Analiza i interpretacja sonetu "Widok gór ze stepów Kozłowa".
„Widok gór ze stepów Kozłowa” jest piątym z sonetów krymskich Adama Mickiewicza. Jest to sonet nietypowy. Autor nie zastosował w nim podziału na dwie strofy opisowe i dwie strofy refleksyjne, wykroczył też poza tradycyjne czternaście wersów. Utwór jest dialogiem między Pielgrzymem a Mirzą.
Pielgrzym wypowiada się jako pierwszy. Jest to osoba śmiała, dociekliwa. Jest jednym z tych, którzy nie boja się tajemnic i pytań. Wędrowiec jest bardzo zafascynowany krymską rzeczywistością i przyrodą. Zadaje pytania dotyczące góry Czatyrdahu, którą widzi. Jej stworzenie przypisuje Allachowi, co nadaje szczytowi boskości. Pielgrzym nie jest w stanie opisać wspaniałego widoku, który go otacza i nawet wyszukany język, jakiego używa, nie jest w stanie opisać piękna góry.
„Czy Allach postawił ścianą morze lodu?
Czy aniołom tron odlał z zamrożonej chmury?
Czy diwy z ćwierci lądu dźwignęli te mury?"
Dalej Mickiewicz opisuje wierzchołki Czatyrdahu, które odbijając promienie słońca sprawiają wrażenie jakby płonęły.
„Na szczycie, jaka łuna! Pożar Carogrodu!”
Pielgrzym drąży temat zadając kolejne pytania.
„Czy Allach(...)
Dla światów żeglujących po morzu natury
Tę latarnię zawiesił śród niebios obwodu?”
Chce się dowiedzieć czy owe płomienie są dziełem przypadku, czy celowym działaniem Allacha, który w ten sposób uczynił latarnie morską dla żeglarzy. W wypowiedziach Pielgrzyma, który choć nie oswoił się jeszcze z krymską rzeczywistością, uległ już wpływom języka Wschodu. Mówi on m.in. o „karawanach gwiazd”, „chyleniu nocy”, wspomina Allacha i diwy. Być może jest to tez próba przypodobania się Mirzie. Pielgrzym używając jego języka chce być traktowany jak brat, człowiek Wschodu.
Po licznych pytaniach, zadanych przez Wędrowca, czas na odpowiedź przewodnika. Mirza jest człowiekiem wychowanym na stepach. To muzułmanin, zachowujący dystans do otaczającego go świata i Pielgrzyma. Na zadawane pytania odpowiada spokojnie, prostym językiem. Przewodnik opowiada Pielgrzymowi o życiu wśród gór Krymskich. Opisuje warunki panujące u szczytu Czatyrdahu. Opowieść zaczyna od opisania srogiej zimy, następnie opowiada o rzekach, kończąc na ukazaniu ogromu gór.
Utwór kończy wypowiedź Pielgrzyma „Aa!!” Nie jest to typowe zakończenie dla sonetu, który zwykle kończy się myślą filozoficzną lub refleksyjną. Ta krótka odpowiedź jest podsumowaniem całego utworu. Wyraża jednocześnie zdziwienie wędrowca jak i podziw dla odwagi Mirzy.
W sonecie zastosowano liczne środki artystyczne. Autor stosuje rozbudowane metafory, które pozwalają czytelnikowi na wyobrażenie sobie krajobrazu stepów Kozłowa. Wykrzyknienia nadają utworowi tempo, a słownictwo orientalne pozwala na puszczenie wodzów fantazji. Mickiewicz stosuje też personifikacje nocy i zimy.