1.
W epoce renesansu zgodnie z poglądami humanizmu i jego przewodniego hasła: „Nic co ludzkie nie jest mi obce“ człowiek staje się nadrzędną wartością oraz jego potrzeby duchowe i materialne. Świat staje się idealnym odzwierciedleniem Boga-artysty a człowiek właśnie znajduje się w centrum wszechświata.
Zgodnie z tym hasłem tworzył Jan Kochanowski, jako poeta „doctus“ , czyli wszechstronnie wykształcony, posiadający wiedzę o antyku, znający swoje rzemiosło, swój talent i nieustannie pracujący nad jego rozwijaniem. Pisał fraszki, których tematyka dotyczyła człowieka i spraw z nim związanych. Opisywał w nich życie dworskie, magnatów i szlachty, ich wady ale w sposób humorystyczny („O doktorze Hiszpanie“). Pisał też o duchowieństwie , krytykując niedopełnianie obowiązków duszpasterskich („O kapelanie“) albo niemoralność i obłudę („O kaznodziei“).
Tematem fraszek była też miłość i myśl, że przed nią nie można uciec („O miłości“).
Są też fraszki filozoficzne, w których zawarte są rozważania o życiu i sensie istnienia („O żywocie ludzkim“). Ważnym aspektem w życiu człowieka jest zdrowie, które daje nam radość, przedłuża młodość i gwarantuje szczęście („Na zdrowie“).
Natomiast w Pieśniach pisał o konieczności życia w zgodzie z naturą („Pieśń świętojańska o Sobótce“).
Życie i piękny świat zawdzięczamy Bogu , dlatego należy się z niego cieszyć i korzystać z jego uroków, ale z umiarem (hymn "Czego chcesz od nas, Panie…").
2.
Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego nazywamy prekursorem baroku ponieważ tworząc na przełomie epok renesansu i baroku, odrzucił renesansową radości życia,wprowadzając trwogę człowieka, którego przeraża własna, skłonna do upadku i grzechu natura, a Bóg stał się majestatyczny, surowy, odległy od istoty ludzkiej. Taka wizja rzeczywistości oraz nowatorskie, odmienne od renesansowych środki artystyczne (antytezy, paradoksy, długie ciągi epitetów, bogata metaforyka, dynamiczna składnia - elipsy oraz inwersja) czynią więc Sępa-Szarzyńskiego prekursorem mającego dopiero się narodzić baroku.
3.
W sonetach Sępa-Szarzyńskiego może my zaobserwować ,że przedstawiony świat nie jest tak spokojny i bezpieczny jak harmonijna wizja świata renesansu. W Sonecie I „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego“ poeta ukazuje świat niepewny, dynamiczny.
Człowiek w takim świecie , w którym wszystko jest ulotne, bo ani moc, ani rozkosz, ani skarby nie są wartościami stałymi, musi szybko zdać sobie z tego sprawę , tym szybciej pozbędzie się złudzeń i zbliży się do Boga, jako jedynej swojej nadziei i będzie mógł liczyć na Jego łaskę i miłosierdzie.
O tym, że człowiek musi toczyć nieustanną walkę z pokusami ciała i Szatanem, poeta mówi w Sonecie IV „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem“. Tu poeta także neguje renesansową ideę harmonii człowieka i wszechświata, wskazując na dwoistość ludzkiej istoty, która składa się z ciała i ducha. Przez to, że ciało, goni za złudnymi ziemskimi dobrami, dąży do upadku i grzechu, natomiast dusza poszukuje Boga. Tylko Stwórca może dać człowiekowi wsparcie, które pomoże człowiekowi odnieść duchowe zwycięstwo.
Także w Trenach Jana Kochanowskiego widzimy inną wizję świata i Boga po śmierci córki Urszuli. Poeta zaczyna wątpić czy światem, w którym umierają dzieci, w którym jest tyle łez i cierpienia, może rządzić dobry Bóg. Dochodzi do wniosku, iż Bóg, los i fortuna bawią się człowiekiem, nie patrząc na jego uczucia a mądrość, którą tak wielbił, jest wartością pozorną, bowiem nie chroni przed nieszczęściem i nie ocala przed śmiercią.
Np. w „Trenie XI" poeta uważa, że jego dobre i moralne życie na nic mu się przydało, gdyż i tak musi cierpieć. Wszystkich ludzi i tych dobrych, pobożnych i cnotliwych także spotykaja nieszczęścia. W swoim zwątpieniu nie zwraca się nawet do Boga, jakby go nie dostrzegając, wyrażając się jak o "nieznajomym wrogu" powodującym, że świat staje się chaotyczny i nieuporządkowany. Kochanowski wspomina także o ludzkim rozumie, obnażając jego nieprzydatność w zetknięciu z rzeczami nieprzeniknionymi.
