1. Na czym polega renesansowa koncepcja godności człowieka? Omów temat w oparciu o pieśni Jana Kochanowskiego i "Mowę o godności" Mirandoli.
W Pieśniach Kochanowski porusza kwestię godności człowieka. W XIX („Pieśń o dobrej sławie“) podkreśla, że człowiek obdarzony przez Boga rozumem, mową, wolną wolą (co różni go od zwierzęcia) powinien wykorzystywać te dary w w słusznej sprawie, broniąc religii, czyniąc dobro, rozstrzygając spory. To wszystko bowiem świadczy o jego godności.
Ponadto człowiek powinien cały czas potwierdzać swoje człowieczeństwo, dążąc nieustannie do doskonałości. Każdy jednak ma prawo do wyboru swojej drogi, i każdy kiedyś musi odejść, ale powinien pozostawić po sobie dobre wspomnienia. Dlatego człowiek powinien wyznaczać sobie takie cele w życiu, aby były one docenione jako dobre uczynki. Np. dbanie o zgodę na świecie, o sprawy ojczyzny, czy życie w zgodzie z religia i jej przykazaniami oraz dbać o dobro drugiego człowieka. Poeta podkreśla, że wykorzystując swoje talenty, dążąc do doskonałości człowiek zasłuży na sławę, na dobre po nim wspomnienie i wdzięczność następnych pokoleń oraz nagrodę po śmierci.
Kochanowski uważa też, że człowiek powinien cieszyć się życiem i dążyć do szczęścia, ale z umiarem, o czym mówi w "Pieśni IX" („Nie porzucaj nadzieje“). Człowiek w życiu nie ma niczego stałego, a doświadcza zarówno smutku, jak i cierpienia. W przypadku niepowodzenia nie wolno rozpaczać, ale wierzyć w lepszą przyszłość, gdyż wszystko zależy od nieobliczalnych wyroków Fortuny, dlatego w każdej chwili sytuacja może się zmienić.
Natomiast w "Pieśń świętojańska o Sobótce" poeta pochwala życie na wsi , która jest ukazana jako Arkadia, miejsce bezwzględnie bezpieczne i spokojne. Życie na wsi umożliwia osiągniecie szczęścia w jedności z ludźmi. Natomiast W "Pieśni XII" autor podkreśla ważność cnoty, a za najważniejszą uważa służbę ojczyźnie, godne życie.
W ,,Mowie o godności człowieka" Mirandola nawiązuje do stworzenia świata przez Boga jako kreatora i artystę. Stworzył On tez człowieka , aby umiał docenić doskonałości stworzonego świata. Daje mu dlatego wolność i rozum, nieśmiertelną dusze i siły twórcze, jednocześnie umieszczając go po środku świata, co sprawia, że jest w świecie najważniejszy. Człowiek sam decyduje o swoim losie, nadając sens własnemu życiu i uczynić z nim co zechce, upodlić się lub wznieść do Boga. Natomiast godność człowieka polega na wolności i umiejętności przezwyciężania tego, co biologiczne i zwierzęce w człowieku. Wyrazem jej jest również praca, którą każdy człowiek wykonuje, przez co uczestniczy w stwórczym dziele Boga.
2. Omów "Tren IX, X, XI, XIX" Jana Kochanowskiego jako wyraz dramatu ojca i renesansowego filozofa.
Jan Kochanowski w Trenach opłakuje córkę , opisując swój ból i żal po stracie dziecka. Chwali zmarłą, malując z wielką czułością portret dziewczynki i wzruszające sceny z jej życia.Poeta ukazuje córkę taką, jaką pragnął ją widzieć i jaką pragnie zapamiętać.
Jednak dominującym tematem Trenów jest stan serca i umysłu ojca, jego uczucia i przemyślenia, którego rozpacz prowadzi nawet do zanegowania wiary w dobrego chrześcijańskiego Boga.
W „Trenie IX“ nie pojawia się żadna wzmianka o Urszuli, a utwór skierowany jest do Mądrości, którą poeta uważał do tej pory za najwyższą z cnót. Teraz poddaje w wątpliwość wszystko co o niej sądził, a która ma uzbrajać człowieka w siłę, aby znosił mężnie i beznamiętnie każdą przeciwność losu (poglądy stoików). Poeta czuje się oszukany, gdyż żyjąc godnie w wewnętrznej harmonii , wkładając wiele trudu by osiągnąć swój poziom wiedzy, czując się przez to kimś wyjątkowym, to po śmierci córki, dochodzi do wniosku , że w obliczu cierpienia nie wyróżnia się niczym od innych ludzi. Mądrość jaką posiadł jest niczym wobec praw i sił wyższych.
"Tren X", to utwór w którym poeta stara się znaleźć odpowiedz na pytanie co dzieje się z nami po śmierci. Wylicza tu wszelkie możliwe miejsca pośmiertnego bytowania córki, zaczerpniętych z różnych kultur i wierzeń. Pojawia się tutaj motyw reinkarnacji, czyli wędrówki dusz, mitologiczny Hades, z przewoźnikiem Charonem, jak i niebo greckich filozofów zbudowane z wielu sfer. To także rajski ogród w którym jako aniołek przebywa Urszulka. Jednak poeta woła do córeczki, by mu się ukazała, chcąc rozproszyć swoją skrywaną wątpliwość, czy w ogóle istnieją jakiekolwiek zaświaty, a więc czy istnieje Bóg.
W „Trenie XI" poeta podważa celowość wiary chrześcijańskiej, zaprzeczając tym samym swojemu , optymistycznemu światopoglądowi.Uważa, że jego dobre i moralne życie na nic mu się zdało, gdyż i tak musi cierpieć. Niestety, ludzi dobrych, pobożnych i cnotliwych także spotykają nieszczęścia. Nasuwa się więc pesymistyczne pytanie i pojawia się zwątpienie, czy warto tak żyć ?
Poetę ogarnia tak duże zwątpienie, że nie zwraca się nawet do Boga, jakby go nie dostrzegając. Mówi o nim jak o "nieznajomym wrogu" powodującym, że świat staje się chaotyczny i nieuporządkowany. Kochanowski wspomina także o ludzkim rozumie, obnażając jego nieprzydatność w zetknięciu z rzeczami nieprzeniknionymi.
„Tren XIX“ opowiada o śnie , w którym pogrążonemu w smutku i cierpieniu po śmierci corki, ukazuje się matka. Jest ona uwiarygodnieniem, że istnieje świat w którym przebywa Urszula, gdyż z niego przybywa właśnie matka, ktora jest dla niego wiarygodna i dająca emocjonalne wsparcie. W ten sposób obalony światopogląd poety został odbudowany. Matka przypomniała synowi, że los ludzki jest wspólny dla wszystkich, a prawa rządzące życiem człowieka są bardzo powszechne. Ma pamiętać o tym, że dusza jest nieśmiertelna, a życie wieczne ważniejsze od ziemskiej egzystencji.
3. Omów topos świata - teatru i człowieka - aktora na podstawie fraszki "O żywocie ludzkim" , "Trenu XI" Jana Kochanowskiego i przedśmiertnego monologu Makbeta.
Topos theatrum mundi - „teatr świata“ jest metafora, którą tłumaczy się, tak, że świat stanowi scenę dla ludzkich czynów, w którym każdy odgrywa swoją rolę. Ludzie są więc aktorami, którzy prędzej czy później muszą zejść ze sceny. Do toposu tego nawiązuje fraszka Kochanowskiego „ O żywocie ludzkim“, w której poeta zwraca uwagę na kruchość i ulotność życia, niepewność ludzkiego losu. Życie ludzkie jest krótkie, przemija , a wraz z nim wszystko , bogactwo i cnota. To tylko chwila w porównaniu do wieczności, pyłek w kosmosie. Jest to wyraźnie sprzeciwienie się renesansowym poglądom, w których człowiek stawiany był na piedestale, a jednostka jest gloryfikowana. Rozważania poety bliższe są średniowiecznemu poglądowi, który przyznawał : „Marność nad marnościami i wszystko marność.“ Tak więc świat jest sceną, teatrem, a człowiek marionetką, będącą jedynie zabawką Boga.
Także w „Makbecie“ Szekspira pojawia się motyw człowieka jako aktora i świata jako teatru. Makbet przed ostateczną klęską wypowiedział słowa:
"Życie jest tylko przechodnim półcieniem,
Nędznym aktorem, który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie
W nicość przepada (...)"
Potwierdzają one pogląd o kruchości i marności ludzkiego życia jako teatru, na którego scenie człowiek jest jedynie marionetką , aktorem, który po odegraniu swojej roli przez krótką chwilę musi zejść ze sceny, odejść w nicość .
