Charakterystyka wybranej religii świata: Islam

ISLAM- wprowadzenie

Islam jest religią i wspólnotą liczącą czternaście wieków historii. Posiada niezwykle bogate dziedzictwo kulturowe oraz wartości religijne, którymi żyje dzisiaj około miliarda ludzi. Założycielem jest Mahomet, poszukujący Boga arabski przewodnik karawan, wywodzący się z plemienia mekkańskiego entuzjasta i mistyk, głosiciel przesłania zbliżonego do monoteizmu biblijnego. Odkrył on Boga jedynego, Abrahama i ogłosił się ostatnim prorokiem posłanym do ludzkości.
Mahomet głosił swoją naukę przewodnikom karawan, kupcom i Beduinom. W Medynie założył pierwszą wspólnotę, która stała się modelem dla innych. Kiedy umarł wierni przyjęli jego orędzie i zaczęli żyć wg jego zasad. Bardzo szybko jego przesłanie zostało utrwalone w Koranie, a towarzysze Mahometa i świadkowie dołączyli Sunnę (tradycję). W ciągu wieków wokół orędzia Koranu zgromadziła się wspólnota muzułmańska. W oparciu o to przesłanie powstają wszystkie islamskie instytucje polityczne, społeczne i kulturalne.
Mahomet głosił jedność i uniwersalność swego przesłania wiary w jednego Boga. Swoim następcom powierzył zadanie rozpowszechniania go. Cała historia podbojów, imperiów muzułmańskich nosi znamię surowych początków kultury, która powstała właśnie wśród przewodników karawan oraz arabskich Beduinów.
Choć w momencie swych narodzin islam, podobnie jak byty społeczne, mógł znaleźć się pod wpływem czynników popychających go ku przemocy, to jednak posiada on także aspiracje kulturalne i mistyczne, które rozwinęły się dzięki kontaktom z kulturami innych ludów.

ISLAM I MUZUŁMANIE DZISIAJ

Dziś na świecie żyje około miliarda muzułmanów. Wśród 180 krajów będących członkami ONZ, 43 to państwa muzułmańskie, które należą do Konferencji Islamskiej. Islam jest wielką religią, ze swą własną świętą księgą Koranem, meczetami, pismem, literaturą, formami sztuki i tradycjami. Cywilizację tę tworzy wiele różnych narodów. Pomimo różnorodności kultur, wzajemnych opozycji i rywalizacji, wszystkich muzułmanów łączy wspólny mianownik: wiara.
Muzułmanin (po arabsku muslim) dokonuje aktu podporządkowania się Bogu, co w praktyce narzuca na niego określone obowiązki. To przylgnięcie do wiary wiąże go przed Bogiem i jednoczy ze wspólnotą.
Akt podporządkowania się Bogu ma swój fundament w objawieniu otrzymanym i przekazanym przez proroka Mahometa- proroka rzeczy ostatnich i ostatniego z proroków, który odwoływał się do tajemnicy Boga Stwórcy i Boga miłosiernego, lecz również do bliskości sadu.
Muzułmanin potwierdza swoją wiarę w jedyność Boga (tawhid), Stwórcy i rozdawcy dóbr koniecznych, Pana chwały, któremu należy się wszelka cześć. Znakami Boga (ayat Allah) są dla człowieka dowody pochodzące ze stworzenia. To one są gwarantami wiary, które wyznanie składa on przez shahadah, kładące akcent na istnienie Boga jedynego oraz na zamknięcie objawienia wraz z Mahometem. To wyznanie wiary jest dla muzułmanina doświadczeniem Boga oraz świadectwem wiary.
Człowiek jest stworzeniem ożywianym tchnieniem Boga, osobą zdolną dać Bogu odpowiedź. Na ziemi jest on khalifah (reprezentantem) Boga. Wynikają stąd obowiązki związane z ?pięcioma filarami? islamu, to znaczy praktykami kultycznymi, do których należy dołączyć wszystkie przepisy wspólnotowe na drodze prowadzącej do Boga, mające na celu zagwarantowanie niekonfliktowego życia wspólnoty (ummah).
Zatem podstawę oraz ducha dynamizmu współczesnego islamu stanowi wiara w jedynego Boga, leżąca u podstaw codziennej modlitwy, ramadanu, jak również praktyki pielgrzymki do Mekki, będącej aktualizacją wydarzenia, które położyło podwaliny pod tę wiarę.

ROZWÓJ ISLAMU

Według najnowszych danych religię tę wyznaje 90% ludności w: Afganistanie, Algierii, Arabii Saudyjskiej, Bahrajnie, Iraku, Iranie, Jemenie, Jordanii, Libii, Maroku, Mauretanii, Nigrze, Omanie, Pakistanie, Saharze Zachodniej, Senegalu, Somalii, Syrii, Tunezji, Turcji; 70% w: Bangladeszu, Egipcie, Gwinei, Indonezji, Mali, Sudanie, Turkmenistanie, Uzbekistanie; 50% w: Albanii, Kazachstanie, Malezji.
Nie ujęto obecności islamu w wielkich miastach europejskich oraz w krajach Europy I Ameryki Północnej. Imigracja narodów wyznających tę religię sprawia, że w zachodnich metropoliach powstają ważne wspólnoty religijne i nowe meczety.
?Mihrab? znajduje się w każdym meczecie. Jest to nisza określająca, w którym kierunku (?qiblah?) należy zanosić modlitwę, czyli wskazuje kierunek Mekki, świętego miasta, celu pielgrzymki islamskiej.
?Minbar? jest to pewnego rodzaju pulpit, z którego ?imam? wygłasza mowę do wiernych.

PROROK MAHOMET I ZAŁOŻENIE ISLAMU

Mahomet urodził się w roku 570 po Chrystusie jako potomek rodu Haszymidów, odpowiedzialnego za Kaaba, główne sanktuarium Mekki, wyspecjalizowanego w handlu karawanowym z Syrią. Osierocony przez ojca i matkę w wieku 5 lat, powierzony został wujowi Abu Talibowi, z którym wiele podróżował. Mając 25 lat ożenił się z Chadidżą, czterdziestoletnią bogatą wdową. Ich synowie umarli we wczesnym wieku, natomiast córka Fatima została żoną czwartego kalifa Aliego.
W wieku 40 lat Mahomet otrzymał kilka wizji oraz objawienie (Koran 53 i 69), a w jego życiu dokonała się głęboka przemiana. Po tym doświadczeniu mistycznym ogłosił swoje przesłanie: moc Boga (Allah) i Jego dobroć, lecz dla człowieka czci, wdzięczności, wiary i modlitwy- na tym polega podporządkowanie się Mu (islam).
Grupa poddanych (muzułmanie) zaczęła gromadzić się wokół Proroka i fakt ten wywołał sprzeciw ze strony nieprzychylnych klanów, wyczuwających, że nowe przesłanie oznacza reformę społeczeństwa. W 619 roku umarła Chadidża i Mahomet ożenił się ponownie. Wobec coraz silniejszej opozycji (Koran 37) nawiązał kontakty z oazą Yathrib, zamieszkałą przez dwa plemiona arabskie, i jedno plemię żydowskie. 16 lipca 622 roku Prorok i jego uczniowie opuścili Mekkę, by udać się do tej oazy, która wkrótce przyjęła nową nazwę al - Madinah (Medyna), czyli ?miasto?. Ta emigracja, hijrah- hidżra, to akt założycielski islamu jako wspólnoty, ummah. Muhajir jest wzorem prawdziwego muzułmanina, który zostawia wszystko, by służyć swemu Panu (Koran 8).
W Medynie Mahomet nadał kształt swojej wspólnocie, tworząc pierwsze instytucje, organizując podstawy ekonomii i życia modlitwy. Obliczono, że podczas walki o przetrwanie i o zdobycie Mekki miały miejsce 74 wyprawy na karawany mekkańskie. 11 stycznia 630 roku Mahomet wkroczył triumfalnie do Mekki, usunął bożki z Kaaba, nakazał zniszczyć wszystkie bożki w domach, ogłosił ogólną amnestię. Stał się tym samym przywódcą religijnym i politycznym nowej wspólnoty opartej na jednym Bogu, Allahu.

PODBÓJ I EKSPANSJA ISLAMU

Mahomet umarł w Mekce w 632 roku. Na następcę (kalifa) został wybrany jego teść, Abu Bakr (632- 634). Jest to początek okresu podbojów w Syrii i Persji. Po nim nastąpił Umar (634- 644), który kontynuował kampanie wojskowe: w 636 roku zajął Damaszek, a w 637 roku Jerozolimę. Jako człowiek energiczny i realista stworzył instytucje wojskowe i cywilne, a przede wszystkim zwrócił uwagę na organizację finansów. Osman (644- 656) zebrał świadectwa i ustalił oficjalny tekst Koranu. Począwszy od trzech kalifów władza feudalna Omajjadów, arystokratycznego rodu Mekki, umacniała się na Bliskim Wschodzie. Ali (656-661), czwarty kalif, był natomiast ich przeciwnikiem. Wypowiedział wojnę Omajjadom, zgromadził swych wiernych szyitów i w celu przywrócenia wierności Allahowi założył islam prawowierny, sprzeciwiający się zasadzie dynastycznej, która stała się przywilejem Omajjadów.
Dynastia Omajjadów rozpoczęła swe panowanie od Damaszku. Następnie podbiła Afrykę Północną i Hiszpanię, gdzie powstał kalifat w Kordowie. Damaszek, stolica możnego państwa, stała się centrum promieniowania nowej kultury poddanej arabizacji i islamizacji. Muzułmańscy szyici w dalszym ciągu przewodzili opozycji i 28 listopada 749 roku Abu Abbas został mianowany kalifem meczetu w Kufie. Abbasydzi (750- 945), inna dynastia dziedziczna kalifów, założyła nowe miasto- Bagdad, intelektualną stolicę Wschodu, połączenie świata arabskiego z irańskim, wielkie miejsce światowego spotkania literatury i nauki. W 945 roku władzę przejął jeden z Turków, a Turcy seldżuccy położyli kres dynastii Abbasydów. Tymczasem szyici zdobyli Egipt i panowali w nim przez dwa stulecia: była to dynastia Fatymidów z Kairu.
Turcy seldżuccy rozpoczęli podbój Anatolii i Syrii, gdzie starli się z przybyłymi z Zachodu wojskami krzyżowców. Turcy ci odwołali się do sunnitów, czyli muzułmanów, którzy uważają się za wiernych tradycji, Sunnie. Następnie miał miejsce najazd Mongołów, których przywódca Tamerlan (1336- 1405) nawrócił się na islam. Lecz i Turcy osmańscy rozpoczęli swoją ekspansję: zdobyli Konstantynopol (1453), najechali na Europę bałkańską, podbili Syrię i Egipt, a następnie Irak. Imperium osmańskie rozciągnęło się od bram Wiednia aż po Nil, od Bagdadu po Tunis, i przetrwało przez 200 lat.

KORAN , SUNNA, SZARIAT

Dla muzułmanów Koran jest słowem Allaha, objawionym Mahometowi i przez niego ogłoszonym. Ta święta księga to nadprzyrodzony tekst utrwalony przez natchnionego Proroka. Składa się z 6226 wersetów, nazywanych ayat Allah, znakami Boga, podzielonymi na 114 sur (rozdziałów). Allah przechowuje oryginał, w którym zapisane jest całe objawienie (maktub: jest napisane). Według orientalistów Koran jest dziennikiem przeżyć religijnych, powodzeń i niepowodzeń Proroka, do których dołączonych zostało kilka dawnych tradycji religijnych: przedmuzułmańskich, żydowskich i chrześcijańskich.
Koran wspomina o pierwotnym przymierzu Allaha z ludźmi, wypełnionymi w Abrahamie. Po śmierci Mahometa krążyły różne wersje jego przepowiadania oraz opisu działalności. W 651 roku kalif Osman polecił zebrać wszystkie pisma, by ustalić jeden oficjalny tekst Koranu, a następnie zarządził zniszczenie wszystkich pozostałych.
Dzieje, słowa i postawa Proroka stanowią normę życia, praktyk i wierzeń. Jest to Sunna lub tradycja. Mieści się ona w nurcie objawienia jako kontynuacja, przedłużenie i wyjaśnienie Koranu. W oczach muzułmanów Mahomet cieszył się stałym stanem prorockim i dlatego jego słowa, czyny oraz sądy mają wartość zbliżoną do Koranu. Podstawowym elementem Sunny lub hadis- przesłanie, które wywodzi się od samego Mahometa.
Szariat jest to reguła kanoniczna, zawierająca ogół rozporządzeń Allaha dotyczących ludzkich czynów. Swoje źródło ma ona w Koranie i w Sunnie. Wskazuje drogę wspólnocie (ummah) oraz wiernym. To Boskie prawo odnosi się do życia społecznego, religijnego i prywatnego. W wiekach VIII- IX w ramach sunnizmu powstały cztery wielkie szkoły prawnicze (madhhab) stawiające sobie za cel interpretowanie prawa, które jednak samo w sobie musi pozostać niezmienne, jest ono bowiem pochodzenia Boskiego, zakłada walkę z sekularyzacją oraz nadaje sens życiu człowieka, który wszedł na drogę sacrum.

ALLAH, BÓG STWÓRCA, SĘDZIA, DAWCA NAGRODY

Słowo ?Allah? pochodzi od przedmuzułmańskiego al.- Ilah, ?Bóg?. Mahomet odkrywa jedynego Boga i ogłasza Jego jedyność (Koran 112). Stwierdza, że Allah jest Stwórcą (al- Khaliq, al-Bari), źródłem wszystkiego, co istnieje. Całe stworzenie stanowi potwierdzenie Jego wszechmocy, jest więc czymś niezbędnym, aby człowiek odkrywał Boga za pośrednictwem znaków obecnych we wszechświecie. Pierwszym, który rozpoznał te znaki był Abraham. Stwórca człowieka, Allah, obdarzy go nagrodą w momencie sądu.
Jedyny Bóg nie obdarza bezpośrednio swej tajemniczej natury, lecz robi to przez swoje czyny, które ukazują Jego wszechmoc w konkrecie życia codziennego. Dla swego wiernego jest On miłosierny (al- Rahman) i łagodny (al-Rahim)- to dwa imiona umieszczone na początku każdej sury Koranu. Człowiek prowadzony ręką Boga powinien rozpoznać Go w porządku świata: ?każda rzecz przeminie z wyjątkiem Allaha?(Koran 28, 88).
Doskonałości Boga, poznane za pośrednictwem znaków i ogłoszone w Koranie, są ?Boskimi imionami?. Muzułmanie wyróżniają 99 imion. Każdy wierny medytuje nad nimi i powtarza je za pomocą subha (coś w rodzaju różańca). Całe traktaty wyliczają, analizują i komentują te ?najpiękniejsze imiona Boga?, spośród których wymieńmy: al-Maliq, Król; al-Quddus, Święty; al-Salam,Pokój; al-Khaliq, Stwórca.
Allah jest dawcą życia i śmierci, które należą do Jego wczechmocy. Po śmierci każdy człowiek na krótko zostaje przywołany na swój sąd szczegółowy. Potem następuje sen grobowy aż do ostatecznego zmartwychwstania; sen ten trwać będzie do sądu, który polega na ważeniu czynów (Koran 42, 16- 18). Zostaną wówczas zbadane wszystkie tajniki serca (Koran 86, 9). W przeprowadzeniu sądu ostatecznego pomagają Allahowi aniołowie. Koran wspomina o przejściu przez pewien most (36, 66). Nazywa się on Sirat i wiedzie do miejsca sądu w raju, lecz prowadzi nad piekłem, do którego wpadną niewierni. Wierni zaś wejdą do ogrodu o niezrównanej piękności, podzielonego na siedem mieszkań. Być może na opis sądu wpływ wywarło chrześcijaństwo syryjskie oraz późny judaizm, z którymi zetknął się Mahomet.

JEZUS, MAHOMET I PROROCY

Profetyzm związany jest z objawieniem. Koran przypisuje tytuł nabi postaciom biblijnym, które otrzymały przesłanie od Boga. Kiedy zaś mówi o tradycji arabskiej, używa słówka rasul, co oznacza ?przewodnik?.
Noe był pierwszym głosicielem Boga, zwiastunem przesłania, które miało ukazać ludowi monoteizm jako jedyną drogę zbawienia. Z Noem Bóg odnowił swoje pierwotne przymierze. Abraham jest prototypem wiary, założycielem religii ludzi szukających Boga, pierwszym muzułmaninem, budowniczym Kaaba, świątyni islamu. Był on do tego stopnia posłuszny Bogu, że zgodził się złożyć Mu w ofierze swego syna. Ważne miejsce Koran przypisuje również Mojżeszowi. Wspomina o jego powołaniu (Koran 28) oraz misji (Koran 20). Dzieło Mojżesza koncentruje się wokół wyzwolenia narodu trzymanego w niewoli w Egipcie oraz orędzia o Bogu jedynym. Jezusa przedstawia się w Koranie jako jednego z wielkich proroków. Jest on jednak tylko człowiekiem, doskonałym muzułmaninem, apostołem Allaha. Nazywa się go synem Maryi (23 razy). Teksty 15 rozdziałów, w których mówi się o Jezusie, zostały wyraźnie zaczerpnięte z Ewangelii apokryficznych. Koran wspomina o dziewiczych narodzinach Jezusa, o Jego cudach, księdze oraz zapowiedzi proroka, który ma przyjść po nim. Koran przypisuje Mu tytuł rasul (wysłany) i nabi (posłaniec).
Mahomet ma zadanie głoszenia przesłania w całej czystości oraz przekazania objawienia tym, którzy już posiadają Pismo, lecz je zafałszowali (Koran 2, 91 i 98, 1-4). Jest on zatem nabi, lecz również rasul, posłanym obarczonym przekazaniem prawa religijnego, któremu on także się podporządkowuje, stając się przewodnikiem wspólnoty(Koran 48, 28 i 7, 158). Tekst Koranu przypisuje Mu jeszcze trzecią misję: nadhir, napominającego (Koran 50, 2), któremu powierzone zostało zadanie zaniesienia orędzia do niewierzących, aby podporządkowali się Allahowi. Koran zauważa, że niewiarę można porównać do ślepoty lub głuchoty. Allah prosi Proroka, by oddalił się od niewierzących, ponieważ czeka ich sąd i potępienie (Koran 53, 30 i 51,54). Miłosierdzie jest darem zastrzeżonym dla wierzących.

PIĘĆ FILARÓW ISLAMU

1. Shahadah jest to złożone słowem świadectwo jedynemu Bogu i Prorokowi. Stanowi ono centralny element islamu, ponieważ muzułmanin głosi: ?Nie ma innego Boga poza Allahem, a Mahomet jest posłanym Allaha?. Jest to wyznanie wiary.
2. Modlitwa stanowi wyraz wiary monoteistycznej człowieka stworzonego przez Allaha, aby oddawał Mu cześć (Koran 109 i 110). Modlitwa rytualna (salat), odmawiana pięć razy w ciągu dnia jest liturgią, świętym oficjum poprzedzonym przez wzbudzenie intencji, ablucje i odpowiednie przygotowanie. Jeśli to możliwe odmawia się ją w meczecie.
3. Jałmużna oczyszcza wierzącego nawet przy ?wzroście? jego dóbr. Zakat jest podatkiem płaconym od początku w Medynie, instytucją społeczną na rzecz potrzebujących, ubogich, potrzebujących, jest to ?podatek religijny?. Sadaqah jest dobrowolną jałmużną składaną przez muzułmanów (Koran 9, 103).
4. Post ramadanu (Koran 2). Pod wpływem Żydów, a jeszcze bardziej Chrześcijan, Mahomet wprowadził post dzienny w miesiącu, w czasie którego doznał objawienia. Jest to dziewiąty miesiąc księżycowego kalendarza muzułmańskiego. Powinien to być post całkowity od świtu aż do zachodu słońca i dotyczy całej wspólnoty, toteż całe życie społeczne zostaje w pewien sposób spowolnione. Noc między dwudziestym szóstym a dwudziestym siódmym dniem jest nocą Przeznaczenia, spędzaną w meczecie, aby wielbić Boga za dar Koranu.
5. Pielgrzymka, hajj, prowadzi muzułmanina do Mekki, co dokonuje się raz w życiu. Odbywa się ją na wzór pielgrzymki Proroka w dziesiątym roku hidżry, w dwunastym miesiącu nazywanym dhu al-hijjah. Od początku do końca przebiega ona w atmosferze modlitwy. Przed wyruszeniem w drogę pielgrzym uporządkowuje swoje życie w odniesieniu do Boga, swoich bliskich i innych ludzi. Kiedy wchodzi na święty teren, najpierw przygotowuje się przez założenie specjalnej szaty (ihram), po czym wstępuje do wielkiego meczetu, siedem razy okrąża Kaaba oraz dokonuje ?biegu Hagar?, niewolnicy szukającej wody dla swego syna Izmaela, pierworodnego Abrahama (siedmiokrotne ?przebieganie?). Dziewiątego dnia uczestniczy w katechezie na równinie Arafat przed złożeniem ofiary dnia dziesiątego, które stanowi wspomnienie ofiary Abrahama. Pielgrzymka podkreśla jedność wszystkich wierzących.

ISLAM: SPOŁECZNOŚĆ I KULTURA

Islam tworzy wspólnotę doczesną, która troszczy się o każdego wiernego, zarówno gdy chodzi o jego wież z Bogiem, jak i relacje między wiernymi na płaszczyźnie moralnej, społecznej i politycznej. Nie istnieje w nim Kościół, kapłaństwo ani władza duchowa, którą ludzie mogliby sprawować. Koran jest Księgą przepowiadania o Bogu, o Jego przesłaniu, lecz także kodeksem życia religijnego i społecznego.
Ummah stanowi wspólnotę stworzoną przez więzy religijne, prawne i polityczne. Jama jest zbiorowością ludzi, których łączy wspólnie wyznawana wiara. Życie osobiste, rodzinne i społeczne nabiera charakteru sakralnego, jak również zmierza do coraz większego rozszerzania wspólnoty ukształtowanej na wierze religijnej opartej na Koranie.
Następca Mahometa, kalif, jest doczesnym władcą, któremu powierzone zostało zadanie czuwania nad stosowaniem pochodzących od Allaha przepisów koranowych. Dotyczą one zarówno życia religijnego, jak i organizacji miasta muzułmańskiego. Ponieważ kalif posiada zadanie kierowania wspólnotą, ma on jednocześnie władzę religijną. Jedność wspólnoty powinna być odbiciem jedności Boga, lecz w ciągu historii przybierała ona różne formy, a jej jednolity charakter, był wielokrotnie naruszany, toteż po śmierci Proroka jedność wspólnotowa uległa rozbiciu. Ambicją islamizmu jest jej odbudowanie.
Mahomet głosił jedynego Boga Beduinom, którzy byli analfabetami. Przekazywanie jego przesłania legło u podstaw pisma arabskiego Koranu oraz całej kultury islamskiej. W IX wieku w Bagdadzie doszło do konfrontacji wielkich tekstów kultury greckiej i arabskich tłumaczy. To wydarzenie wyznaczyło początek złotemu wiekowi myśli muzułmańskiej. Najpierw było to obszerne dzieło przekładów, następnie tworzenie własnej filozofii, dzieł encyklopedycznych i historii religii. W wielkich ośrodkach powstały biblioteki, przechowujące bezcenne skarby. Nastąpił rozwój matematyki, nauk przyrodniczych, astronomii, geografii, a dzięki działalności szpitali również medycyny. Wystarczy wspomnieć Kordowę, Grenadę, Mosul, Bagdad, Palermo, by zrozumieć znaczenie artystycznego wkładu islamu w dziedzictwo ludzkości.