Rewolucje nowożytne (francuska i angielska)- aspekty polityczne, społeczne i moralne.

Temat: Rewolucje nowożytne (francuska i angielska)- aspekty polityczne, społeczne i moralne.

Rewolucje w czasach nowożytnych, szczególnie w porównaniu ze średniowieczem, były dość częstym zjawiskiem. Jedną z głównych przyczyn stanowiła zmiana światopoglądu wśród ludzi. Nowe ideologie wprowadzane przez filozofów, np. Voltaire, Monteskiusz, Locke, Rousseau, zachęcały społeczeństwo do nowego spojrzenia na świat i ustrój polityczny, pobudzały do działania (takich jak np. rewolucja). Kolejnym czynnikiem była polityka władców. Lud sprzeciwiał się ich dążeniom absolutystycznym, a także nieudolnemu kierowaniu państwem- ogromne długi, niepotrzebne wojny, wysokie podatki. Następnym impulsem mobilizującym do buntu stawał się postęp w gospodarce. Zmiany ekonomiczne zachodzące w krajach, a także kształtujące się nowe warstwy społeczne były często ograniczane przez pozostałości po systemie feudalnym. Z pozoru najprostszą i najbardziej skuteczną metodą do zmiany ówczesnego porządku w państwie stała się rewolucja. W swojej pracy wezmę pod uwagę jej dwa przykłady- angielską z XVII wieku (1640-1690r.) oraz francuską z XVIII wieku (1789-1799r.), przedstawię i zestawię ze sobą ich aspekty polityczne, społeczne i moralne.

Pod względem politycznym w czasie rewolucji nowożytnych nastąpiły gwałtowne przekształcenia ustrojów państw, które dalej ewoluowały lub, odwrotnie, powracały do swego poprzedniego stanu. Głównym zjawiskiem było spisywanie różnego rodzaju aktów prawnych modernizujących organizację kraju oraz poprawiających warunki życia społeczeństwa. W 1689r w Anglii za panowania Karola II Stuarta parlament uchwalił Ustawę o prawach (Bill of rights), która miała wielki wpływ na ustrój państwa- gwarantowała wyższość parlamentu nad monarchą: król nie mógł już samowolnie wydawać ustaw, uchwalać podatków oraz formować i utrzymywać wojska w czasie pokoju. Rewolucja wpłynęła również na ustanowienie w 1694r. Aktu o kadencji parlamentu, który gwarantował zwoływanie parlamentu co 2 lata oraz Akt o następstwie tronu w1701r., w którym zostało ustalone, że każdy akt wydany przez króla musi mieć kontrasygnatę odpowiedniego ministra. Natomiast we Francji bardzo ważnym wydarzeniem stało się ustanowienie konstytucji przez Konstytuantę 3 września 1791r.- zmieniała ona diametralnie charakter i organizację państwa oraz społeczeństwa (trójpodział władzy- wykonawcza: król i 6 ministrów, ustawodawcza: Zgromadzenie Prawodawcze; nowe prawa wyborcze i obciążenia podatkowe, duży zakres władzy dla samorządów terytorialnych etc.). Spisano później nowe konstytucje- w 1793 (dyktatura jakobińska), która nigdy nie weszła w życie oraz w 1795 (rządy Dyrektoriatu). Kolejnym aspektem politycznym była zachodząca w trakcie rewolucji zmiana ustroju państwa z monarchii na republikę- w Anglii nastąpiło to w 1649r. za sprawą parlamentu kadłubowego, zaś we Francji 22.09.1792r. uczynił to Konwent Narodowy. W republice władca nie był dziedziczny i sprawował władzę wspólnie z parlamentem. Co prawda ten ustrój nie przetrwał czasów rewolucji, ale sama możliwość jego ustanowienia odegrała dużą rolę w późniejszym rozwoju innych państw. Ponadto władza królewska uległa znacznemu ograniczeniu na rzecz nowo wykształconych organów władzy- np. Legislatywa, Konwent Narodowy i nie było już możliwości powrotu do absolutyzmu. W efekcie formowania się parlamentu zaczęły powstawać ugrupowania polityczne. W Anglii byli to wigowie- głównie bogaci mieszczanie oraz torysi- arystokracja. Podczas gdy we Francji wykształciły się następujące kluby: Stowarzyszenie Roku 1789 (konstytucjonaliści) żyrondyści oraz bardziej radykalni jakobini i kordelierzy. Kolejnym aspektem politycznym rewolucji, zauważalnym głównie we Francji, była całkowita sekularyzacja kraju, co wiązało się z odsunięciem Kościoła od władzy i uzależnieniem duchownych od państwa- zgodnie z Cywilną konstytucją kleru z 1790r. biskupów i proboszczów wybierali mieszkańcy parafii bądź diecezji, kapłani dostawali państwowe pensje i byli zobowiązani złożyć przysięgę na Cywilną konstytucję. Poza tym na skutek rewolucji ze społeczeństwa wybiły się jednostki, które w późniejszym czasie doprowadziły do jej upadku, takie jak Oliver Cromwell czy Napoleon Bonaparte. Mimo że wyznawali oni wartości rewolucyjne, stawali się dyktatorami w swoich państwach i dzierżyli władzę prawie nieograniczoną, której się wcześniej sprzeciwiali.

Patrząc z punktu widzenia społecznego, rewolucje dokonały radykalnych i stałych przemian. Po pierwsze zaszły zmiany w strukturze społecznej- nastąpiła całkowita likwidacja feudalizmu. Unieważniono podział na stany, można było już łatwiej uzyskać awans społeczny, zmieniono sposób przydziału oraz rodzaj obowiązków i przywilejów- stały się zależne od statusu majątkowego. Powstały nowe systemy podatkowe, zaczął się rozwijać kapitalizm (co nie oznaczało końca wyzysku), chłop dostał na własność ziemię, którą uprawiał. Ponadto znaczenia zaczęły nabierać nowe warstwy społeczne: w Anglii szlachta gentry i zamożne mieszczaństwo, zaś we Francji burżuazja (nowobogaccy)- to oni mieli głównie wpływ na władzę. Poza tym rewolucja niosła ze sobą nowe wartości. We Francji zasadnicze znaczenie miało ustanowienie 26.08.1789r. Deklaracji praw człowieka i obywatela, która gwarantowała równość wszystkich obywateli wobec prawa, wolność jednostki, możliwość wypowiedzenia posłuszeństwa władzy, prawo do własności i tworzenia braterskich związków. Pojawiło się pojęcie umowy społecznej, w której państwo staje się własnością ludu, nie króla, a naród jest suwerenny. Ciągle jednak nie istniało powszechne prawo wyborcze- uzależnione było od cenzusu majątkowego i nie obejmowało kobiet. Natomiast w Anglii 1679r. parlament uchwalił Habeas Corpus Act, który gwarantował nietykalność osobistą każdej osobie- bez pisemnego nakazu sądu nie można było nikogo aresztować. Ponadto we Francji występowała bardzo brutalna dechrystianizacja nie tylko polityki, ale i społeczeństwa. Pojawiły się również nowe ideologie, w których człowiek był otaczany kultem, zastępował miejsce Boga. Rewolucja tak silnie oddziaływała na społeczeństwo, że przyczyniała się do zmian światopoglądowych (również wśród najniższych warstw społecznych), a wraz z powstawaniem partii formułowały się doktryny polityczne. Nadto poprawił się dostęp do oświaty (szczególnie dbał o to O.Cromwell). Poza tym podczas rewolucji wzrastał patriotyzm, świadomość obywatelska- ludzie walcząc z najeźdźcą bądź w kraju o swoje prawa, jednocześnie odradzali w sobie tożsamość narodową i braterstwo.

Pod względem moralnym główną kwestią była ogromna ilość ofiar, jaką pochłonęła rewolucja. Bardzo krwawo było szczególnie we Francji w czasach wielkiego terroru- jakobini skazywali na śmierć nie tylko przeciwników rewolucji, ale i jej zwolenników (nawet swoich dawnych towarzyszy), którzy nie chcieli już więcej zmian i nie popierali ówczesnego rządu. Procesy odbywały się często w trybie przyśpieszonym, bez obrońców i świadków, z możliwymi tylko dwoma wyrokami- śmierć lub uniewinnienie. Organizowane były również bezwzględne rzezie mające na celu wyeliminowanie buntującej się ludności. Władza mordowała, mówiąc, że czyni to w imię wolności. Rewolucji towarzyszyło totalne rozluźnienie obyczajów, związane głównie z odejściem od Kościoła. Nastąpiła demoralizacja i ogólne rozbestwienie społeczeństwa. Przykładem może być chociaż ścięcie głowy państwa-król był przecież świętością i należał mu się bezwzględny szacunek Zgilotynowanie monarchy zarówno w Anglii, jak i we Francji świadczyło o coraz śmielszych poczynaniach i samowoli ludu. Ponadto dziwi kontrast między życiem prywatnym a postępowaniem publicznym dyktatorów rewolucji. O.Cromwell był radykalnym purytaninem i żył bardzo religijnie, a jednak opowiadał się za zgilotynowaniem Karola I. Zaś M.Robespierre, mimo że uchodził prywatnie za bardzo uczciwego, sprawiedliwego, wspierającego najuboższych i skromnego człowieka, to skazywał na śmierć tysiące, często niewinnych ludzi.

Mimo zbliżonych aspektów politycznych, społecznych i moralnych przedstawionych przeze mnie rewolucji, nie ma między nimi wielu podobieństw. Rewolucja francuska diametralnie różni się od angielskiej pod względem gwałtowności, brutalności, zasięgu- w Anglii miała znacznie łagodniejszy przebieg. Jednakże, niezależnie od intensywności zrywu, miały one niebagatelny wpływ na resztę Europy. Przyczyniły się do ostatecznej likwidacji feudalizmu oraz zniesienia monarchii absolutnych, zaszczepiły w ludności prawo do podstawowych wartości, takich jak wolność, równość, suwerenność etc. Mimo że ustrój i zasady wprowadzone przez rewolucje długo się nie utrzymały w swojej pierwotnej formie, to jednak znacząco wpłynęły na rozwój innych państw i odbiły swe piętno na różnorakich aspektach życia.