II Rzeczpospolita Polska - notatki (ewentualnie ściąga) - wydarzenia

POLSKA OD POWSTANIA DO UCHWALENIE MAŁEJ KONSTYTUCJI:

Lokalne ośrodki władzy w 1918 roku: Rada Narodowa ks. Cieszyńskiego, Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie, Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu, Komisja Rządowa we Lwowie, (6/7 -11 listopada) – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego (Rząd lubelski) – rząd ma oblicze socjalistyczne.
10 listopada – Piłsudski wraca z Magdeburga .
11 listopada – Rada Regencyjna, która pełniła obowiązki głowy państwa w składzie Zdzisław ks. Lubomirski, kard. Aleksander Kakowski i hr. Józef Ostrowski, przekazała władzę wojskową Piłsudskiemu.
14 listopada – Rada Regencyjna przekazała władzę cywilną. Rada rozwiązuję się. Przekształca ustrój z monarszego na republikański.Piłsudski tworzy rząd z Daszyńskim na czele – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Nie udaje się utworzyć rządu, Daszyński rezygnuje. Na jego miejsce – Jędrzej Moraczewski (PPSD). Rząd zostaje utworzony 18 listopada 1918. Rząd ma oblicze socjalistyczne, nie ma jednak poparcia ośrodków lokalnych.(KNP) 21 listopada rząd wydaje manifest do narodu, w którym zapowiada reformy rolne, nacjonalizacje niektórych gałęzi przemysłu, poprawę warunków socjalnych. 22 listopada rząd oraz Piłsudski ogłaszają wspólny dekret na mocy, którego Piłsudski zostaje Tymczasowym Naczelnikiem Państwa – najwyższa władza ustawodawcza i wykonawcza (pozycja bliska dyktaturze). W ordynacji wyborczej: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie, proporcjonalne. W styczniu 1919 powstaje nowy rząd Jana Paderewskiego, który uznają wszystkie ośrodki lokalne. KNP rozwiązuje się. Odbywają się wybory do sejmu ustawodawczego (Galicja Zachodnia + Kongresówka). W czerwcu 1919 – wybory Wielkopolsce z Galicji Wschodniej – byli posłowie do sejmu Wiedeńskiego. W sejmie wyrównane są siły lewicy, prawicy i centrum. Celem sejmu jest uchwalenie konstytucji Polski. 20 lutego 1919 roku sejm uchwalił tzw. Małą konstytucję. Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów komitetowych - najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień. Naczelnik Państwa na podstawie "porozumienia z Sejmem" powoływał rząd. Naczelnik Państwa i rząd byli odpowiedzialni przed Sejmem. Naczelnik Państwa został pozbawiony inicjatywy ustawodawczej. Naczelnik Państwa nie posiadał prawa do rozwiązywania parlamentu. Akty prawne wydawane przez Naczelnika Państwa wymagały kontrasygnaty właściwego ministra.

OD KONSTYTUCJI MARCOWEJ DO PAKTU LANCKOROŃSKIEGO:
Sejm ustawodawczy 17 marca 1921 roku uchwalił konstytucję Marcową. Państwo definiowała jako ład prawny obywateli, wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z Monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz. Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów Państwa. W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat) rewizja Konstytucji. Kadencja Sejmu trwała 5 lat; kadencja Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu. Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe. W skład sejmu wchodziło 444 posłów i 111 senatorów. Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi; Senat, izba wyższa, był jej pozbawiony, miał natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 60 dni bądź wprowadzenia poprawek. Sejm mógł ponownie uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością. Parlament miał także prawo udzielenia amnestii wyłącznie w drodze ustawowej.Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm (większością 2/3 głosów) lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 liczby członków Senatu.Zmiana Konstytucji wymagała uchwały obu Izb, podjętej większością 2/3 głosów. Prawa wyborcze: Czynne prawo wyborcze: w wyborach do Sejmu: 21 lat w wyborach do Senatu: 30 lat Bierne prawo wyborcze: w wyborach do Sejmu: 25 lat w wyborach do Senatu: 40 lat. Władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd. Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Miał on prawo odwołać rząd, zwoływać sesje sejmowe, obsadzać funkcje wojskowe, posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi, nie był natomiast dowódcą naczelnym w czasie wojny, mógł jednak wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu. Prezydent posiadał także prawo darowania i łagodzenia kar, pełnił funkcję reprezentacyjną (w stosunkach międzynarodowych także akceptująca i koordynującą). Akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata). Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. W razie popełnienia przestępstwa, prezydent mógł być sądzony tylko na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu. W razie braku prezydenta jego obowiązki przejmował marszałek sejmu. Rada ministrów była odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum nieufności cała Rada Ministrów lub jeden z jej członków musiał ustąpić. Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. Rada Ministrów nie była w żaden sposób odpowiedzialna przed Prezydentem. Wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy. Konstytucja wyszczególniała trzy piony sądownictwa: powszechne, administracyjne, wojskowe. Państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. W organizacji administracji państwowej wprowadzono zasadę dekoncentracji.Obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa względem innych obywateli, nietykalność własności prywatnej, ochronę życia, wolność, tajność korespondencji oraz brak cenzury.
18 listopada 1922 – wybory do sejmu I kadencji. Piłsudski ma pełnić funkcję naczelnika państwa do wyboru prezydenta. 11 grudnia 1922 został nim Gabriel Narutowicz. Jednak już 16 grudnia został on zamordowany, co wzbudziło oburzenie opinii publicznej. 20 grudnia przeprowadzono nowe wybory, w których zwyciężył Stanisław Wojciechowski. Premierem został Władysław Sikorki.
16 sierpnia 1923 roku powstało porozumienie ChJeNa – Chrześćijańska Jedność Narodowa. 17 maja 1923 roku podpisano Pakt lanckoroński na mocy, którego ChJeNa związała się z PSL Piast - państwo i samorząd powinny odzwierciedlać narodowy charakter II Rzeczypospolitej, a rząd winni tworzyć wyłącznie Polacy – ograniczenie praw mniejszości; większą niż dotychczas rolę w państwie uzyska Kościół katolicki; nastąpi wzmożona polonizacja Kresów Wschodnich; wprowadzony zostanie rozdział liczby miejsc w całym szkolnictwie wg stosunku ludności w państwie (tzw. zasada numerus clausus);przyspieszona zostanie parcelacja rolna (przynajmniej 200 tys. hektarów rocznie). Dzięki paktowi na czele rządu stanął Wincenty Witos. Ograniczono rolę Piłsudskiego w państwie.
OD PRZEWROTU MAJOWEGO DO WYBORÓW BRZESKICH:
Przewrót majowy - zamach stanu dokonany w Polsce przez marszałka Józefa Piłsudskiego w dniach 12 maja - 15 maja 1926 r. W sejmie I kadencji siły lewicy, prawicy i centrum były wyrównane. Dość często zmieniały się rządy, które były rządami koalicyjnymi i pozaparlamentarnymi. Nie było konsekwencji w prowadzeniu polityki wewnętrznej i zagranicznej. Premierami byli ( 1918-1926) – Witos (3x); Skulski i Skrzyński. Piłsudski krytykował zaistniałą sytuację mówiąc, iż potrzeba jest sanacji (odrodzenia). 10 maja 1926 przy poparciu Chjeno-Piasta utworzono trzeci rząd Wincentego Witosa. Jednocześnie Józef Piłsudski udzielił wywiadu Kurierowi Porannemu, w którym powiedział m. in. że staje do walki. Gazeta została skonfiskowana. W nocy z 11 na 12 maja w warszawskim garnizonie ogłoszono alarm, część oddziałów wymaszerowała do Rembertowa i oddała się pod dowództwo Piłsudskiego. 12 maja wyruszyły na stolicę i zajęły mosty na Wiśle, a w mieście legalny rząd ogłosił stan wyjątkowy.Około godziny 17. na Moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim. Marszałek chciał ustąpienia gabinetu Witosa, prezydent żądał natomiast kapitulacji przeciwnika. Po załamaniu się pertraktacji około godziny 19 rozpoczęły się pierwsze walki. Dzień później próbę mediacji podjęli prymas Aleksander Kakowski oraz marszałek Sejmu Maciej Rataj; rozmowy te również nie przyniosły efektu. 14 maja PPS udzieliła poparcia buntownikom i ogłosiła strajk generalny poparty przez Związek Zawodowy Kolejarzy. Strajk ten odciął stolicę od reszty kraju i znacznie utrudnił sprowadzenie z Wielkopolski wiernych rządowi oddziałów. Nie chcąc kontynuować walki, która mogła się przerodzić w wojnę domową (partie prawicowe myślały o przeniesieniu władz do Poznania), Wojciechowski i Witos podali się do dymisji.W wyniku zamachu powstał pierwszy rząd Kazimierza Bartla, w którym Piłsudski został ministrem spraw wojskowych. 31 maja Zgromadzenie Narodowe wybrało Piłsudskiego prezydentem, ten jednak nie przyjął funkcji; ostatecznie głową państwa został popierany przez Piłsudskiego Ignacy Mościcki.
Nowela sierpniowa to ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o zmianie Konstytucji z 17 marca 1921 r. Uchwalona po przewrocie majowym dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej), zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.
Sanacja – Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – Walery Sławek (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych (do których należeli również dawni współpracownicy Piłsudskiego). W 1928 odbyły się nowe wybory, w których BBWR zyskał 28%. Piłsudski dekompresjonował posłów. 1929 – rząd Kazimierza Świtalskiego – 1 rząd pułkowników. Utworzony w 1929 Centrolew chce przywrócenia ustroju. Obalają rząd Świtalskiego, następuje po nim Bartel, a później Sławek. W 1930 – Piłsudski premierem – rozwiązuje sejm.
1930 – wybory brzeskie. Przed wyborami zostają aresztowani najważniejsi przywódcy opozycji. (Korfanty, Witos) – ok. 5000tys. Osób zostają oskarżeni o chęć siłowego obalenia rządu. Opozycja zostaje wystraszona W wyborach do Sejmu BBWR zdobył 55,6 % głosów. Zmęczone politycznymi walkami społeczeństwo postanowiło zagłosować na ugrupowanie, które w swoim programie miało stworzenie silnego i stabilnego państwa.
Rząd pod zarzutem wywoływania zamieszek aresztował przywódców opozycji (Centrolewu (PPS, PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie") , posłów narodowej demokracji (Aleksander Dębski) i ukraińskich posłów UNDO ) i osadził ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem, stąd proces nazwano brzeskim, chociaż odbywał się w Warszawie. Aresztowań dokonano bez nakazu sądowego, a jedynie na polecenie ministra spraw wewnętrznych Sławoja-Składkowskiego. Uwięzionych przywódców zwolniono za kaucją po zakończeniu wyborów do parlamentu w listopadzie 1930 roku. Po procesie, w którym większość została skazana, niektórzy uniknęli aresztowania.
OD KONSTYTUCJI KWIETNIOWEJ DO II WOJNY ŚWIATOWEJ:

Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu międzywojennego, podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwietnia 1935 roku Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny.
Konstytucja kwietniowa wysuwała państwo na plan pierwszy, ale traktowane jako struktura organizująca życie społeczne i gwarantująca prawa jednostki. Obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ograniczone jednak przez dobro powszechne.. Zmiana podmiotu władzy w państwie - nie był to już naród: "Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli". Duża uwaga poświęcona pozycji ustrojowej prezydenta, na którym "spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa". Naczelne obowiązki prezydenta to: troska o dobro kraju, gotowość obronna i reprezentowanie Polski względem narodów świata. Pod jego zwierzchnictwem rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Ale przyznanie poważnej roli jednostce w życiu społecznym i politycznym. Mógł mianować premiera i ministrów, zwoływać i rozwiązywać Sejm i Senat, wyznaczać terminy ich sesji, powoływać 1/3 senatorów. Posiadał także prawo wskazania następcy na czas wojny, kandydata na prezydenta, mianowania lub odwołania Naczelnego Wodza. Dysponował prawem łaski, wydawania dekretów w czasie wojny, zarządzenia powszechnego głosowania. Za kontrasygnatą odpowiednich organów prezydent mógł wydawać dekrety o stanie wojny lub pokoju, mianować ministrów, wstrzymywać ustawy oraz powoływać Sejm i Senat w zmniejszonym składzie. Pełnił funkcję reprezentacyjną w stosunkach międzynarodowych i posiadał zwierzchność nad siłami zbrojnymi. Ponadto prezydent miał przywilej nieodpowiedzialności za wydane przez niego akty urzędowe. Dodatkowo za czyny nie związane ze sprawowaniem władzy nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności w czasie pełnienia urzędu. Organem wybierającym prezydenta RP było Zgromadzenie Elektorów, składające się z: 5 wirylistów (mężowie zaufania): (Marszałek Sejmu i Senatu, premier, prezes Sądu Najwyższego, GISZ) 75 elektorów wybranych "spośród obywateli najgodniejszych" w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat. Kadencja długości 7 lat. Brak jakichkolwiek zapisów na temat tego, czy dana osoba może dostąpić reelekcji. Rząd (mianowany przez prezydenta) posiadał tzw. domniemanie kompetencji, czyli kierował sprawami nie zastrzeżonymi dla innych organów władzy. Konstytucja przewidywała wzmocnienie pozycji premiera, który miał reprezentować rząd na zewnątrz, kierować jego pracami i ustalać ogólne zasady polityki państwowej. Organizacja rządu określona przez dekret prezydencki, pod którym wymagany podpis premiera i niektórych ministrów. Rząd odpowiedzialny politycznie przed prezydentem, który mógł odwołać rząd w dowolnym momencie. Kompetencjami sejmu były funkcja ustawodawcza, kontrola nad działalnością rządu: możliwość wystosowania żądania ustąpienia gabinetu lub ministra, możność pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej, składanie interpelacji, zatwierdzanie corocznych rachunków państwowych, udzielanie rządowi absolutorium, udział w kontroli nad długami państwa; ustalanie budżetu, nakładanie podatków na obywateli. Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu przysługiwało po ukończeniu 24 lat, zaś bierne po ukończeniu 30 lat. Wybory do Sejmu trójprzymiotnikowe: powszechne, tajne i równe, ale już nie proporcjonalne. Kadencja izby - 5 lat. Sesja Sejmu skrócona do 4 miesięcy.Konstytucja przyznała nowe uprawnienia Senatowi - udział (jednak bez prawa do zapoczątkowania) w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrowi, uchylanie zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy. Władzę sądowniczą sprawować miały niezawisłe sądy, złożone z nieusuwalnych sędziów, których mianował prezydent .Określenie struktury samorządu terytorialnego - trójszczeblowość: poziom wojewódzki, powiatowy i gminny. Najwyższa Izba Kontroli została podporządkowana prezydentowi, który mianował jej prezesa, a na jego wniosek i z jego kontrasygnatą także pozostałych członków kolegium NIK-u.
Po śmierci Piłsudskiego sanacja rozpada się na 2 grupy: zamkową (wokół prezydenta, kontynuacja polityki Piłsudskiego. Byli w niej J.Beck, E.Kwiatkowski) oraz wojskową (wokół GISZa – Edward Rydz Śmigły. Oskarżali Mościckiego o słabość). 3 grupa – „Naprawa” – Związek Naprawy Rzeczpospolitej. W 1935 roku – nowe wybory – opozycja bojkotuje je. BBWR rozwiązuje się. 1936 – Felicjan Sławoj – Składkowski – premierem. Osłabia prezydenta na rzecz GISZa