Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi

Psychologia społeczna.

Temat: Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi.
Literatura:
E.Aronson „Psychologia społeczna. Serce i umysł.”.

Spostrzeganie społeczne – badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące.

I. Zachowanie niewerbalne.
Komunikacja niewerbalna – sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycje, ruchy ciała, dotyk i spoglądanie.
Zachowanie niewerbalne służy:
wyrażaniu emocji;
przenoszeniu postawy;
informowaniu o cechach osobowości;
ułatwienie komunikacji werbalnej.
1) Niewerbalne komunikaty badane są zwykle oddzielnie, w ramach odrębnych „kanałów”:
a) mimiczne wyrazy emocji – kanał wyrazów twarzy;
Podstawowe emocje (gniewu, szczęścia, zaskoczenia, strachu, niesmaku i smutku) przenoszone za pomocą kanału twarzy są uniwersalne – wszyscy ludzie wszędzie wyrażają (kodują) te emocje w ten sam sposób i wszyscy potrafią je zinterpretować (zdekodować) je z jednakową dokładnością.
Reguły ujawniania – kulturowo zdeterminowane reguły określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawniania.
Należy pamiętać, że często ujawniamy mieszaninę emocji, dlatego często ciężko jest odkodować daną emocję. Podczas gdy jedna część twarzy rejestruje jakąś emocje, druga odzwierciedla inną. Ludzie prezentują również mikrosekundowe, wyjątkowo szybko zmieniające się wyrazy twarzy.
b) kontakt wzrokowy i spojrzenie;
c) gesty rąk i ramion;
Emblematy – niewerbalne gesty, które w danej kulturze są dobrze zdefiniowane, mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki (np. OK)
d) wielokanałowa komunikacja niewerbalna;
Nietypowa jest sytuacja, która by zawierała jedną znaczącą przesłankę sygnalizującą właściwą odpowiedź. Przydatna informacja jest ujawniana wieloma kanałami.
Z badań wynika, że ekstrawertycy prawdziwiej od introwertyków interpretują przesłanki niewerbalne.
Zdolność ludzi do wykrywania kłamstwa nie jest szczególnie wysoka. Mamy skłonności do wyjaśniania niejasności na korzyść innych, do zakładania, że mówią prawdę. Nawet, gdy wiemy, że dana osoba kłamie nie potrafimy określić, co ona czuje. Poszukujemy wskazówek na twarzy, zamiast na sygnałach pochodzących z ruchów ciała i zmian w głosie.
2) Różnice płciowe w komunikacji niewerbalnej.
Kobiety lepiej rozumieją odpowiednie wskazówki i są lepsze w niewerbalnym wyrażaniu uczuć. Jednak mężczyźni bardziej podlegają na przesłankach niewerbalnych, które sugerują, że ktoś nie mówi prawdy.
Teoria roli społecznej – różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami; podział w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i mężczyzn.
A więc od kobiet oczekuje się większej opiekuńczości, przyjacielskości, ekspresywności i wrażliwości. Dla kobiet ważniejsze jest opanowanie takich cech jak: wrażliwość, komunikatywność, uprzejmość, przystosowania się i bycia życzliwym.
II. Ukryte teorie osobowości: zapełnianie luk.
Ukryta teoria osobowości – schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości (np. gdy ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny). Za punkt wyjścia wystarczy nam kilka obserwacji osoby, by stosując swe schematy, stworzyć znacznie bogatszy jej obraz. W ten sposób tworzymy szybko wyobrażenie o danej osobie.
Wiele osób posiada podobne teorie, które budowane są wraz z upływem czasu i wzbogacane doświadczeniem, zawierają silny komponent kulturowy.
III. Atrybucja przyczyn: odpowiadanie na pytanie „dlaczego?”.
Teoria atrybucji – określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych ludzi.
1) Istota procesu atrybucyjnego.
Atrybucja: a) wewnętrzna – wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości jak i postawy, charakter czy osobowość.
b) zewnętrzna – wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwość sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że większość ludzi zareagowała by tak samo.
Mamy skłonność do szukania przyczyn jakiegoś zachowania w tej właśnie osobie.
2) Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących: od działań do dyspozycji – dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczącej jakiejś osoby, gdy:
a) istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania;
b) zachowanie jest nieoczekiwane.
Rezultaty nietożsame – konsekwencje określonego przebiegu działania, które mogłyby nie wystąpić przy alternatywnym działaniu.
Oczekiwania oparte na: a) kategorii – oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których te osoby przynależą (np. oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego);
b) obiekcie – oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach (np. oczekiwanie, że ktoś pójdzie na plażę, bo robił to w przeszłości).
3) Model współzmienności: atrybucje wewnętrzne przeciw zewnętrznym.
Model współzmienności – koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem.
Podczas formułowania atrybucji bierzemy pod uwagę trzy rodzaje informacji:
a) zgodność informacji – informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo jak to czyni ktoś inny;
b) wybiórczość informacji – informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dana osoba zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych bodźców;
c) spójność informacji – informacja mówiąca o stopniu, w jaki zachowanie jakiejś osoby wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności.
Atrybucja może być dokonana, gdy te trzy źródła złożą się na jeden z dwu różnych wzorców:
a) atrybucja wewnętrzna dokonywana jest, gdy zgodność i wybiórczość informacji są niskie, a spójność wysoka
b) atrybucja zewnętrzna dokonywana jest, gdy zgodność, wybiórczość, spójność są wysokie.
c) atrybucja sytuacyjna dokonywana jest, gdy zgodność jest niska, a wybiórczość i spójność są wysokie.
IV. Stosowanie skrótów poznawczych podczas dokonywania atrybucji.
1) Stosowanie schematów i teorii
W codziennym życiu, gdy dokonujemy atrybucji przyczynowych, pozwalamy dochodzić do głosu naszym schematom i w ten sposób otrzymujemy te, których oczekiwaliśmy (wymieniamy sytuacje, w których dana osoba zachowywała się już w taki sposób)
2) Podstawowy błąd atrybucji: ludzie jako psychologowie atrybucji.
Zakładamy, że ludzie czynią tak a nie inaczej, ponieważ są tacy właśnie, a nie dlatego, że określa ich sytuacja bądź pełniona funkcja.
Podstawowy błąd atrybucji – tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji.
Powody tego błędu:
a) Rola spostrzeżenia - koncentrujemy naszą uwagę na osobie, a nie na sytuacji – ludzie są wyraziści spostrzeżeniowo – są czymś, co nasze oczy i uszy zauważają.
Wyrazistość spostrzeżeniowa – informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowo.
Tworzymy atrybucję w dwóch etapach:
I) rozpoczynamy od wewnętrznej atrybucji zakładając, iż czyjeś zachowanie zostało określone tym, co tkwi w samym człowieku; pojawia się szybko i spontanicznie;
II) następnie usiłujemy zmodyfikować tę atrybucję, uwzględniając te sytuacje, w jakiej znajdowała się dana osoba – nie zawsze ta modyfikacja jest wystarczająca; gdy uwaga jest rozproszona może do tego etapu nie dojść; wymaga wysiłku i skupienia uwagi.
b) Rola kultury – kultura uczy nas preferowania wyjaśnień odwołujących się do dyspozycji.
3) Różnica między aktorem, a obserwatorem – tendencja do spostrzegania zachowania innych jako następstwa ich dyspozycji, gdy wyjaśniamy nasze zachowania tłumaczymy to wpływem czynników sytuacyjnych.
Jednym z powodów jest wyrazistość spostrzeżeniowa. Wyraziste spostrzeżeniowe są dla nas inni ludzie, przedmioty i rozwijające się wydarzenia. Nie poświęcamy zbyt wiele uwagi sobie samym.
Rola dostępności informacji – aktorzy mają o sobie więcej informacji niż mogą zdobyć obserwatorzy. Atrybucje aktorów wobec siebie często odzwierciedlają czynniki sytuacyjne, bo mają oni większą wiedzę o swoich zachowaniach w różnych sytuacjach aniżeli większość obserwatorów, która ogląda ich w określonych okolicznościach.
4) Atrybucje w służbie ego – wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.
Dlaczego to robimy?
- próbujemy podtrzymać swoją samoocenę wszędzie, gdy tylko to możliwe, nawet jeśli oznacza to zniekształcenie rzeczywistości;
- ludzie dokonują odmiennej atrybucji, ponieważ mają różne informacje i stąd wyprowadzają niejednakowe wnioski o przyczynach danego zachowania;
- atrybucja obronna – wyjaśnienie zachowania, które pozwalają tłumić świadomość np. tego, że jest się śmiertelnym i podatnym na zranienia. Jedną z jej form jest nierealistyczny optymizm – polega na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a rzeczy złe spotkają innych niż ich samych. Drugą formą tej atrybucji jest wiara w sprawiedliwy świat – zakładamy, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro dotyka dobrych.
V. Na ile dokładne są nasze atrybucje i wyrażenia.
Im dłużej kogoś znamy, tym bardziej są dokładne nasze sądy o nim. Jednak nawet, gdy kogoś znamy bardzo dobrze, tworzymy wyobrażenia, które odbiegają od doskonałości i pokładamy zbyt wiele wiary w ich precyzje. Błędne ustalenia o ludziach mogą mieć ogromne konsekwencje.
Dlaczego nasze wyobrażenia są czasem błędne?
 Winny jest podstawowy błąd atrybucji, schematy, którymi się posługujemy.
Dlaczego czasem wydaje się, że nasze wyobrażenia są dokładne?
 Bo zawsze widzimy kogoś w określonych i na ogół podobnych sytuacjach, przy czym jest bez znaczenia jak długo trwa nasza obserwacja, gdy nie uwzględniamy wpływu zewnętrznych uwarunkowań na zachowanie. Drugim powodem jest zasada samospełniającego się proroctwa.