Starożytność, pierwsze cywilizacje, hellenowie, pierwsi fiolozofowie, Chiny, Grecja.
PIERWSZE CYWILIZACJE I ICH TWÓRCY
Ludzie stopniowo porzucili koczowniczy tryb życia, osiedlając się w miejscach dogodnych dla rozwoju rolnictwa i hodowli. Poznali też technikę tkactwa i wypalania naczyń była to rewolucja neolityczna, udomowienie zwierząt, zaczęto tworzyć pierwsze osady, potrzeba pewnej grupy która chroniłaby przez najazdami, grupa osób zajmująca się handlem, wykorzystywanie złota i srebra dla ozdób ( XI-VIII w.) na Bliskim Wschodzie i Azji Mniejszej., rozwój rolnictwa, karczowanie lasów, zwiększona hodowla kóz, osiadły tryb życia sprzyjał rozwojowi cywilizacji i kultury. Cywilizacje te leżały nad wielkimi rzekami i w umiarkowanej strefie klimatycznej, budowano sieć kanałów nawadniających, ale w Chinach był nadmiar wody, typowym ustrojem politycznym była monarchia despotyczna, władca był najważniejszym źródłem prawa, często też żądał czci boskiej. Ustrój w którym władze duchową i świecką – teokratyczny. Najliczniejszą grupę stanowili rolnicy, źródłem byli też niewolnicy, wyodrębniły się grupy rzemieślników rzemieślników kupców, tworzenie się miast – urbanizacja,, dużą rolę odegrału ludy semickie(Etiopia) i indoeuropejskie
Pierwsze cywilizacje powstały przy wielkich rzekach, co wskazuje na charakter rolniczy tych społeczeństw. Dopiero z czasem nauczyły się wykorzystywać inne surowce naturalne co pozwoliło im na rozwój i osiągnięcie statusu mocarstw.
1. Mezopotamia – sprzyjała urodzajna gleba i muł rzeczny, był obszarem pozbawionym bogactw naturalnych, potrzebne np. metale kolorowe sprowadzali z Azji Mniejszej Na południu Mezopotamii w roku IV tysiąclecia osiedlili się Sumerowie. Właśnie owi przybysze, o których pochodzeniu właściwie nic nie wiemy, odegrali w dziejach Mezopotamii bardzo ważną rolę. Utworzyli oni na południu niewielkie państwa obejmujące swymi obszarami miasto i tereny do niego przyległe.
Sumerowie górowali cywilizacyjne nad swymi sąsiadami. Im to zawdzięczała Mezopotamia pierwsza na całym Bliskim Wschodzie pismo, zwane pismem klinowym. Powstało ono jeszcze pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. i osiągnęło szybko dojrzałą postać. Pismo klinowe było najszerzej stosowanym systemem pisma w starożytnym Wschodzie., Wiele zawdzięcza matematyka Sumerom – wymyślili liczbę zero, a także system sześćdziesiątkowy. Jako pierwsi spisali własny system religijny i mitologię., wązną rolę pełnił Babilon.
Mezopotamią rządził Hammurabi, Największym jego osiągnięciem było uporządkowanie prawa. Zachowany niemal w całości do dziś Kodeks Hammurabiego jest jednym z najstarszych znanych systemów prawnych na świecie. Za popełnione przestępstwo wymierzono karę według zasady ,, oko za oko, ząb za ząb ; matematyka, rozwój astronomii, mierzenia czasu, najbardziej wykształceni byli kapłani, system miar i wag, politeizm np. bóg Anu – nieba
2. Egipt - W Egipcie rządził faraon. Otoczony kapłanami mieszkał w pałacu. Był pośrednikiem miedzy niebem a ziemią był uważany za boga lub boskiego syna, życiodajny Nil, gdy zimą w górach topniały śniegi Nil wylewal pozostawiając żyzny muł , Podzielony na Egipt Górny(łupieskie wyprawy) i Dolny(rolnictwo, rzemiosło), wiele świątyni i piramid , król Menes zjednoczył północny i południowy Egipt, tworząc jedno królestwo ze stolicą w Memfis, Rzemieślnicy wytwarzali przepiękne meble i biżuterię, murowali kamienne ściany, wytapiali miedź z rudy; posiadali też wiele innych cennych umiejętności. Uczeni egipscy znali prawa astronomii i matematyki oraz dokonali wielkiego postępu nauk medycznych. Czasy te upamiętniły najtrwalej budowane wówczas piramidy.
Upowszechnił się kult bogów przedstawianych jako postacie mające ludzka sylwetkę z głową zwierzęcia. Każde miasto posiadało własnego boga- opiekuna. Oddawano mu cześć w świątyni uważanej za jego siedzibę. Panował w Egipcie politeizm. Wierzono w życie pozagrobowe. Zmarłym potrzebne było ciało tak, jak żywym. W tym celu mumifikowano zwłoki. Do grobu wkładano żywność i przedmioty codziennego użytku. Najbogatsi budowali dla siebie okazałe grobowce ( mastaby), zaś dla władców wznoszono piramidy. Upowszechnił się kult bogów przedstawianych jako postacie mające ludzka sylwetkę z głową zwierzęcia. Każde miasto posiadało własnego boga- opiekuna. Oddawano mu cześć w świątyni uważanej za jego siedzibę. Panował w Egipcie politeizm. Wierzono w życie pozagrobowe. Zmarłym potrzebne było ciało tak, jak żywym. W tym celu mumifikowano zwłoki. Do grobu wkładano żywność i przedmioty codziennego użytku. Najbogatsi budowali dla siebie okazałe grobowce ( mastaby), zaś dla władców wznoszono piramidy.
3. Indie
ich miasta miały dobrze rozplanowany układ ulic ( 10 m szer.) na planie szachownicy, system wodociągowo-kanalizacyjny, domy z cegły i drewna, centrum miasta na wzgórzu wraz z cytadelą, prawdopodobnie bez świątyń świątyń pałaców, hodowano bydło, bawełnę, jęczmień jednak nastąpił kryzys możliwe ze z powodu zmiany nurtu rzeki i przestali się rozwijać
Gdy w II tysiącleciu p.n.e. Ariowie najechali Indie, kultura starych miast już nie istniała. Ariowie przybyli z Azji Środkowej. Były to koczujące plemiona wojowników; konne rydwany dawały im miażdżącą przewagę w boju narzucili im własną kulture i język, przenieśli się znad Indusu nad Ganges, podstawą uprawy stał się ryż, powstały cyfry nazwane później arabskimi.
Ariowie byli podzielenie na 3 grupy zwane Warnami, podbitą ludność traktowali jako najniższą, poza tym systemem byli jeszcze pariasi – wykluczeni z kast jako kara, przynależność do kast była dziedziczna KAPŁANI->WOJOWNICY->ROLNICY, RZEMIEŚLNICY, KUPCY
Religiami był braminizm ( wiele ofiar ze zwierząt), wierzyli w reinkarnacje – wędrówke dusz , oraz hinduizm, buddyzm które zabranialy zabijania zwierząt
4. Chiny nad Żółtą rzeką uprawiano ryż oraz proso, władną był cesarz, był Synem Niebios i żądał kultu, metoda papieru i porcelany, tkaniny jedwabne, wielki mur aby od Turków, Chiny były rozbite na wiele wzajemnie zwalczających się państewek., Chiny wytworzyły swoją własną kulturę, która przetrwała do dnia dzisiejszego.
CYWILIZACJA WSCHODU POZA WIELKIMI RZEKAMI
1. Hebrajczycy – Palestyna
Palestyna- Położona jest nad morzem Śródziemnym, sięgając aż do Morza Martwego. Rozdzielała obszary dwóch największych cywilizacji starożytności, Egiptu i Mezopotamii. W wiekach XII- XI w. p.n.e. podbiły ją plemiona Hebrajczyków, zwanych Żydami. Lud izraelski poszukując żywności przywędrował do Egiptu. Dopiero Mojżesz wyprowadził Żydów z państwa faraona do Ziemi Obiecanej. Po zajęciu Palestyny Izraelici osiedlili się na stałe i stali się rolnikami. Król Dawid zdobył Jerozolimę i ustanowił ją stolicą. Jego następcą był Salomon. Wybudował w Jerozolimie świątynię, w której przechowywał Arkę Przymierza. Po śmierci Salomona królestwo rozpadło się na dwie części, Izrael i Judę Jerozolima została zajęta w VI w. p.n.e. Przez Babilończyków. Niewola Żydów skończyła się wraz z upadkiem samej Babilonii, pokonanej przez Persów. Żydzi powrócili do Palestyny i utworzyli własne państwo.-Izrael. Religia Żydowska jest wiarą w jednego boga. Założycielem judaizmu uważa się Mojżesza. Prawa Boskie zawarte są w pięciu Księgach Mojżeszowych- Torze. Dzisiejszy judaizm opiera się na Starym Testamencie
2. Fenicja Fenicja - Fenicja była położona na wybrzeżu śródziemnomorskim u stóp gór Liban. Nie było to jednolite państwo. Były samodzielne miasta. Rządy sprawowali królowie, możnowładcy i kapłani. Miasta często były napadane. Rozwijał się handel i rzemiosło. Swoje wyroby Fenicjanie eksportowali. Wyrabiali piękne rzeźby z kości słoniowej. Tkaniny barwili barwnikami otrzymywanymi z gruczołów śródziemnomorskich mięczaków. Handlowali olejkami z Arabii, marmurem i srebrem. Kupcy feniccy opanowali cały rejon morza śródziemnego. Nawet w Egipcie powstały fenickie dzielnice. Żeglarze feniccy narażeni byli na sztormy. Byli jednak bardzo odważni i wypływali poza morze Śródziemne aż do Wysp Brytyjskich. W poszukiwaniu surowców i rynków zbytu Fenicjanie wyjeżdżali z ojczyzny. Zakładali kolonie. Założyli tam port, obwarowany potężnymi murami.. Ponieważ pismo było bardzo trudne Fenicjanie dokonali przełomu w piśmie. Pismo liczyło 22 znaki co ułatwiło pisanie i czytanie. Upowszechnili pisanie od lewej do prawej
Kształtowanie się świata greckiego
Grecja była rozbita na wiele państwek i nigdy się stworzyla jednolitego państwa, teren Grecji nie sprzyjał kolonizacji ale mieli idealną linie brzegową Rolnicy uprawiali drzewa oliwne, z których tłoczą oliwę. Służyła ona do celów spożywczych, jako kosmetyk i do oświetlenia pomieszczeń. Uprawiali zboża i warzywa. Najczęściej jednak sadzono winogrona. Wino było podstawowym napojem dla Greków. Oprócz rolnictwa zajmowali się rybołówstwem i pasterstwem, dialekty miedzy polis się różniły ale mogli się dogadać. Grecy nazywali siebie Hellenami, a kraj Helladą, osoby które nie mówiły w ich języku nazywali barbarzyńcami, Imperium perskie powstało we wschodniej części Azji. Potęgę imperium stworzył Dariusz. Po zdobyciu koloni greckich w Azji Mniejszej w 490r. p.n.e. wojska Dariusza ruszyły na Grecję i dotarł pod Maraton. Persowie ponieśli klęskę pod Maratonem. 10 lat później Persowie ponownie zaatakowali Grecję. Bitwa morska pod Salaminą również zakończyła się zwycięstwem Greków i wzrostem znaczenia Aten. Konflikt pomiędzy Spartą, a Atenami był tylko kwestią czasu. MARATON, TERMOPILE, SALAMINA, PLATEJE
Podstawą byli hoplici – cięzkzbrojna piechota wkoncu wyzwolono miasta w Azji Mniejszej, mity, igrzyska
W polis władze posiadał turan, prawa polityczne posiadali tylko obywatele danego polis( rodzice musieli być obywatelami) w życiu dominowali mężczyźni
a) Sparta – Lakonia
nie uczestniczyli w kolonizacji w takim stopniu jak inne polis, nie musieli się zajmowac rzemiosłem, tylko wojskiem, państwo militarne : 10 000 spartan i 100 00 Periojków, i Heloci ( podbici) którzy mieli wolność ale nie mieli praw politycznych, byli wojskowo szkoleni aby stłumić Helotów których było wielu. Chłopcy byli szkoleni od 7 roku zycia, pozniej byli w szkolach ale wracali do domu, od 12 roku zycia przebywali tylko w szkołach, dopiero po 30 roku zycia był pełnoprawnym obywatelem jego sluzba trwala do 60 roku zycia, musieli się ożenic, kobieta zdana na siebie, ćwiczenia gimnastyczne, broń,
ustrój:
Ustrój Sparty, stworzony w zamierzchłych czasach przez Likurga, określa się jako despotyczną formę oligarchii, władza w rękach 2 królów
Władza w Sparcie, przy końcu okresu archaicznego, sprawowana była przez cztery organy. O polityce Sparty decydowali "nieliczni", grupa dwudziestu ośmiu mężczyzn, którzy przekroczyli sześćdziesiąty rok życia. Razem z dwoma królami tworzyli oni trzydziestoosobową "radę starszych" (gerousia), która przedkładała swoje propozycje zgromadzeniu wszystkich wolnych obywateli
Zgromadzenie Ludowe ( Apolla) głosowali na głos i oko, 5 eforów ( urzędnicy na 1 rok)
b) Ateny – Attyka
władza ewoluowała przez arystokracje, tyranię do demokracji
Poczatkowo Atenami rzadzili królowie, lecz z czasem ich wladza zostala przejeta przez arystokracje, a im samym pozostawiono jedynie funkcje religijne. Wladza nalezala do urzedników zwanych archontami, którzy byli wybierani przez zgromadzenie doroslych mezczyzn, Atenczyków. O wyborze decydowal majatek i urodzenie. Konflikty miedzy drobnymi rolnikami a arystokracja spowodowaly, ze znaczna czesc ubogiej ludnosci utracila swoja ziemie i zadluzyla sie u zamozniejszych sasiadów. Spory doprowadzily do pierwszej kodyfikacji prjej Dokonano jej w 621 r. p.n.e. i MĄ efektem byly tzw. prawa Drakona. Ich surowosc powodowala, ze nazywano je krwawymi. Ostre konflikty polityczne spowodowaly przeprowadzenie reformy ustroju politycznego panstwa przez Solona (w latach od 594 do 591 p.n.e.). Polegaly one na jednorazowej kasacie wszystkich dlugów, wykupieniu Atenczyków sprzedanych w niewole za dlugi, wprowadzeniu równosci obywateli wobec prawa. Solon podzielil ludnosc na cztery klasy wedlug stopnia zamoznosci i okreslil ich obowiazki wobec panstwa. Obok dzialajacej dotychczas Rady Areopagu, dodal Rade Czterystu. Jego reformy nie rozwiazaly trudnosci politycznych i w Atenach doszlo do rzadów tyranów (Pizystrat i jego synowie). Po ich obaleniu w 510 r. p.n.e. arystokraci próbowali ponownie siegnac po wladze. Kolejne reformy przeprowadzil Klejstenes w latach 508 - 507 p.n.e. Wprowadzil on nowa organizacje spoleczna i administracyjna. Wladza nalezala do ludu, który dzialal badz bezposrednio na zgromadzeniu ludowym, badz posrednio w radzie lub w sadzie. Zostala powolana Rada Pięciuset, ostracyzm – co roku osoby podejrzane o zdrade demokracji
Doszło do wojny pomiędzy Atenami a Spartą o hegemonię
FILOZOFIA GRECKA VI
Wolność słowa sprzyjała rozwojowi, zaczęto odchodzic od religii i mitologii i zaczęto myśleć logicznie. Coraz częściej zaczynano zadawać sobie pytania o powstawanie różnych rzeczy
Pierwszymi filozofiami była jońska – powstanie swiata, przyrody, archetypy Pierwsi filozofowie, których poglądy tworzone były na bazie empirii poszukiwali tzw. arche – czyli pierwszej zasady, podstawowego elementu budującego świat i napędzającego życie we wszechświecie. Byli oni więc zarazem fizykami, chemikami, jak i psychologami
Tales z Miletu wszystko powstało z wody
Anaksymander – prasuj powietrze i jego zagęszczenie
Heraklit z Efezu – pierwszy zagłębił tajemnice ludzkiej natury,ogień, Panta Rei, 2 razy do tej samej
Pitagoras - stwierdzil ze kule są doskonale , udoskonalanie duszy
Demokryt – twórca teorii materialistycznej ( atomy)
Sofiści głosili ze nie ma obiektywnej pradwy i ze jest wiele interpretacji, kazde zdanie mialo w sobie P i F zalozezalo od argumentów przeciwko nim był Sokrates, nauczał grupy na ulicach, naj cnota to mądrość, nie spisał dziel znamy je od Platona, pytał o pogląd i szukał słabszych stron prowadząc dyskusje, śmierć
Platon – dusza jest nieśmiertelna i jest dualizm : świat materii i idei, i ze dusza sklada się z paru części którym odpowiadają cnoty, stworzył Akademie Platońską
Arystoteles uczeń Platona, nie został kierownikiem AP wiec wyjechał do Macedonii i założył w Atenach swoją szkołę, stwierdzil ze wszystko jest powiązane
Literatura grecka
1) archaiczna Homer – Iliada i Odyseja, sławil czyny bohaterów
Hezjod – sławił prace zwykłych ludzi bo sam nim był
Alchajos – poezja miłosja, liryki
2) Klasyczna powstaje kierunek histografii
Herodot ojciec historii napisal Dzieje Grecji i przedstawił Egipt i Persje wierzyl w bogów
Tukidydes nie wierzyl w interwencje bogów
Teatr grecki : Ajschylos, Sofokles,Arystofanes
KULTURA HELLENISTYCZNA
Macedończycy – lub spokrewniony z grekami ci sami bogowie, kultura ale przez greków traktowany jako barbarzyńcy, były w zależności od Teb i Filip II Macedoński objął rząd i wyzwolił dzięki zmianom w wojsku, rywalizacja z grekami którym następnie narzucil zwierzchnictwo wtedy w Grecji trwa propaganda przeciwko Macedonii, Filip przedziera się do Grecji , walczy nagle cofa wojska i Grecy wpadają w zasadzkę, Grecy są zmuszeni uznać zwierzchnictwo, Filip wielkodusznie organizuje pogrzeb dla zmarłych. Związek Koryncki – większość państw Greckich a Filip ich głównym władcą, zakaz wzajemnych wojen, ogłoszono wojnę z Persją jednak Filip II zostaje zabity prawdopodobnie przez syna lub Persów i Aleksander obejmuje władzę. Zbuntowaly się przeciw temu Teby a więc Aleksander aby pokazca siłę zrównał je z ziemią, i znowu wyprawa na Persje której armia składała się z greków a oni nie byli do konca wierni i Alex wygrał bo był genialnym strategiem i politykiem, przeprowadził rozpoznanie terenu, wziął kronikarzy, pisarzy