Ubarwienie rude, szare lub ciemnobrunatne z szarym odcieniem na bokach, spód ciała biały. Ogon puszysty, porośnięty włosami ułożonymi w 2 rzędy. Na uszach pędzelki dłuższej sierści.

Wiewiórka pospolita często buduje kilka gniazd położonych w pobliżu siebie. Zimą nie zapada w sen, jest jednak mało aktywna. Jesienią zbiera duże ilości pożywienia przygotowując zapasy na zimę, które gromadzi pod korzeniami drzew, w dziuplach lub ptasich gniazdach. Ciąża trwa 38-39 dni, samica rodzi 1-10 młodych, które otwierają oczy ok. 30. dnia życia, dojrzałość płciową osiągają w wieku ok. 1 roku. W Polsce spotykana na obszarze całego kraju, objęta całkowitą ochroną gatunkową.

Bóbr europejski (Castor fiber)
Ssak z rzędu gryzoni, rodziny bobrów (Castoridae), obejmującej 2 gatunki, zamieszkujący głównie lasy liściaste nad brzegami wolno płynących rzek oraz jezior. Niegdyś pospolity w całej Europie i północnej Azji, obecnie zasięg jego występowania jest ograniczony. W Polsce żyje w województwie podlaskim, także w pobliżu Ojcowa (województwo małopolskie) oraz w Polsce centralnej (okolice Płocka i Ciechanowa).

Długość ciała do 100 cm, ogona do 37 cm, ciężar do 30 kg. Sierść gęsta, brunatnoszara lub ciemnobrunatna, ogon grzbietobrzusznie spłaszczony, w kształcie szerokiego klina, pokryty łuskami. Sylwetka krępa, ociężała, oczy i uszy małe, kończyny przednie małe, tylne mocne, z palcami spiętymi błoną pławną.
Bóbr europejski jest aktywny głównie w dzień i o zmierzchu. Na wolno płynących rzekach i odpływach jezior buduje tamy z gałęzi i pni drzew, które ścina zębami, uszczelnia je mułem, gliną oraz roślinnością. Podnosi się w ten sposób poziom wody, dzięki czemu wejście do wykopanej przy brzegu jamy znajduje się zawsze pod wodą, nawet podczas suszy. Bóbr europejski buduje także tzw. żeremia - położone na wodzie w niedostępnych miejscach budowle z gałęzi i mułu.

Na lądzie bobry europejskie poruszają się niezgrabnie, w wodzie szybko i zwinnie. Żyją parami, młode przez pewien czas pozostają z rodzicami. W razie zagrożenia bobry ostrzegają się wzajemnie, silnie uderzając ogonem o powierzchnię wody. Żywią się latem roślinnością wodną, zimą korą drzew, pędami oraz łykiem. Obecnie podlega całkowitej ochronie gatunkowej.

Świstak (Marmota marmota)
Ssak zaliczany do rodziny wiewiórkowatych z rzędu gryzoni, zamieszkujący łąki wysokogórskie Alp i Tatr na wysokości 900-2300 m n.p.m. W Tatrach spotykany jest powyżej 1700 m n.p.m.

Długość ciała 50-60 cm, ogona do 15 cm, ciało krępe, mocnej budowy, kończyny krótkie, mocne. Gęsta sierść o szarożółtym ubarwieniu, spód ciała nieco jaśniejszy, na grzbiecie występują pojedyncze czarne włosy, koniec ogona prawie czarny. Świstak żyje w koloniach liczących zazwyczaj kilkanaście osobników, kopie nory głębokie niekiedy na kilkadziesiąt m, służące za miejsce snu zimowego dla całej kolonii, drąży system nor będących schronieniem w razie zagrożenia. W czasie snu zimowego temperatura ciała świstaka spada do 4,6-7,60C, częstotliwość oddechów wynosi 2-3 na minutę, praca serca zostaje zredukowana do 10 na minutę.

Chomik europejski (Cricetus cricetus)
Ssak, przedstawiciel rodziny chomikowatych, rzędu gryzoni (Rodentia). Długość ciała - 20-30 cm, ogona - 3-6 cm. Zasiedla łąki i stepy, a także pola uprawne. Przystosowany jest do życia w podziemnych korytarzach, gdzie spędza całe dnie. Jest zwierzęciem o nocnym trybie życia.

Chomik to samotnik. Samce i samice łączą się tylko na kilka dni godów, a po zapłodnieniu samce są przeganiane. W ciągu roku zdarzają się 2-3 mioty. Po około 17-20 dniach ciąży przychodzi na świat od 4 do 12 młodych. Są ślepe i nagie. Przy większej liczbie młodych (matka ma tylko 8 sutków) samica część noworodków pożera. Po ok. 14 dniach od urodzenia młode otwierają oczy. Rosną błyskawicznie i już w wieku jednego miesiąca opuszczają norę. Chomiki są wszystkożerne - zjadają zarówno pokarm roślinny, jak i zwierzęcy: owady, drobne kręgowce, ślimaki itp. Jesienią gromadzą zapasy sięgające nawet 15 kg.

Dawniej chomiki pojawiały się masowo. Obecnie, ze względu na ich coraz rzadsze występowanie, zostały wpisane na listę gatunków chronionych (od 1 kwietnia 1995). Niestety, wciąż są traktowane jako szkodniki upraw polnych i zwalczane.

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos)
Ssak z rodziny niedźwiedzi (Ursidae), zaliczanej do rzędu drapieżnych (Carnivora), występujący w licznych podgatunkach w Europie, Azji Północnej i Środkowej oraz Ameryce Północnej.

Jest największym żyjącym współcześnie drapieżnikiem lądowym. Osiąga długość ciała do 3 m, ciężar do 800 kg. Sierść gęsta i długa, ubarwiona w zależności od danego podgatunku, najczęściej w odcieniach brązu, szarobrunatna lub czarno brunatna, często z jasną pręgą na szyi lub jasnym rysunkiem na piersiach. Masywna budowa ciała, oczy i uszy niewielkie, krótki ogon, silne kończyny zakończone 5 pazurami, uzębienie typu miażdżącego. Nocny tryb życia. Zamieszkuje lasy, w górach dochodzi do 3000 m n.p.m.

Wszystkożerny, żywi się głównie pokarmem roślinnym, owocami, jagodami, grzybami, nasionami (żołędzie, buczyna, orzechy), a także padliną, drobnymi kręgowcami, rybami, czasem poluje na większe ssaki, m.in. jelenie, zwierzęta gospodarskie atakuje rzadko. Unika ludzi, przypadki zaatakowania człowieka przez niedźwiedzia brunatnego są niezwykle rzadkie, spowodowane zazwyczaj nieostrożnym zachowaniem ludzi (dokarmianie niedźwiedzi przez turystów, lekkomyślne zbliżanie się do młodych niedźwiedzi).

Z nastaniem chłodnej pory niedźwiedź brunatny zapada w lekki sen zimowy, w schronieniu zwanym gawrą, mieszczącym się w rozpadlinie skalnej, wykrocie, wygrzebanej norze lub w gęstwinie leśnej. Długość snu związana jest również z wielkością zapasów tłuszczu zgromadzonych przez niedźwiedzia brunatnego podczas intensywnego żerowania jesienią.

Niedźwiedzie brunatne żyją samotnie, łączą się w pary podczas okresu godowego. Ciąża trwa 7-8 miesięcy, podczas snu zimowego samica rodzi 1-5 młodych, słabo owłosionych i ślepych, które ssą matkę przez 12-16 miesięcy. Młode uzyskują dojrzałość płciową w wieku ok. 2,5 roku.

Największym podgatunkiem niedźwiedzia brunatnego jest kodiak (Ursus arctos middendorffi), który zarazem jest największym współczesnym drapieżnikiem lądowym. Najmniejsze podgatunki niedźwiedzia brunatnego zamieszkują południowe rejony Eurazji. W Polsce niedźwiedzie brunatne występują nielicznie głównie w paśmie Karpat, znajdują się pod całkowitą ochroną gatunkową.

Wilk (Canis lupus)
Ssak z rodziny psów, z rzędu drapieżnych, występujący w lasach i na stepach Eurazji i Ameryki Południowej. Największy przedstawiciel rodziny osiąga długość ciała do 150 cm, ogona do 50 cm, ciężar największych okazów dochodzi do 75 kg, przeciętnie 30-60 kg. Ubarwienie żółtawoszare, z wyraźnym ciemniejszym siodłem na grzbiecie. Ogon puszysty, czaszka masywna. Tryb życia głównie nocny.

Wilk żyje pojedynczo lub parami. Zimą łączy się w duże stada (watahy), które wspólnie polują na dużą zdobycz, jak np. jeleń, dzik czy łoś. Polując na zdobycz osiąga prędkość 60 km/godz. (nawet na dystansie 10 km). Rocznie potrzebuje ok. 800 kg pożywienia. Niezwykle wytrwały w biegu, w poszukiwaniu pożywienia potrafi w ciągu nocy pokonać odległość ponad 150 km. Ciąża trwa 60-65 dni, samica, zwana waderą, rodzi 1-12 młodych, którymi opiekuje się również samiec (basior). Młode dojrzewają w wieku ok. 3 lat.

Niegdyś wilk był zaciekle tępiony, co doprowadziło do drastycznego spadku pogłowia tego gatunku. W wielu krajach wzięty pod ochronę, w Polsce, poza niektórymi rejonami (części województw podlaskiego i podkarpackiego), objęty całkowitą ochroną gatunkową.

Gronostaj (Mustela erminea)
Niewielki ssak drapieżny z rodziny łasicowatych, wyglądem zbliżony do łasicy.

Osiąga długość ciała do 38 cm, ogona do 11 cm. Ciężar ciała największych osobników dochodzi 350 g. Ubarwienie sierści w okresie letnim brązowe z jasnym białożółtym brzuchem i czarnym końcem ogona. Zimą futro gronostaja bieleje całkowicie, jedynie koniec ogona zachowuje czarne ubarwienie.

Zamieszkuje Europę, Azję, Afrykę Północną i Amerykę Północną. Poluje głównie na drobne kręgowce, przede wszystkim gryzonie, zimą atakuje także króliki i zające. Prowadzi nocny tryb życia. Ciąża trwa 70 dni, samica rodzi do 13 młodych. W Polsce chroniony objęty ochroną gatunkową.

Norka europejska (Mustela lutreola)
Ssak z rodziny łasicowatych (Mustelidae), zaliczanej do rzędu drapieżnych (Carnivora), zamieszkujący część Francji, Węgry, Europę Wschodnią po Zachodnią część Syberii.

Osiąga długość ciała do 40 cm, ogona do 20 cm, ciężar ciała do 1,5 kg. Sierść krótka, gęsta, koloru brązowego o jasnym lub ciemnym odcieniu, koniec pyska biały, palce kończyn zrośnięte błoną pływną. Tryb życia nocny, zamieszkuje dziuple lub nory po innych zwierzętach, bądź kopie nory nad brzegami wód. Doskonale pływa i wspina się na drzewa. Poluje na małe ptaki i ssaki, ryby, raki, a także ślimaki i owady. Żyje pojedynczo, łączy się w pary w okresach godowych - przypadających na luty i marzec.

Ciąża trwa ok. 50 dni, samica rodzi 1-10 młodych, które w wieku 9 miesięcy osiągają dojrzałość płciową. W razie zagrożenia norka europejska wystrzykuje w kierunku napastnika cuchnącą wydzielinę z gruczołów zapachowych. Na terenie Polski norka europejska nieliczna, objęta całkowitą ochroną gatunkową. Jako gatunek zagrożony wyginięciem objęta programem hodowlanym EEP przez ogrody zoologiczne.

Kozica (Rupicapra rupicapra
Ssak zaliczany do rodziny krętorogich (Bovidae), zamieszkujący wysokie partie gór, m.in. Pireneje, Alpy, Apeniny, Kaukaz, Karpaty Wschodnie oraz Tatry. Długość ciała do 130 cm, wysokość w kłębie do 90 cm, ciężar ciała do 50 kg. Ubarwienie sierści brunatne, wzdłuż grzbietu ciemna pręga, policzki, podgardle i pysk białawe. Obydwie płci posiadają rogi, proste, hakowato zagięte na końcach.

Żywi się trawami i ziołami, zimą porostami i korą. Ciąża ok. 150-200 dni, samica rodzi 1, rzadko 2 młode. Żyje w stadach po kilkanaście sztuk. W Polsce objęta ochroną gatunkową.

Żubr (Bison bonasus)
Ssak zaliczany do rodziny krętorogich z rzędu parzystokopytnych, jedyny żyjący do dziś gatunek rodzaju Bison na obszarze Starego Świata. Największy dziki ssak zamieszkujący Europę, osiąga do 2 m wysokości w kłębie, długość 2,4-3,5 m, ogona do 80 cm, ciężar ciała największych osobników (byków) może przekraczać 1000 kg. Samice (krowy) znacznie mniejsze od samców. Ciało masywne, linia grzbietu wznosząca się od tyłu ciała do kłębu, na głowie krótkie, mocne rogi, wygięte ku środkowi, sierść gęsta, krótka, wełnista, nieco dłuższa na głowie i w przedniej części ciała, szczególnie na czole, podgardlu, szyi i przednich kończynach, ubarwiona szaro brązowo, często z rudawym odcieniem. Aktywny w dzień, żyje w stadach liczących kilka lub kilkanaście sztuk, złożonych z jednego dorosłego byka, krów oraz młodych, niekiedy także kilku dorastających, młodych samców. Zamieszkuje lasy mieszane, zawsze w pobliżu bagien, rzek lub zbiorników wodnych. Żywi się trawą, liśćmi, pąkami, pędami i korą drzew i krzewów, ziołami, również mchami i porostami. Okres rui od sierpnia do października, ciąża trwa 254-285 dni, samica rodzi 1, rzadko 2 młode. Samce dojrzewają w wieku 2 lat, samice w 4 roku życia. Długość życia żubra wynosi ok. 30-35 lat Zamieszkiwał niegdyś lasy Eurazji w strefie klimatu umiarkowanego, jednak wskutek polowań, kłusownictwa, chorób oraz ograniczania naturalnego siedliska poprzez wycinanie lasów, nastąpił drastyczny spadek liczebności gatunku i w 1. połowie XIX w. żubr występował jeszcze jedynie w Puszczy Białowieskiej (żubr nizinny - Bison bonasus bonasus) i na Kaukazie (żubr górski - Bison bonasus caucasicus, o drobniejszej budowie i mniejszym ciężarze ciała, który do dziś zachował się jedynie w formie krzyżówek z linią białowieską). Przed wybuchem I wojny światowej stado białowieskie liczyło ponad 700 osobników, w wyniku działań wojennych, a także kłusownictwa zostało ono całkowicie wytępione. Zagładzie uległa także kaukaska populacja żubra, m.in. w okresie wojny domowej w Rosji, ostatnie osobniki padły w 1925. Wówczas żyło jeszcze na świecie jedynie 66 okazów żubra w ogrodach zoologicznych i hodowlach, w tym w Polsce 6 osobników w hodowli książęcej w Pszczynie i w poznańskim Ogrodzie Zoologicznym inicjatywy m.in. polskiego zoologa J. Sztolcmana w 1923 powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Z inicjatywy Towarzystwa w 1932 rozpoczęto wydawanie Ksiąg Rodowodowych Żubrów, której redakcję od 1946 powierzono Polsce, pierwszym redaktorem był J. Żabiński. W wyniku podjętych prób ratowania gatunku w Polsce, m.in. w ośrodkach w Białowieży, Pszczynie, Niepołomicach i Smardzewicach koło Tomaszowa Mazowieckiego, w 1939 liczba żubrów wynosiła 40 sztuk. W czasie II wojny światowej nastąpił częściowy spadek pogłowia, w 1945 liczba żubrów w Polsce wynosiła 39 sztuk. W 1947 na świecie żyło ogółem 95 żubrów, w tym w Polsce 44 sztuki.

Gacek brunatny (Plecotus auritus)
Gacek brunatny Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się (nie zrastają!) u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki.

Koziołek nożowaty, od połowy zwężony o 1/2, o długości do 18 mm. Błona skrzydłowa przyczepiona u nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem, czasem nieco bliżej. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 3 mm.

Przedramię długości 35-42 mm. Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych jej krańców. Gacek brunatny występuje zarówno w lasach, jak i na obszarach zabudowanych. Latem kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach, dziuplach, budkach. Zimą występuje w bardzo różnych kryjówkach, najczęściej chłodnych.

Dominuje w przydomowych piwnicach, licznie występuje w chłodnych jaskiniach, fortach itp. Spotykany jest także w studniach, dziuplach drzew i na strychach. Jest to gatunek osiadły, sezonowe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu km. Żerują latając w pobliżu koron drzew i krzewów, często zbierając drobne bezkręgowce z liści czy ścian budynków. Podstawowymi ofiarami są muchówki, motyle i skorki. Maksymalny wiek - 30 lat.

BORSUK (JAŹWIEC) (Meles meles)
Wygląd: długość ciała 60-90cm, ogona 12-24cm, waga latem 7-13kg, jesienią 16-24kg. Czarno-biały pasmowaty rysunek na głowie, uszy z białym obramowaniem, nogi i brzuch czarne, grzbiet srebrzystoszary; nogi przednie z silnymi pazurami; stopochodny.

Występowanie: Europa poza północną Skandynawią, Islandią, Korsyką, Sardynią, Sycylią i Cyprem; w strefie umiarkowanego klimatu w Azji.

Środowisko: lasy liściaste i mieszane, zarośla, ogrody, parki.

Tryb życia: aktywny o zmierzchu i w nocy; zwykle żyje samotnie; Używa stałych szlaków i miejsc oddawania kału; kopie rozległe nory, w których mieszka nieraz po kilka rodzin; przez całe życie monogamista; odpoczynek zimowy.

Pokarm: wszystkożerny! zwierzęta ziemne, owady, żaby, małe ssaki, padlina, korzenie, bulwy, owoce, jagody.
Rozmnażanie: okres godowy II-X; ciąża różnej długości, zależnie od spoczynku zarodka (rozwój płodu 60 dni); 1-5 (zwykle 2) ślepych i głuchych młodych, pokrytych białawym włosem, które otwierają oczy po 30 dniach i ok. 3 miesięczny są karmione.

Borsuk w naszych lasach prowadzi nocne życie. Przedeptanymi szlakami włóczy się ociężale i zwykle sam po swoim rewirze, ryjąc ziemię w poszukiwaniu smakołyków. Podobnie jak niedźwiedź brunatny jest wszystkożerny i zjada wszystko co znajdzie lub złapie: dżdżownice, chrząszcze, myszy, chore, małe zwierzęta, padlinę, korzenie, owoce i inny pokarm roślinny.
Silne przednie nogi z długimi pazurami służą do grzebania i kopania rozległych budowli podziemnych. Miękko wysłana suchym sianem komora mieszkalna (barłóg) jest zwykle oddalona o 5-10m od wejścia i leży niekiedy na głębokości ponad 3m. Dla każdego przychówku borsuk kopie nowy barłóg. Rozległe budowle z kominami wentylacyjnymi i systemem korytarzy z włazami i korytarzami ewakuacyjnymi powstają dziesiątkami lat, zamieszkiwane i ciągle rozbudowywane przez wiele pokoleń rodziny borsuczej. Znajdowane już "zamki" z ponad 40 wyjściami i korytarzami na różnych poziomach o łącznej długości ponad 100m. W mroźne, śnieżne zimy borsuki, tak jak niedźwiedzie, zapadają w zimową drzemkę, ale nie jest to właściwy sen zimowy. W tym czasie tygodniami, a nawet miesiącami nie opuszczają nory i żywią się kosztem znacznej podściółki tłuszczowej, odłożonej na jesieni.

ŻBIK (Felis silvestris)
Ssak zaliczany do rodziny kotów, z rzędu drapieżnych, zamieszkujący gęste lasy obszarów górskich Europy, Kaukazu i Azji Mniejszej.

Długość ciała 46-90 cm, ogona 25-40 cm, ciężar 4-18 kg. Samce są znacznie większe od samic. Sylwetką i ubarwieniem przypomina pręgowaną odmianę kota domowego, jest jednak znacznie większy i masywniejszy, ma krótszy i tępo zakończony ogon, krótsze uszy. Sierść długa, gęsta, ubarwiona w wierzchniej części żółtawoszaro, w niewyraźne, poprzeczne, ciemne pręgi, pręgi również na kończynach i ogonie, na tylnych kończynach powyżej opuszek kończynowych czarne plamy.

Aktywny nocą, znakuje terytorium wydzieliną gruczołów podeszwowych i analnych, także śladami pazurów na korze drzew. Żyje samotnie, poluje na niewielkie ssaki, głównie gryzonie, oraz ptaki, ryby i żaby, niekiedy małe sarenki, jelonki i jagnięta owiec. Doskonale wspina się na drzewa.

Po ciąży trwającej 65-69 dni samica rodzi 1-4 młode. Samce dojrzewają w wieku ok. 22 miesięcy, samice - ok. 10 miesięcy. Z uwagi na łatwość kojarzenia się z kotami domowymi, większość żbików, zdaniem naukowców, jest mieszańcami, tzw. kotożbikami. W Polsce żbik jest gatunkiem rzadkim, objętym ochroną gatunkową

JEŻ EUROPEJSKI (Erinaceus europaeus)
Największy ssak z rzędu owadożernych, zaliczany do rodziny jeżowatych. Długość ciała 25-30 cm, ogona 2,5 cm, ciężar ciała do 1,2 kg. Grzbiet i boki ciała pokryte kolcami o długości do 3 cm, barwy szarobrązowej. Jeż posiada silnie rozwinięty mięsień podskórny umożliwiający zwierzęciu szybkie zwinięcie się w kłębek i nastroszenie kolców. Stanowi to przystosowanie obronne tego gatunku w razie zagrożenia ze strony naturalnych wrogów -puchaczy, lisów, borsuków i tchórzy.

Jeż występuje w Europie i w Azji w strefie klimatu umiarkowanego. Zamieszkuje obrzeża lasów, tereny parkowe i ogrody. Kopie nory, wykorzystuje także jako kryjówki nory królików, a także różnego rodzaju zagłębienia i rozpadliny, w których buduje gniazdo z mchu, trawy i liści. Pożywienie stanowią owady, dżdżownice, ślimaki, drobne kręgowce, a także padlina i pokarm roślinny. Zapada w sen zimowy.
Ciąża trwa 5-6 tygodni, samica rodzi 2-10 młodych. Jeż wykazuje znaczną odporność na działanie różnego rodzaju jadów zwierzęcych. Polskę zamieszkują 2 podgatunki: jeż zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) oraz jeż wschodni (Erinaceus europaeus romanicus), znajdujące się pod całkowitą ochroną.

SARNA (Capreolus capreolus
Ssak z rodziny jeleniowatych, zamieszkujący głównie obrzeża lasów, pola i łąki Europy (z wyjątkiem północnej Skandynawii), Azji Środkowo-Zachodniej oraz Syberii. Wysokość w kłębie 60-90 cm, długość ciała 95-135 cm, ogona do 5 cm, ciężar 15-50 kg. Samce większe i cięższe od samic, mają poroże zwane parostkami, o silnym uperleniu (drobne guzki na powierzchni poroża), najczęściej z trzema odnogami. Tułów smukły, kończyny długie, cienkie, zakończone spiczastymi racicami. Sierść gładka, latem ubarwiona żółtobrązowo lub czerwonobrązowo, zimą gruba, szorstka, z niewielką ilością delikatnej podściółki puchowej, szarobrązowa, czasem z czerwonawym odcieniem, spód ciała jaśniejszy. Rzadko zdarzają się osobniki białe lub czarne. Oczy duże, na górnej powiece długie rzęsy.
Sarny żyją w niewielkich stadach albo pojedynczo, prowadzą zasadniczo dzienny tryb życia, jednak w rejonach częstych polowań lub np. o dużym ruchu turystycznym żerują głównie o zmierzchu i nocą. Żywią się trawami, ziołami, pędami, liśćmi, korą drzew i krzewów, owocami, niekiedy grzybami, często wyrządzają szkody wśród pól uprawnych.
Okres godowy przypada na lipiec i sierpień, czasem na przełom listopada i grudnia, ciąża trwa 165 lub 285 dni, w zależności od okresu godowego. Samica rodzi 1, rzadziej 2 młode o brunatnym grzbiecie pokrytym białymi cętkami, dojrzewające w wieku ok. 18 miesięcy. W Polsce sarna jest zwierzęciem łownym z okresem ochronnym, cenionym dla mięsa, skóry i poroża, stanowiącego trofeum myśliwskie.

RYJÓWKA MALUTKA (Sorex minutus)
Wygląd: długość ciała 4,5-6,5cm, ogona 3-4,5cm, waga 3-7g. Podobna do ryjówki aksamitnej, tylko mniejsza, ryjek smuklejszy, ogon gęściej owłosiony.

Występowanie: cała Europa, oprócz zachodniej części basenu Morza Śródziemnego i Islandii; strefy klimatu umiarkowanego Azji aż po Chiny; w Polsce pospolita.

Środowisko: pobrzeża lasów, żywopłoty, wilgotne trawiaste tereny, ogrody, parki; w zimie także zabudowania.

Tryb życia: aktywna w dzień i w nocy; żyje samotnie; pokarmu poszukuje na ziemi, rzadko w norach mysich, sama nie kopie.

Pokarm: chrząszcze i inne owady, pająki, robaki, ślimaki, a także nasiona roślin

Rozmnażanie: okres godowy IV-VIII; ciąża 19 dni; 1-2 mioty w roku po 4-8 młodych, rozwój młodych jak u ryjówki aksamitnej.

Ze względu na swój myszowaty wygląd ryjówki malutkie są często brane za myszy, z którymi nie są ogólnie spokrewnione. Należą do owadożernych, grupy zwierząt filogenetycznie o wiele starszej od myszy. Ryjówka malutka jest naszym najmniejszym ssakiem. Tak małe zwierzątka mają bardzo dużą powierzchnię ciała w stosunku do masy ciała i tracą przez nią stale wiele ciepła. Aby wyrównać takie straty, muszą, żerując ciągle dostarczać energii. Po zaledwie 9 godzinach bez pokarmu ryjówka malutka ginie z głodu. W dwugodzinnym rytmie poluje gorączkowo w wysokiej trawie i ściółce na owady, a w międzyczasie na bardzo krótko zasypia. Jak wszystkie ryjówki nie zapada w sen zimowy, lecz poszukuje karmy pod pokrywą śniegową.

Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens)
Wygląd: długość ciała 6,5-8,5cm, ogona 3-4cm, waga 7-14g. Grzbiet ciemnoszaro brunatny, brzuch białawy, ostre odgraniczenie kolorów; uszy duże, skórzaste; ogon z długimi winkowatymi włosami.

Występowanie: środkowa i południowo-wschodnia Europa, południowo-zachodnia Azja; w Polsce na wschód od Wisły.

Środowisko: suche, słoneczne łąki, obrzeża lasów, ogrody, miedze, rzadko zabudowania.

Tryb życia: aktywny w dzień i w nocy; samotnik, zgodny w stosunku do zwierząt tego samego gatunku; mniej pobudliwy niż inne gatunki; gniazdo w trawie lub pod ziemią w wykopanych przez siebie lub myszy norach; młode tworzą z matką "karawanę"; czasami w pewnych regionach masowe pojawy.

Pokarm: owady, robaki, ślimaki, małe kręgowce, padlina, rzadko owoce.

Rozmnażanie: okres godowy IV-IX; ciąża 31 dni, 2-4 mioty w roku po 3-9 nagich, ślepych młodych (waga noworodka około 1g); młode otwierają oczy po 13 dniach, ssą 26 dni, a w wieku 40 dni są samodzielne i dojrzałe płciowo.

Zębiełki białawe można łatwiej obserwować niż inne ryjówkowate, gdyż są spokojniejsze i mniej płochliwe. Dają znać o sobie różnymi głosami: grożącymi, wabiącymi, rujowymi i pozdrawiającymi o delikatnym, świergoczącym brzmieniu. W stosunku do innych ryjówkowatych są nadzwyczaj tolerancyjne i nie od razu przepędzają podchodzące zbyt blisko. W okresie godowym od wiosny do jesieni samiec wydziela z bocznych gruczołów silny zapach piżma. Tak długo ściga uparcie samicę , aż ta w końcu zrezygnuje z gróźb i ucieczki i będzie gotowa do kopulacji, w czasie które samiec gryzie ją dotkliwie w kark.
Samica zębiełka białawego ma niezwykły sposób prowadzenia swojej gromadki młodych. Jednemu z nich nastawia tył ciała, a młode wgryza się instynktownie w matczyne futro. Pozostałe rodzeństwo czepia się w ten sam sposób jedno drugiego tak mocno, że podnosząc matkę można unieść do góry całego "węża". Tak samica zębiełka prowadzi na pierwszych wyprawach swoje potomstwo z powrotem do gniazda i w razie zagrożenia zapewnia mu bezpieczeństwo.