Matura ustna - gramatyka.

1. Omów mit ze względu na przynależność rodzajową i gatunkową: podaj rodzaje mitów odwołując się do konkretnych przykładów.

Mit – krótki utwór epicki, opowiadający o dziejach : bogów , herosów i ludzi.

Ze względów na przynależność, do kręgu kulturowego, mity dzielimy na:
- Greckie, Rzymskie, Słowiańskie Gremsńskie.

Ze względu na tematykę mity dzielimy na:
- kosmogoniczne- czyli o powstaniu świata (chaos)
- teogomiczne- o powstaniu i życiu bogów
- antropogeniczne – o powstaniu człowieka.
- eschatologiczne – dotyczące przemijania, porządku świata
- genealogiczne – historia rodów.

2. Omów zasady ortografii polskiej ( fonetyczna- morfologiczna –historyczna- konwencjonalna.)

Polski system ortograficzny opiera się na czterech podstawowych zasadach:
- zasada fonetyczna – pewne wyrazy i formy wyrazowe piszemy jak wymawiamy, tak jak słyszymy np. „albo, domowy, okno, pismo.”
- historyczna – ogranicza się do rozróżnienia „rz - ż, u– ó, ch- h” do pozostałości czasów gdy ustalały się podstawowe zasady ortografii polskiej to jest: na przełomie XV – XVI wieku.
- konwencjonalna – Ma charakter umowny np. pisownia wielkich liter np. ”Nazwy państw, rzek, nazwisk , miast”
- morfologiczna – rozbieżności miedzy mową a pismem np. „wietrzny- wiatr, wieczny- wieczność”

3. Jak rozumiesz twierdzenia że język to system otwarty?

Jest to zasób słów , które nie są stałe. Słowa odchodzą i przychodzą :
archaizacja «neologiczny. Słowa odchodzą z dwóch powodów: bo nie funkcjonują lub zmienia się moda językowa np. kajet, zeszyt .

4. Zaprezentuj rodzaje literackie, wskaż wyznaczniki każdego z nich.

W epice formą wypowiedzi jest opowiadanie i dialog, z tego wynika, że w epice musi być fabuła, tzn. ciąg wydarzeń powiązanych przyczynowo – skutkowych. Osobą mówiącą w epice jest narrator, przykłady epiki:
-powieść „Lalka”
-nowela „Janko muzykant”
-opowiadanie „Pożegnanie z Marią”

6 Wyjaśnij znaczenie wyrażeń i podaj ich źródła:

- Pięta Achillesa: Słaby punkt.
- Exegi munumentum : współcześnie znaczy zostawić po sobie ślad. W literaturze jest to motyw wywodzący się z twórczości Horacego, która utrwali jego przeżycia, myśli, a wiec uczyni go nieśmiertelnym.
- Walka z wiatrakami : walka , która nie może się udać.
- Dantejskie sceny: Mówimy wtedy, gdy widzimy , tłum, ogarnięty paniką, wzajemnie się tratujący, sceny pełny krwi, śmierci u bólu.

7. Wykaż cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta.

Szekspir łamie antyczna zasadę trzech jedności. Dramat Makbet rozgrywa się nie tylko w różnych miejscach, ale również w różnych państwach. Akcja dramatu rozgrywa się w ciągu kilku- kilkunastu miesięcy. Szekspir łamie zasadę dekorum- styl wzniosły patetyczny, łączy się z językiem potocznym, a w dramacie sceny sąsiadują z komediowymi. Bohaterowie nie podlegają fatum, ich życie zależy od samego siebie.

8. Omów najważniejsze archaizmy „Bogurodzicy”

Trzy najstarsze wyrazy to:
- Bogurodzica – wyraz pochodzenia staro- cerkiewno- słowiańskiego, który należał do najstarszej grupy terminów religijnych, jakie dostały się do polszczyzny za pośrednictwem czeskim, za czasów mieszka I .
- dziela- jest przyimkiem, znaczy tyle „co dla”
- bożycze- nieprawidłowo stworzony wołacz liczby pojedynczej od słowa „Boży” i oznacza syna Boga.
Są unikatami i nie spotyka się ich w żadnym innym zabytku. „Bogurodzica” pełni funkcje hymnu narodowego do XVIII wieku. Według kroniki Długosza była śpiewana w 1410 roku- pod Grunwaldem.

10. Wymień i krótko omów funkcje językowe tekstu:

- Informacyjne – ekspresywna- przekazuje uczucia piszącego
- impresywna- tekst nakłania odbiorcę do jakiegoś działania

11. Omów genezę i budowę tragedii antycznej.

Tragedia powstała w V wieku przed naszą erą z dytyrambów, czyli pieśni śpiewanych na cześć Dionizosa. Grecka tragedia cechowała się przestrzeganiem zasady trzech jedności miejsca, czasu i akcji), rygorystyczną budową, obecnością chóru, brakiem scen zbiorowych, oraz zasada „decorum”. Celem tragedii było wywołanie w widzu „katharsis”, czyli oczyszczenia.

12. Zdefiniuj pojęcie : Archaizm i podaj klasyfikacje archaizmów.

Archaizmy dzielimy na:
- całkowite – są to słowa które odeszły z użycia i nieznane sa nikomu po za specjalistami np. „hawieiz- ludzie którzy żyją na Śląsku”
- częściowe – słowa samodzielnie nie występują. Występują w związku wyrazowym np. „Oddać coś komuś z nawiązką”
Archaizmy funkcjonują w literaturze jako środek stylistyczny, element składowy języka danego dzieła, by przybliżyć i uprawdopodobnić czas w którym żyją bohaterowie.
Archaizacji języka dokonuje każdy autor powieści historycznej, np. „Trylogia Sienkiewicza”

13. Popraw zdania wyjaśnij istotę błędów:

- „Idąc przez most, wiatr zerwał mi kapelusz z głowy.”
Poprawnie: „Idąc przez most, wiatr zdmuchnął mi kapelusz z głowy.” Słowem błędnym jest tu „zerwał”. Wiatr nie może zerwać kapelusza, zerwać może człowiek coś, a wiatr nie jest istotą myślącą.
- „Do odjazdu pociągu została mi godzina czasu”
Poprawnie: „Do odjazdu pociągu została godzina czasu”. Czas nie jest rzeczą i nie może być z nią uosabiana.
- „Kup tego pomarańcza”
Poprawnie: „Kup tą pomarańczę” Słowo „pomarańcza” jest rzeczownikiem żeńskim a nie męskim.

14. Wyjaśnij, co to jest wypowiedzenie eliptyczne; podaj przykłady.

Wypowiedzi eliptyczne - skracanie wypowiedzi, konstrukcja w której skład wchodzi rzeczownik w połączeniu z dwoma przyimkami, co pozwala uniknąć jego powtórzenia np. listy do redakcji i od redakcji - listy do i od redakcji.

15. Wyjaśnij pojęcie paraboli odwołując się do źródeł gatunku i literatury współczesnej.

Przypowieść, parabola, gatunek należący do literatury moralistyczno - dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych. Fabuła ulega zwykle schematyzacji, realia zaś występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych. Przypowieść była szczególnie rozpowszechniona w literaturze religijnej Dalekiego i Bliskiego Wschodu. Występuje obficie w Biblii, np. przypowieść o synu marnotrawnym. Stosowana często w kaznodziejstwie i literaturze parenetycznej, inspirowała wielu pisarzy, np. A. Mickiewicza (Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego), A. Camusa (Dżuma).

16. Określ rodzaj poniższych wypowiedzi.

Ulgowy do Krakowa- jest to równoważnik zdania bez formy czasownikowej.
Czytam książkę- zdanie pojedyncze rozwinięte, składa się z orzeczenia i dopełnienia.
Siedzieć cicho- równoważnik z bezokolicznikiem.
Na wiosnę wystąpiły opady, które spowodowały podniesienie poziomu wód- zdanie podzielne przydawkowe, zdanie złożone z podrzędnym.

17. Wymień polskich laureatów literackiej nagrody Nobla; omów twórczość wybranego autora.

Henryk Sienkiewicz, W. S. Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska
Szymborska Wisława, polska poetka, krytyk literacki. W 1953-1981 w redakcji Życia Literackiego, gdzie przez wiele lat kierowała działem poezji. W 1981-1983 w zespole redakcyjnym miesięcznika Pismo (Kraków).
Twórczość Szymborskiej prezentuje mistrzostwo artystyczne nawiązujące do doświadczeń poezji XX w. oraz tradycji humanistycznej. Felietony-recenzje, publikowane w Życiu Literackim, Piśmie i Gazecie Wyborczej pt. Lektury nadobowiązkowe, zostały wydane w wyborach 1973, 1981, 1992. Także m.in.: 101 wierszy (1966), Wiersze wybrane (1967), Poezje wybrane (1967), Poezje: Poems (wydanie dwujęzyczne polsko-angielskie 1989).

18. Omów podstawowe elementy aktu komunikacji językowej.

Komunikacja językowa (łacińskie communicatio - rozmowa, wymiana, łączność), świadome wzajemne porozumiewanie się ludzi za pomocą systemu znaków językowych. Komunikacja obejmuje m.in. elementy kompetencji językowej, czynności nadawczo-odbiorcze (mówienie, pisanie, czytanie, słuchanie), tekst, system językowy. Na komunikację składają się oddzielne akty komunikacji językowej, nadawca, tekst i odbiorca. Komunikat językowy – przekaz językowy, wypowiedzenie lub napisanie tego, co się chce przekazać odbiorcy.

19. Wymień i krótko omów najstarsze zabytki języka polskiego (do XV w.).

Najstarszym zapisanym zabytkiem języka polskiego jest Geograf Bawarski (IX w.) odnotowujący nazwy plemion polskich: Wiślanie, Goplanie, Wiercanie, Lędzicy, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie…; Dagome iudex (około 990), dokument, w którym Mieszko I oddał swe państwo pod opiekę papieża, pojawiają się tu polskie nazwy: Kraków, Odra, Gniezno, Szczecin; Kronika Thietmara, w której występuje imię polskiego władcy Bolesława Chrobrego oraz nazwy miast i rzek, np. Wrocław, Odra, Niemcza itd. Bulla gnieźnieńska (1136), sporządzona w kancelarii papieża Innocentego II, zawiera rejestr dóbr arcybiskupstwa oraz 410 wyrazów polskich. Księga Henrykowska (1270), zawierająca dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie koło Wrocławia oraz pierwsze polskie zdanie: “daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Z przełomu XIII/XIV w. pochodzą teksty literatury polskiej: Bogurodzica, arcydzieło liryki średniowiecznej, Legenda o św. Aleksym, Kazania świętokrzyskie i Kazania gnieźnieńskie, Psałterz floriański; z XV w. Psałterz puławski, Biblia królowej Zofii, Żale Matki Bożej pod krzyżem oraz teksty modlitw codziennych.

20. Na podstawie podanych przykładów wyjaśnij pojęcie neologizmu i podaj jego klasyfikację:

- przedświt- słowo utworzone w celu artystycznym jako środek stylistyczny
- myszka, drukarka, burza mózgów- słowa utworzone w celu wzbogacenia słownictwa
- komputer- słowo utworzone do zastąpienia wyrazów zapożyczonych i obcych
Neologizm, wyraz nowo utworzony, zwykle na podstawie słowa będącego już w użyciu, zgodnie z obowiązującymi zasadami słowotwórstwa. Neologizmy pojawiają się zarówno w utworach literackich, jak w słownictwie naukowym, publicystyce itp. Czasem pozostają w zasobach słownikowych i funkcjonują normalnie, np. powstałe w okresie oświecenia nadmiar i istnieć.