Rozmnażanie się ptaków

W procesie rozmnażania ptaków można wyróżnić kilka podstawowych faz:
· wzajemne poszukiwanie obu płci,
· zaloty (wydawanie odgłosów, tańce godowe...),
· łączenie się w pary,
· budowa gniazda,
· złożenie i wysiadywanie jaj,
· wykluwanie się piskląt i opieka nad potomstwem,

Wśród ptaków spotykamy się z poligamią - samiec ma kilka partnerek (np. głuszec), poliandrią - samica ma kilku partnerów (kukułka) i monogamią - ptaki łączą się w pary (np. gołębie). Są zwierzętami jajorodnymi i należą do owodniowców. U ptaków występuje pasożytnictwo lęgowe – np. kukułka podrzuca swoje jaja innym ptakom. Ptaki mają kloakę – tzn. wspólne ujście układu pokarmowego, wydalniczego i rozrodczego.

U ptaków zachowania godowe osiągają wysoki stopień rozwoju i występuje dymorfizm płciowy, który jest silnie zaznaczony, u samic funkcjonuje tylko lewy jajnik i jajowód (zmniejszenie masy ciała), u samców jądra i nasieniowody są parzyste. Zapłodnienie następuje w jajowodzie; dopiero potem komórka jajowa zostaje zaopatrzona w osłonki: białkową, pergaminową i skorupkę wapienną. Zarodek otaczają 3 błony: owodnia, omocznia i kosmówka. Kosmówka chroni go od wewnątrz i zapewnia wymianę gazową. Owodnia otacza zarodek i tworzy jego wodne środowisko. Omocznia gromadzi szkodliwe produkty przemiany materii.

Wszystkie ptaki bez wyjątku są jajorodne. Zapłodnienie dochodzi w jajowodzie. Następnie zapłodniona komórka otoczona jest białkiem, a na końcu osłonkami pergaminowymi i skorupką. Jajo, chronione przez cienką, lecz twardą wapienną skorupkę, zawiera bardzo dużo substancji odżywczych, tworzących żółtko, które jednej strony widoczny jest formujący się zarodek – mała matowa, biaława plamka. Tarczka zarodkowa leży na powierzchni żółtka, w stałym położeniu. Kula żółtkowa wisi na skręconych sznurkach gęstego białka. Dzięki ciepłu, które oddziałuje na jajo podczas inkubacji, plamka zmienia się, nabiera życia i przekształca się w embrion, pobierający przez pewien czas pokarm z żółtka, z którym jest połączony. Podczas rozwoju zarodek wykorzystuje materiały zapasowe zgromadzone w żółtku i białku.

Z embrionu rozwija się pisklę, które rozbija skorupkę i wychodzi na świat. Kształt i kolor jaj są bardzo różnorodne i zależne od zwyczajów poszczególnych gatunków. Ptaki, które składają jaja na skalnych półkach produkują jaja o kształcie stożkowym, aby nie mogły się z nich stoczyć i w razie czego turlały się tylko na niewielkiej przestrzeni. Z kolei gatunki, które zakładają gniazda w dziuplach, składają jaja prawie zupełnie okrągłe, ponieważ jest to najodpowiedniejszy kształt, by dobrze układały się one na dnie zagłębienia. Jaja rzadko bywają w całości białe.

Wiele gatunków składa jaja plamiste lub nakrapiane, aby zamaskować je na tle podłoża albo gałęzi drzew. Odmienna jest ilość wysiadywanych jaj, przy czym warto zwrócić uwagę, iż z reguły jest tym większym bardziej gniazdo narażone jest na niebezpieczeństwo. Bardzo dużo jaj składają ptaki, które budują gniazda na ziemi, zaś ptaki gniazdujące na niedostępnych skałach składają często jedno jajo. Również pisklęta różnią się między sobą, gdy wychodzą z jaj.

U jednych gatunków wykluwają się pokryte puchem, bardzo żywe i zaradne, potrafią same jeść i podążać za rodzicami, podczas gdy inne przychodzą na świat zupełnie gołe, niezdolne do żadnego ruchu i rodzice muszą wkładać im pożywienie do dziobów. Te pierwsze nazywa się zagniazdownikami, np. kaczki, drugie – gniazdownikami, np. wróble. Gniazdowniki wymagają pewnego i wygodnego mieszkania, gdzie mogłyby przebywać aż do pełnego rozwoju, stąd też ptaki te konstruują najdoskonalsze, najbardziej skomplikowane gniazda. O ile nie składają jaj w norach lub dziuplach.
Zachwycający jest instynkt, z jakim ptaki budują gniazda.

Spotyka się niezliczone ilości form i sposobów budowy gniazd, jak również materiałów, używanych przez różne gatunki – od zwykłego zagłębienia, które robi nandu w glebie, aż po gniazdo krawczyka cejlońskiego z pomysłowo pozszywanych liści, czy też zbiorowe gniazda wróbla towarzyskiego.

Garncarz rdzawy z Ameryki Południowej buduje gniazdo z błota, perkoz – z sitowia i jaskrów, bocian- z patyków, salangana – z własnej śliny, która przy kontakcie z powietrzem wysycha i twardnieje jak cement.

Inne pojęcia:
Plama lęgowa –silnie ukrwiona, naga skóra na brzuchu ptaka, która jest przykładana do jaj w czasie wysiadywania („grzałka” do jaj).
Ząb jajowy – to ząb znajdujący się na końcu dzioba, służący do przebicia skorupy podczas wyklucia, po pewnym, czasie zanika.
Pomocnicy lęgowi – młode z poprzedniego roku pomagające rodzicom w zadaniach związanych z budową gniazda, inkubacją i karmieniem piskląt.