Proszę o odpowiedzi do teksu! 1. Mit Prometeusza od samego początku odznaczał się wielością znaczeń, od pierwszego momentu prowokował do różnorakich interpretacji. Kim bowiem był ten Bóg przez Bogów ukarany? I nawet na to – jakże podstawowe – pytanie

Proszę o odpowiedzi do teksu! 1. Mit Prometeusza od samego początku odznaczał się wielością znaczeń, od pierwszego momentu prowokował do różnorakich interpretacji. Kim bowiem był ten Bóg przez Bogów ukarany? I nawet na to – jakże podstawowe – pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Nie chodzi oczywiście o dane, jakie miałby on wpisać do paszportu, gdyby takie dokumenty istniały w świecie starożytnych mitów, nie chodzi o zaklasyfikowanie czy wskazanie miejsca. Kiedy przeto zapytujemy „kim jesteś, Prometeuszu?”, mamy na myśli jego sensy symboliczne. Pytanie, „kim jesteś?” równa się pytaniu „co znaczysz?” 2. Znaczył wiele. Znaczył także przez paradoksalność1 swej kondycji: choć Bogiem nigdy być nie przestał, skazany został na cierpienia większe (bo nie znające kresu) od tych, które były udziałem śmiertelnych. Był bohaterem nie tylko przez swe czyny, ale również – przez swą mękę. Stał się uosobieniem buntu, buntu podejmowanego w odosobnieniu, z myślą o innych. Był więc Prometeusz dobroczyńcą ludzkości, ale – według innych wersji mitu – także tym, który sprowadził na nią wielkie nieszczęście, zakłócił bowiem dotychczasowe formy jej istnienia, być może mizerne i prymitywne, ale zgodne z rytmem natury i boskimi prawami; to przecież za jego sprawą znalazła się na ziemi skrzynka Pandory, wypełniona złem wszelkiego rodzaju. Był boskim dawcą, ale zarazem złodziejem, kimś w rodzaju szlachetnego zbójnika z góralskich opowieści, który odbiera możnym, by obdzielić potrzebujących, lub wręcz Schillerowskim zbójcą2 . Poświęcał się i cierpiał za innych; porównywano go w pierwszych wiekach chrześcijaństwa z Chrystusem. I myśl tę rzucił bodaj jako pierwszy nie kto inny, tylko Tertulian3 , myśl, którą po wiekach podjąć mieli romantycy i którą do dzisiaj rozważają badacze mitów. Był Bogiem i zarazem demonem, odkupicielem i szatanem, przynoszącym zło. Był także twórcą, konstruktorem nowego świata. Według źró- deł, przekazujących wierzenia ludowe, różniące się od klasycznej religii olimpijskiej, to on właśnie stworzył człowieka, ulepił go z gliny i tchnął weń życie. I – oczywiście – jako dawca ognia – był twórcą cywilizacji, wyposażył człowieka w środki, które mu pozwalają przekształcać naturę i od niej się przynajmniej częściowo uniezależniać. (…) 3. Tyle ról, tyle dokonań, tyle zróżnicowanych ocen. Trudno chyba wskazać innego bohatera mitologicznego, który byłby równie wieloznaczny, tak wieloznaczny, że aż absurdalny4 . I wieloznaczność ta pozostanie faktem także wówczas, gdyby się przyjęło, że poszczególne wersje mitu funkcjonowały osobno, niezależnie od siebie; wiadomo jednak, że tak się nie działo, że nie ma żadnych po temu motywacji, by mówić o różnych Prometeuszach, a więc o postaciach mitologicznych, których w jedno łączy imię i pewne tylko, nie zawsze najważniejsze, elementy biografii. (…) 4. Średniowiecze niemal go nie znało; jego wiedza w zakresie mitologii opierała się przede wszystkim na Owidiuszu5 i Wergilim6 , a w ich dziełach pojawiają się o Prometeuszu ledwo wzmianki. Wiedza taw okresie renesansu i baroku znacznie się poszerzyła, nic przeto dziwnego, że na scenie ponownie pojawił się Prometeusz. W porównaniu jednak z innymi wielkimi postaciami mitologii był figurą dalszego planu. Nie interesował w zasadzie poetów, zajmowali się nim raczej myśliciele. Owa drugorzędność miała się dopiero skończyć w XVIII w. – i to nie za sprawą reprezentantów Oświecenia, ale tych poetów i filozofów, których nazwiskom dane było się związać z narastającymi dążeniami romantycznymi. Historycy podkre- ślają doniosłość dwu zwłaszcza dokonań: Shaftesbury’ego7 , który pierwszy – na początku stulecia – dojrzał w Prometeuszu poetę, i Goethego8 , który – w ostatniej ćwierci tegoż wieku – uczynił go bohaterem znanego wiersza oraz dramatu (nie ukończonego zresztą). 5. Sytuacja Prometeusza zmieniła się radykalnie. Stał się pierwszoplanową postacią europejskiej wyobraźni. I zaszła rzecz niezwykła, ledwo dająca się porównać z czymkolwiek, co zwykle się dzieje w recepcji mitów: ujęcie Shaftesbury’ego i – przede wszystkim – Goethego jest czymś więcej niż tylko aktualizacją czy odświeżeniem mitu, znanego od wieków. To jego nowa wersja o takiej sile sugestywności9 i oddziaływania, że daje się zestawić z tymi przekazami, które należą do klasycznego kanonu10. Więcej, ów kanon postrzegany jest już niemal z reguły za pośrednictwem tego, co uczynili z nim poeci burzy i naporu11 i romantycy. 6. (…) Właśnie Goethemu udało się nadać mu nowe sensy, pod jego piórem (…) Prometeusz nie jest już Bogiem, tytanem12, człowiekiem, jest od początku prototypem13 człowieka jako buntownika, jako zrewoltowanego14 mieszkańca i pana ziemi, a więc anty-boga. Możemy dodać: jest także prototypem twórcy, poety, który podejmuje role nieznane przedtem w historii. 7. Ta zasadnicza zmiana w ujęciu Prometeusza, jakkolwiek byłaby radykalna15, nie obywała się bez wsparcia tradycji. Są to bowiem czasy szczególnego zainteresowania „Prometeuszem w okowach16”, a więc tą z Ajschylosowych tragedii, która dotąd przyciągała najmniejsze zaciekawienie i w istocie nie była rozumiana. Nastał czas wielkiej fascynacji. I trudno się temu dziwić, skoro monologi Prometeusza mogły być traktowane jako wielki wzór poezji buntu, podejmowanego z pobudek najszlachetniejszych i dla obrony największych ludzkich wartości. (…) 8. Twórca i wielki buntownik – to właśnie dostrzeżono w bohaterze antycznej tragedii. I jako taki właśnie miał się utrwalić w romantycznej świadomości; i stać się jednym z bohaterów – by posłużyć się tytułem znanej książki Marii Janion17 – „Gorączki romantycznej”. Więcej, stał się wzorem postawy, która krystalizowała się także wówczas, gdy mitu bezpośrednio nie przywoływano, postawy, której nie przypadkiem nadano imię prometeizmu. Stał się archetypem romantycznego bohatera – w życiu i w literaturze. 9. Prometeusz romantyczny, twórca i buntownik, dobroczyńca ludzkości i szatan, niekiedy przynajmniej przyćmiewał Prometeusza antycznego i określił co najmniej na stulecie dalszy żywot bohatera, a więc także – losy mitu. Określił nie tylko dlatego, że motyw w tym właśnie ujęciu i z tym ładunkiem znaczeniowym był przez lata jeszcze kontynuowany, w tym także przez niezliczonych epigonów18. Określił przede wszystkim z tej racji, że wszelkie zmiany w kształtowaniu mitu Prometeusza. a są to zmiany znaczne (i znaczące), musiały się sytuować wobec tego. co uczynili romantycy. Michał Głowiński, Ten śmieszny Prometeusz, [w:] Mity przebrane, Kraków 1990. Zadania do tekstu: 1. Na podstawie akapitu 1. wyjaśnij, jak rozumiesz znaczenie wyrażenia „sensy symboliczne”. (0–1 p.) 2. Podaj trzy argumenty uzasadniające opinię, że Prometeusza można nazwać bohaterem paradoksalnym (akapit 2.). (0–1–2–3 p.) 3. Dlaczego autor tekstu twierdzi, że Prometeusz był twórcą cywilizacji, a jego działanie zakłóciło dotychczasowe formy istnienia ludzkości (akapit 2.)? (0–2 p.) 4. Na podstawie akapitu 2. wyjaśnij, jaki wpływ na postrzeganie i interpretację postaci Prometeusza wywarł Tertulian. (0–1 p.) 5. Czy wieloznaczność postaci Prometeusza wynika z (wybierz właściwą odpowiedź na podstawie akapitu 2., 3.): a) Istnienia wielu wersji mitu. b) Istnienia wielu bohaterów ukrywających się pod tym samym imieniem. c) Niemożności jednoznacznej oceny bohatera. d) Traktowania bohatera jednocześnie jako boga i demona. (0–1 p.) 6. W akapicie 4. znajdź synonim do określenia „był figurą dalszego planu”. (0–1 p.) 7. Na podstawie akapitów 4.–5. wyjaśnij krótko, dlaczego ujęcie Shaftesburey’ego i Goethego jest czymś więcej „niż odświeżeniem mitu znanego od wieków”. (0 lub 2 p.) 8. Dlaczego Goethe przyczynił się do uczynienia z Prometeusza „pierwszoplanowej postaci europejskiej wyobraźni”? Odpowiedz krótko na podstawie akapitów 5–6. (0–1 p.) 9. W akapicie 6. pojawia się opinia, że Prometeusz był „prototypem twórcy, poety, który podejmuje role nieznane przedtem w historii”. O jakich rolach tu mowa? (0 lub 2 p.) 10. Dlaczego romantyzm był okresem szczególnej fascynacji postacią Prometeusza? Podaj dwa argumenty na podstawie akapitów 7–8. (0–1–2 p.) 11. W akapicie 9. autor pisze o micie o Prometeuszu, że „właśnie w tym ujęciu był przez lata kontynuowany”. Jakie ujęcie autor ma na myśli? (0–1 p.) 12. Jak rozumiesz pojawiające się w akapicie 9. określenia „zmiany znaczne” i „zmiany znaczące”? (0 lub 2 p.) 13. Tekst „Bohater wieloznaczny” powstał, aby: a) Ukazać przemiany interpretacji postaci mitologicznego bohatera. b) Podkreślić żywotność i aktualność mitu o Prometeuszu. c) Wskazać na znaczenie Goethego dla współczesnego rozumienia mitu. d) Podkreślić niejednoznaczność postaci bohatera. (0–1 p.)