Łacina - terminy i zwroty łacińskie najczęściej używane w języku prawniczym

ZESTAWIENIE UŻYWANYCH NAJCZĘŚCIEJ
W JĘZYKU PRAWNICZYM
TERMINÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH




A casu ad casum – od przypadku do przypadku
A contrario – wychodząc z przeciwnego założenia
A limine – z miejsca odrzucać
A maiori ad minus – od większego do mniejszego
A minori ad maius – od mniejszego do większego
A mensa et toro – od stołu do łoża (separacja)
A natura rei – z natury rzeczy
A posteriori – na podstawie już zaistniałych faktów (wnioskować o przyczynach)
A priori – bez względu na fakty czy argumenty (wnioskować z „góry”)
Ab absurdo – wychodząc wychodząc z fałszywego założenia, absurdu
Ab initio – od początku
Abrogatio – uchylenie całkowite dotychczasowego stanu prawnego zwane „czystym”
Absens carens – nieobecny sam sobie szkodzi
Absente reo – pod nieobecność oskarżonego
Accusare nemo se debet – nikt nie ma obowiązku oskarżać sam siebie
Actor sequitur forum rei – dla powoda właściwy jest sąd pozwanego
Ad rem – do rzeczy
Aequitas sequitur legem – sprawiedliwość postępuje za prawem
Affirmanti occumbit comprobatio – do twierdzącego należy podanie dowodu
Alma mater – matka karmicielka (w odniesieniu do szkoły wyższej)
Altera pars – strona przeciwna
Argumenta a fortiori – argumenty silniejszej racji
Argumenta non numeranda, sed ponderanta sunt – dowodów się nie liczy, ale waży
Audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i druga strona

Bellum omnium contra omnes – wojna wszystkich przeciw wszystkim
Bona fide – w dobrej wierze
Bonum commune – wspólne dobro

Cedo maiori – ustępuje przed godniejszym
Ceteris paribus – uwzględniając te same warunki
Circa – około
Clara non sunt interpretanda – jasne nie podlega interpretacji (w odniesieniu do przepisów prawnych)
Cogitationis poenam nemo patitur – nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli
Communis opinio – powszechna opinia
Conditio sine qua non – warunek niezbędny
Consensus facit legem – zgoda tworzy prawo
Consuetudo pro lege servetur – zwyczaj służy jako prawo
Contra legem – przeciw prawu
Conventio est lex – uzgodnienie ma moc prawa
Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus – umowa pozostaje w mocy, o ile okoliczności jej zawarcia nie uległy zmianie
Cuius est condera, eius est interpretatori – komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje i jego wykładnia
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi inspientis in errore preservare – każdy człowiek może się mylić, ale tylko głupiec trwa w będzie
Curantes iura iuvant – prawo sprzyja tym, którzy o nie dbają
Curriculum vitae – życiorys

Da mihi factum, dabo tibi ius – udowodnij fakt, a przyznam Ci rację
De facto – z mocy faktu, w rzeczywistości
De iure – z mocy prawa
De lege ferenda – w odniesieniu do ustawy, która powinna zostać uchwalona
De lege lata – w odniesieniu do obowiązującej ustawy
De minimis non curat lex – prawo nie zajmuje się szczegółami
Demonstratio ad oculus – dowód naoczny
Derogatio – uchylenie częściowe dotychczas obowiązującego stanu prawnego
Desuetudo – odejście ustawy lub zwyczaju w zapomnienie
Divide et impera – dziel i rządź
Do, ut des – daję Ci, abyś i ty dał mnie
Dura lex, sed lex – twarde prawo, lecz prawo

Et cetera – i tak dalej
Ex facto ius oritur – prawo wyrasta z faktu

Fiat iustitia – niech stanie się sprawiedliwość
Fiat iustitia, pereat mundus – niech ginie świat, byleby działa się sprawiedliwość
Fons iuris – źródło prawa
Fons iuris cognoscendi – źródło poznania prawa

Habeas corpus – zachowaj ciało nietykalne (w odniesieniu do nietykalności osobistej)
Historia est magistra vitae – historia jest nauczycielką życia

Ignorantia facti excusat – nieznajomości stanu faktycznego jest okolicznością usprawiedliwiającą
Ignorantia legis nocet – nieznajomość ustawy szkodzi
Impossibilium nulla est obligatio – nikt nie jest zobowiązany do czynienia rzeczy niemożliwych
In absentia – podczas nieobecności
Index rerum – spis rzeczy
Index nominum – spis imion
In dubio pro reo – wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego
In extenso – w całości
In foro conscientiae – przed sądem sumienia
In fraudem legis – w celu obejścia ustawy
Interpretatio cassat in claris – interpretowanie kończy się wraz z osiągnieciem jasności
Ipso iure – z samego prawa
Ius gentium – prawo narodów
Ius incertus – prawo niejasne
Ius naturale – prawo natury
Ius particulare – prawo partykularne
Ius publicum – prawo publiczne
Ius universale – prawo powszechne
Iustitia civitatis fundamentum – sprawiedliwość podstawą państwa
Iustitia est obtemperatio scriptis legibus institutisque populorum – sprawiedliwość to posłuszeństwo wobec prawa pisanego oraz instytucji publicznych
Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą

Lapsus – mimowolny błąd
Lege agere – działać na podstawie ustawy
Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur – prawo winno być zwięzłe, aby każdy mógł je zapamiętać
Lex abrogata – ustawa unieważniona
Lex generalis – ustawa ogólna
Lex neminem cogit ad impossibilia – ustawa nie zmusza nikogo do spełniania rzeczy niemożliwych
Lex patriae – prawo państwa, którego się jest obywatelem (w odniesieniu do zasad stosowania prawa wewnętrznego w obrocie międzynarodowym)
Lex prospicit, non respicit – prawo dotyczy rzeczy przyszłych, nie działając wstecz
Lex posterior derogat legi priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
Lex rei sitae – prawo państwa, w którym rzecz jest położona
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
Lex specialis – ustawa szczególna
Lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna wypiera ustawę ogólną
Lex superior derogat legi inferiori – ustawa o wyższej mocy prawnej uchyla ustawę niższą
Locus regit actum – prawo państwa, w którym dokonana została dana czynność prawna

Malum necessarium – zło konieczne
Manu propria – własnoręcznie
Maximo cum studio – z najwyższą starannością
Maximum ius saepe maxima iniuria – najwyższe prawo bywa największą niesprawiedliwością
More maiorum – zgodnie ze zwyczajami przodków
Mos pro lege – zwyczaj zastępuje prawo
Multi non omnes – wielu to nie wszyscy
Mutatis mutandis – z odpowiednimi zmianami wymaganymi przez istotę sprawy

Necessitas caret lege – w sytuacji przymusowej nie ma prawa
Neminem captivabimus nisi iure victum – nikt nie będzie więziony bez prawa
Nemo tenetur se ipsum accusare – nikogo nie można zmusić do oskarżenia siebie samego
Non bis in idem – nie dwukrotnie w tej samej sprawie (w odniesieniu do wznawiania tej samej sprawy bądź karania po raz drugi za ten sam czyn)
Non nocere – nie szkodzić
Non notus (NN) – nieznany
Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy
Nulla potentia super leges esse debet – żadna władza nie stoi nad prawem
Nullum crimen sine lege – nie ma zbrodni bez ustawy

Obiter dicta – elementy nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy
Obligatio est iuris vinculum – zobowiązanie tworzy więź prawną
Obrogatio – zastąpienie dotychczasowego stanu prawnego w całości nowym
Opinio communis doctorum – powszechna opinia w kręgu uczonych
Opinio iuris – przekonanie, że coś jest prawem
Obratio pro domo sua – mowa we własnej obronie

Pactum subiectionis – umowa o podporządkowaniu się władzy
Par super parem non habet potestatem – równy nie ma władzy nad równym
Patere quam ipse fecisti legem – poddaj się prawu, które sam ustanowiłeś
Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (wszelkimi środkami)
Poena constituitur emendationem hominum – karę ustanawia się dla poprawy ludzi
Praesumptio iuris – domniemanie prawne
Praeter legem – obok ustawy
Princeps legibus solutus – panujący nie podlega prawu
Prior tempore potior iure – pierwszy w czasie lepszy w prawie
Promulgatio legis necessaria est ad hoc, quod lex habet suam virtutem – ogłoszenie ustawy jest konieczne, aby uzyskała moc obowiązującą
Pro publico bono – dla dobra ogólnego
Publicum ius est quod ad statum rei Romane spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem, sunt enim quadem public utilitia, quedem privatum – prawem publicznym jest to, które dotyczy stanu państwa rzymskiego, prawem prywatnym zaś to, które dotyczy interesu jednostki, istnieje bowiem interes publiczny interes prywatny

Questio iuris – pytanie o kwestię prawną
Quieta non movere – nie należy zakłócać tego, co spokojne
Quo iure? – jakim prawem?

Ratio decidendi – motyw decyzji, zasada ogólna leząca u podłoża decyzji
Ratio legis – uzasadnienie (racja) ustawy
Re et corpore – na majątku i osobie (karać)
Rebus sic stantibus – w danym stanie sprawy
Res communis – dobro wspólne
Res nullius – dobro, ewentualnie rzecz niczyja
Res publica – rzecz wspólna (wspólnota)

Salus populi suprema lex – dobro ludu najwyższym prawem
Salus publica suprema lex esto – dobro publiczne niech będzie najwyższym prawem
Salva conditione – z zastrzeżeniem warunku
Salvo iure – z zastrzeżeniem prawa
Secundum legem – zgodnie z ustawą
Stare decisis non movere quieta – stać przy ustalonych postanowieniach (sposobach rozstrzygania spraw)
Status quo – istniejący, zastany stan rzeczy
Sensu stricto – w ścisłym znaczeniu
Sub colore iuris – pod pozorem prawa
Sub iudice lis est – sprawa jeszcze nie rozstrzygnięta, w sądzie
Sui iuris – będący w prawie
Summum ius summa iniuria – zbyt ścisłe przestrzeganie prawa największą niesprawiedliwością
Suprema lex – najwyższe prawo

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – gdzie ten sam cel, tam także ta sama dyspozycja ustawy
Ubi societas ibi ius – gdzie społeczeństwo, tam i prawo
Ubi ius incertum, ibi ius nullum – gdzie prawo niepewne, tam w ogóle nie ma prawa
Ultima ratio – argument ostateczny, decydujący
Usus est unus legum corrector – jedynie zwyczaj poprawia prawo

Vis legis – siła ustawy
Vis maior – siła wyższa
Vis probandi – siła dowodowa
Volens nolens – chcąc nie chcąc
Volenti non fit iniuria – zgadzającemu się nie dzieję się krzywda
Volumina legum – księgi praw