Polska i jej sądziedzi w XIV i XV

Tematem niniejszej pracy będą stosunki Polski z innymi państwami w wieku XIV i XV.
W XIV wieku państwo polskie było trzykrotnie w związkach politycznych. Były to unie personalne, jak to było w przypadku Czech, Węgier i Litwy, które łączyły dwa państwa jedynie osobą władcy. Oczywiście unie te były przejściowe, a stosunki nie zawsze były przyjazne. Nie zawsze władcy kierowali się dobrem Polski jak to było w przypadku Ludwika Andegawena .Inaczej rzecz ma się do
wieku XV , który głównie związany jest z politykę Jagiellonów , którzy byli władcami,
wybierającymi rozwiązania pokojowe. Jednakże nie bali się wojny i tak było w przypadku Zakonu, z którym stosunki kiedy były przyjazne Walczyli o to, co im się słusznie należało. Byli także królami żądnymi jak największej władzy, jak największego terytorium podporządkowanego im. Najlepiej świadczą o tym próby zagarnięć tronu czeskiego, węgierskiego...
Jednak prześledźmy to w porządku chronologicznym.

Na początku dokonamy przeglądu stosunków polsko – czeskich.
Wiek XIV to koncepcje zjednoczeniowe Polski. Wtedy też król czeski Wacław II, rozpoczął rywalizację z Przemysłem II o panowanie nad Polską. Jednak w tej walce musiał ustąpić i dopiero śmierć Przemysła II w 1296 roku pozwoliła mu na ponowne upomnienie się o władzę. Niestety i tym razem miał konkurenta do korony polskiej w osobie Władysława Łokietka. Jednak na zjeździe w 1300 roku w Poznaniu, przy poparciu możnych świeckich i duchownych, którzy pozbawili Łokietka praw do tronu, został wybrany na króla Polski. Wtedy też została zawarta unia polsko – czeska, gdzie władcami obu państw byli królowie czescy z dynastii Przemyślidów. Wacław II poczynił zasadniczy krok ku zjednoczeniu Polski po rozbiciu dzielnicowym. Wkrótce zajął Wielkopolskę, ziemię łęczycko – sieradzką, Małopolskę, ziemię sandomierską, Kujawy i Pomorze Gdańskie. A w celu wzmocnienia swych praw do tronu polskiego, Wacław II ożenił się z córką Przemysła II. Jednak król faworyzował Niemców, co spotkało się z niechęcią Polaków do króla czeskiego. Po śmierci Wacława II w 1305 roku, następcą został jego syn Wacław III. Jednak nie mógł już on liczyć na poparcie, jakim cieszył się na początku jego ojciec. Został zamordowany w 1306 roku w czasie podróży do Polski. Wraz ze śmiercią Wacława II zakończył się związek polsko – czeski.
Po śmierci Wacława III władzę w Polsce objął Władysław Łokietek. Stosunki z następcą Przemyślidów, Janem Luksemburskim, królem Czech nie były nawet poprawne. Jego zgłaszanie roszczeń do tronu polskiego jako spadku po Przemyślidach, doprowadziło do wybuchu buntu przeciw Łokietkowi w latach 1310 – 1312 kiedy to mieszczaństwo niemieckie Krakowa opowiedziało się po stronie króla Czech. Nie pomogło przybycie namiestnika Jana Luksemburskiego na pomoc Krakowowi, bunt został stłumiony a namiestnik musiał opuścić miasto. Poparcie u Jana Luksemburskiego starali się też uzyskać książęta śląscy. Po objęciu władzy przez Łokietka obawiali się oni likwidacji przez niego swych władztw. Dlatego też dobrowolnie poddali się Janowi luksemburskiemu i po kolei zaczęli składać hołdy lenne jako królowi czeskiemu. Stosunki dodatkowo pogorszyło zawarcie przymierza z wrogim Polsce Zakonem Krzyżackim, z którym to zamierzali przeciąć Polskę na pół. W wyniku agresji Zakonu i króla Czech, Polska utraciła ziemię dobrzyńską. Łokietek szybko zrozumiał, że musi mieć pewnych sojuszników w walce z zakonem sprzymierzonych z Janem Luksemburczykiem, dlatego w 1320 roku, zawarł sojusz z Węgrami, przypieczętowany małżeństwem jego córki Elżbiety z królem Karolem Robertem. Doszło również do zbliżenia z Litwą, mającą tych samych wrogów: krzyżaków i Jana Luksemburczyka. W 1325r. Łokietek zawarł sojusz z księciem litewskim. Sojusze przyniosły konkretne efekty. Kiedy w 1327 roku król czeski podjął zbrojną wyprawę do Krakowa po koronę polską, musiał zawrócić z drogi, ponieważ Karol Robert zagroził mu wojną. Jednak w drodze powrotnej pozyskał sobie nowych lenników na Śląsku. Łokietek podczas swojego panowania nie zdołał sobie podporządkować Śląska. Starania o odzyskanie tej dzielnicy podjął jego następca Kazimierz Wielki, który dążył również do rozerwania sojusz krzyżacko – luksemburskiego. W związku z tym rozpoczął układy z Janem Luksemburskim.
Pierwsze rozmowy w Trenczynie nie przyniosły rezultatów. Kazimierz nie zgodził się na uznanie praw korony czeskiej do Śląska i Mazowsza w zamian za rezygnację z roszczeń do korony polskiej. W Wyszehradzie Kazimierz Wielki doprowadził do zrzeczenie się roszczeń do korony za olbrzymią, na tamte czasy, sumę 20 tysięcy kóp groszy praskich. Był to niewątpliwy sukces polityki polskiej. W kilka lat później, w czasie obrad sądu warszawskiego w 1339 roku Kazimierz Wielki, chcąc pozyskać poparcia Jana Luksemburskiego w swym sporze z Krzyżakami, zrzekł się swych praw do Śląska. Traktował to jako chwilowe ustępstwo i miał plany powrócić do tej sprawy w dogodnym dla siebie momencie. Kazimierz podjął próbę rewindykacji Śląska w latach czterdziestych. Zawarł przymierze z cesarzem przeciw Luksemburgom, uwięził Karola Luksemburczyka i wdał się w wojnę o Śląsk. Jednak zbrojna próba odzyskania tej dzielnicy nie powiodła się. Pechowo dla Polski, nowym cesarzem został Karol Luksemburczyk. Ogłosił on formalny akt wcielenia Śląska do królestwa czeskiego, potwierdzony potem w 1355 roku. W pokoju namysłowskim 1348 roku Polska wycofała się z wojny, rezygnując ze Śląska. Udało się natomiast Kazimierzowi udaremnić cesarskie plany oderwania Śląska od polskiej prowincji kościelnej. W 1351 roku Kazimierz Wielki przyłączył do Polski Mazowsze płockie, a z pozostałych ziem mazowieckich uczynił lenno korony. Cesarz Karol Luksemburczyk zrzekł się swych praw do Mazowsza w zamian za księstwo świdnicko - jaworskie, ostatnie niezależne księstwo śląskie. Zostało to ostatecznie potwierdzone układem z 1356 roku. Kazimierz Wielki nie rezygnował jednak że swych praw do Śląska. Uzyskał poparcie papieża dla unieważnienia wcześniejszych, dotyczących tej dzielnicy układów. Nie zdążył już tego wykorzystać, a jego następcy zaniechali realizacji jego planów.
Stosunki polsko – czeskie w XV są związane z polityką dynastyczną Jagiellonów. Pierwszy raz problem czeski pojawił się w polityce Jagiellonów w 1420 r. Po śmierci króla Czech Wacława IV Luksemburskiego, Czechy stanęły przed poważną kwestią wyboru nowego władcy. Z pozoru sprawa była prosta. Spadkobiercą Wacława był jego najbliższy krewny – Zygmunt Luksemburski, ale na tę kandydaturę nie chcieli się zgodzić czescy husyci. (nie mogli zapomnieć Zygmuntowi, że ten złamał dane Husowi słowo i zgodził się na jego śmierć na stosie w 1415 roku ). Pierwsze wyprawy Zygmunta na Pragę zostały odparte jeszcze w 1419 roku. Przywódcy umiarkowanych husytów tzw. utrakwistów w czasie obrad sejmu czeskiego zaproponowali, by tron czeski objął Jagiełło. Potwierdzili to w 1421 roku i wysłali uroczyste poselstwo do Krakowa. Jagiełło tę ofertę odrzucił i to z dwóch powodów : po pierwsze uległ naciskowi hierarchii kościelnej a zwłaszcza niezwykle wpływowemu Zbigniewowi Oleśnickiemu . Nie mógł też nie brać pod uwagę propagandy krzyżackiej która już wcześniej zwracała uwagę na zbyt łagodne podejście do herezji. Nie zrażeni odmową Czesi ponowili swą ofertę i tym razem zwrócili się do wielkiego księcia Witolda. Ten, marząc o koronie królewskiej wysłał do Czech swego namiestnika Zygmunta Korybutowicza, ale ten nie zdołał przekonać do siebie Czechów. Większość czeskich dowódców polowych z Janem Żiżką na czele ,odrzuciła jego władzę. Czechy ogarnęła krwawa wojna domowa , kraj podzielił się na obóz umiarkowany – dążący do ugody z Zygmuntem Luksemburskim oraz radykalni taborytów dążący do ostatecznego zerwania z Luksemburczykami. Ostatecznie taboryci ponieśli klęskę pod Lipanami ( 30 V 1434 ) , a utrakwiści zawarli z soborem bazylejskim tzw. kompaktaty praskie o autonomii kościoła husyckiego. Zygmunt szybko zatwierdził kompaktaty i dzięki temu mógł się koronować na króla Czech w 1436 r. Po jego śmierci znowu w Czechach doszło do konfliktu o obsadę tronu – część panów czeskich poparła zięcia Zygmunta Luksemburskiego – Albrechta II Habsburga, inni opowiedzieli się za synem Jagiełły – Kazimierzem. W Czechach ponownie rozgorzała wojna domowa, w jej trakcie zmarł Albrecht II Habsburg. Jagiellonowie nie zdołali tego wykorzystać, tym bardziej zresztą , że niechętny husytom Zbigniew Oleśnicki robił wszystko co mógł, aby wyprawa Kazimierza do Czech się nie powiodła – jego marzeniem był bowiem tron węgierski. W latach 1438-1439 doszło nawet do wojny między zwolennikami husytyzmu (Spytko z Melsztyna ) , a możnymi polskimi popierającymi Oleśnickiego. Krwawa wojna domowa i klęska polskich husytów pod Grotnikami zamknęła drogę Jagiellonom do tronu czeskiego. Władzę w Czechach przechwycił wybitny czeski mąż stanu i dyplomata Jerzy z Podiebradów. Kazimierz podjął wówczas walkę dyplomatyczną. Jerzego wybrali husyci, więc nie miał on poparcia reszty społeczeństwa oraz papiestwa. Papież nakazał Kazimierzowi zbrojne usunięcie Jana z Czech. Jednak Kazimierz wolał dojść do ugody, co tez zrobił w 1468 roku. Zawarli wtedy porozumienie, mówiące ze po śmierci Jerzego jego miejsce zajmie syn Kazimierza, Władysław .kiedy trzy lata później zmarł Jerzy, władysław został królem. Pojawił się jednak rywal Maciej Korwin, który zawładnął Śląskiem i Łużycami. Walki zbrojne zakończono układem w Ołomuńcu niezbyt korzystnym dla strony polsko – czeskiej, ponieważ Korwin otrzymał w dożywotnie władanie zagarnięte ziemi. W 1491 po śmierci Korwina rozpoczęła się rywalizacja o tron węgierski miedzy królem Czech Władysławem a jego młodszym bratem Janem Olbrachtem. Rywalizację wygrywa Władysław poślubiając wdową po Korwinie.
Jak widać stosunki z Czechami w XIV nie były przyjazne. Spowodowane były głównie roszczeniami władców czeskich do tronu polskiego. Za czasów Łokietka były wręcz wrogie, a za czasów Kazimierza Wielkiego poprawne. Z kolei wiek XV to odwrócenie ról, gdzie stosunki z Czechami są związane z polityką dynastyczną Jagiellonów.

Z kolei nawiązanie stosunków polsko węgierskich ,zapoczątkowane zostały przez Władysława Łokietka. Po wygnaniu z Polski schronił się na Węgrzech. Tam po wygaśnięciu lini Arpadów trwała walka o tron między czeskim Wacławem II i Karolem Robertem Andegaweńskim. Łokietek związał się ze stronnictwem Karola Roberta. Kiedy ten został królem Węgier, udzielił mu wsparcia zbrojnego, na powrót do Polski. Po walkach o tron, przyszła z kolei walka z Zakonem. Szukając sojuszników, i tym razem Węgrzy nie zwiedli i zawarli sojusz przypieczętowany małżeństwem córki Łokietka z Karolem Robertem w 1320 roku. Przyjazne stosunki z Węgrami kontynuował syn Łokietka, Kazimierz Wielki. Wielki chętnie korzystał z pomocy szwagra króla Karola Roberta oraz pośrednictwa, głownie przy układaniu stosunków w czasie zjazdów w Wyszehradzie z królem czeskim. Na jednym z takich zjazdów w 1339 roku, Wielki zawarł z Karolem Robertem układ o sukcesji w razie braku potomka męskiego po nim. W zamian za pomoc zbrojną w wyprawie na Ruś i uznanie przez Węgry praw polskich do tych ziem. Tak więc Karol Robert na mocy tego układu zapewnił synowi Ludwikowi sukcesję tronu w Polsce. W 1368 nie doczekawszy się syna Wielki usynowił swojego wnuka Kaźka Słupskiego, jednak Węgrzy nie uznawali wnuka Kazimierza Wielkiego.
Zgodnie z wcześniejszymi postanowieniami,17 listopada 1370 po śmierci Wielkiego na polskim tronie zasiadł Ludwik Węgierski, siostrzeniec ostatniego Piasta. Podczas panowania Ludwika Węgierskiego, Polskę i Węgry łączyła unia personalna, za sprawą króla. Unia ta istniała w latach 1370 - 1382. Po wstąpieniu Ludwika na tron od Polski poodpadały liczne ziemie będące lennem Polski. Rozerwany został związek Polski z Rusią Czerwoną. Na skutek czego Ruś dostała z czasem pod władanie administracji węgierskiej. Ludwik zrzekł się w 1372 roku pretensji do Śląska, a także do Pomorza. Utrzymywał on przyjazne stosunki z Krzyżakami. Nowy król jednak ponad sprawy polski stawiał wzmocnienie własnej pozycji na południu Europy oraz ułożenie wzajemnych stosunków z Luksemburgami. Władzę w jego imieniu sprawowała wspierana przez możnych matka-Elżbieta Łokietkówna. Stąd też nie miał węgierski monarcha silnej pozycji w Polsce. Podobnie jak Kazimierz Wielki, także i ten władca nie doczekał się syna. Centralnym elementem panowania Ludwika było wydanie przywileju w Koszycach 1374 r., w szlachcie, i w 1381r. duchowieństwu, w zamian za ich zgodę na oddanie tronu polskiego jednej z jego córek.. za cenę tak znacznych przywilejów szlachta zgodziła się na powołanie jednej z córek królewskich, żądając jednak zerwanie uni z Węgrami. Ostatecznie tron Węgier objęła Marii i jej mąż Zygmunt Luksemburski, a polski przypadł młodszej córce Jadwidze. Brutalnie zerwano jej zaręczyny z księciem Wilhelmem Habsburgiem i za męża przydano jej władcę Litwy księcia Jagiełłę. Oczywiście było to małżeństwo czysto polityczne, opatrzone dość istotnymi warunkami. Była to umowa, która przeszła do historii pod nazwą Unii w Krewie 1385 r. Władysław Jagiełło wybrany przez możnych i szlachtę, był od nich w znacznym stopniu zależny. Musiał im ulegać, zwłaszcza gdy starał się o tron dla synów Władysława i Kazimierza zrodzonych z czwartej żony. I tak za cenę nowych przywilejów, szlachta zgodziła się uznać synów Jagiełły. Po jego śmierci w 1434 roku, królem Polski został starszy z braci Władysław, koronowany przez biskupa Oleśnickiego sprawującego władzę faktyczną. Inaczej sprawa potoczyła się na Węgrzech. Po śmierci Albrechta II Habsburga , stany węgierskie podzieliły się w swoich poglądach co do następstwa tronu. W kraju wybuchły zamieszki. Możni węgierscy obwołali królem Władysława Pogrobowca zaś większość szlachty wybrała kandydata Oleśnickiego – króla Polski Władysława III. Ów podwójny wybór doprowadził do wojny domowej na Węgrzech, w której przewagę miał Jagiellon. Po jego stronie opowiedział się bowiem Jan Hunyady , który doprowadził do koronacji Władysława Jagiellońskiego w Białogrodzie ( VII 1440 ) i do ugody z matką Władysława Pogrobowca w Bratysławie a potem w Gyor z 1442 roku. Niestety unia polsko- węgierska zakończyła się nieszczęściem . Od 1442 r. Władysław III zapalił się do idei krucjaty przeciwko Turkom. Do dziś nie wiemy , czy była to jego własna inicjatywa czy nuncjusza na Węgrzech Cesariniego czy też samego papieża Eugeniusza IV. Również w samej Polsce narastało niezadowolenie z nieobecności króla i jego polityki nastawionej na wojnę w interesie Węgier i papiestwa .Mimo ,że odradzał mu wojnę i Jan Hunyady i polscy doradcy król zaprzysiągł wyprawę przeciwko państwu tureckiemu. Stało się tak mimo , że w VIII 1444 Węgry zawarły pokój w Szegedynie pokój z Turcja na 10 lat. Pod naciskiem Cesariniego obiecującego wsparcie finansowe , posiłki z państw włoskich i wielką flotę, król złamał dane posłom tureckim słowo i wznowił wojnę . W XI 1444 r. doszło do katastrofalnej klęski w bitwie pod Warną , w wyniku której Władysław poniósł śmierć godną rycerza a unia z Węgrami przeszła do historii. W jej wyniku tron węgierski objął Władysław Pogrobowiec, po jego śmierci w 1457 tron Węgier objął Maciej Korwin. On właśnie też był rywalem Władysława Jagiellońskiego do tronu czeskie. Wybuch wówczas konflikt polsko – czesko – węgierki, niszczący ziemie pograniczne i skarb Polski, zakończony pokojem niekorzystnym dla Polski. Śmierć Korwina otworzyła szersze możliwości przed Jagiellonami, ale tym razem o tron w budzie rywalizowali dwaj bracia; Władysław mający poparcie magnaterii i stronników Korwina i Jan Olbracht poparcie szlachty węgierską. Walka zbrojna do której doszło w 1492 roku , zakończyła się zwycięstwem Władysława. Jan wycofał się z Węgier, i po śmierci ojca objął tron Polski. Natomiast Władysław poślubił wdową po Korwinie i koronował się na króla Węgier w 1491 roku.
Przeciwnie niż w przypadku z Czech, w wieku XIV w ma się rzecz z Węgrami. Okres rządów Łokietka i Wielkiego to czas ścisłej współpracy i pomoc w walce z wrogiem jakim był dla Polski Zakon Krzyżacki. Doszło nawet do układu na mocy którego na tronie zasiadł władca Węgier, ale w wieku XV podobnie jak w Czechach role się odwróciły i tam królowie polscy
Obejmowali tron.

Do przymierza Polski i Litwy dążył już Łokietek, który w 1325 roki nawiązał z Litwą przyjazne stosunki potwierdzone małżeństwem Kazimierza Wielkiego z córką władcy litewskiego Aldoną. Jednak Wielki nie kontynuował polityki sojuszu z Litwą, a wręcz przeciwnie poprzez próby podbicia Rusi wszedł z nią w konflikt. Tymczasem najazdy litewskie dezorganizowały życie i osadnictwo na Mazowszu więc współpraca miedzy oboma krajami byłaby korzystna dla Mazowsza. Najważniejszym czynnikiem jednak było zagrożenie krzyżackie. Polska od czasu pokoju kaliskiego nie była atakowana przez Zakon, jednak wzmogły się ataki na Litwie.
W 1360 roku doszło do zawarcia ślubu wnuka Wielkiego, Kaźka Słupskiego z Jagną córką Olgierda księcia Litwy. Znamionowało to powrót do poprawnych stosunków relacji polsko – litewskich.
Po śmierci Olgierda , za panowania jego syna i następcy, Jagiełły, Litwą zaczęły wstrząsać walki wewnętrzne. Konflikt Jagiełły z Kiejstutem, a po śmierci tego ostatniego - z Witoldem Kiejstutowiczem, doprowadził do osłabienia państwa. Witold uciekł do Krzyżaków, którzy wraz z nim rozpoczęli zbrojne działania przeciw Jagielle, mimo odstąpienia Zakonowi w 1382 r., część Żmudzi. Nawet kompromis, stosunkowo szybko zawarty przez Jagiełłę z Witoldem, nie usunął niebezpieczeństwa na zachodzie, zwłaszcza że kraj przeżywał wówczas również inne trudności. Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego, spowodowało że mimo wcześniejszych wojen pomiędzy tymi dwoma krajami (o Ruś Halicką), a także wyprawami łupieskimi organizowanymi przez Litwę zaczęto myśleć o przymierzu. Z propozycją przymierza z Polską wystąpił wielki książę litewski Jagiełło.
W tym czasie w Polska, mimo zagrożenia ze strony Zakonu borykała się z problemem objęcia tronu. W imieniu małoletniej Jadwigi rządzili możni panowie. Sytuację tą spowodowało wygaśnięcie dynastii Piastów i objęcie panowania przez Ludwika Węgierskiego. Po śmierci Ludwika nastąpił w Polsce okres bezkrólewia 1382-84.
W wyniku rozmów i podjętych w związku z nimi działaniami w 1384 następuje (po zerwaniu narzeczeństwa z Wilhelmem Habsburgiem) koronacja Jadwigi. Po tym wydarzeniu następuje małżeństwo jej z Jagiełłą.
W 1385 r. między Polską i Litwą doszło do zawarcia układu w Krewie, na mocy którego Jagiełło miał poślubić Jadwigę i zostać królem Polski oraz przyjąć wraz całą Litwą religię chrześcijańską. Litwa miała połączona z Polską. W ten sposób doszło do zawarcia unii polsko-litewskiej. Część możnych panów litewskich była niechętna całkowitemu włączeniu Litwy do Polski. Dlatego przywrócono pełną odrębność Litwie i ustanowiono tam osobnego wielkiego księcia, którym został Witold, stryjeczny brat Jagiełły. Ścisły związek dwóch państw został jednak utrzymany, ponieważ wielki książę litewski uznawał zwierzchnią władz króla polskiego.
Jagiełło udał się na Litwę i dokonał chrztu ludności przy pomocy duchowieństwa polskiego. Zorganizował w Wilnie biskupstwo oraz wydał przywilej dla bojarów litewskich gwarantując im dziedziczne posiadanie ziemi i uwolnienie od osobistych świadczeń na rzecz księcia, z tym, że uprawnienie to otrzymali tylko wyznawcy religii katolickiej. Jednak polityka Jagiełły napotkała na opór. Przywódcą niezadowolonych był stryjeczny brat Jagiełły Witold, który sprzymierzył się wtedy z krzyżakami, którzy 2 razy oblegli Wilno. W 1392 r. Jagiełło zawarł ugodę z Witoldem, mocą, której przekazał mu władzę na Litwie, zachowując ogólne zwierzchnictwo. Tymczasem Witold miał bardzo ambitne plany rozciągnięcia swojego władztwa na południowym-wschodzie, ale jego konkurentami byli Tatarzy. Aby zabezpieczyć się na północy zawarł w 1398 roku układ mocą, którego przekazywał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu. Plany Witolda uległy jednak załamaniu. W 1399 roku poniósł klęskę pod Worsklą. Ta klęska skłoniła go do przywrócenia dobrych stosunków z Polską. W 1401 roku zawarto unię wileńsko - radomską. Mocą tej unii Witold został uznany księciem dożywotnim Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły oraz mówiła o współpracy w walce z Zakonem.
Unia ta przetrwała pierwszy okres próby, sprawdził się też praktycznie podczas tzw. Wielkiej wojny z Zakonem w latach 1409 – 1411, gdzie Litwa była jednym z głównych sprzymierzeńców. I chociaż jej efekty były niewspółmierne do skali sukcesu to nastąpił przełom w konflikcie z Krzyżakami. Wojna ta umocniła związek polsko – litewski co w 1413 roku potwierdziła unia w Horodle. Postanowiono że Litwa będzie miała stale odrębnego księcia pozostając w przyszłości osobnym państwem.
Unię polsko-litewską zerwano po śmierci Witolda(1430), kiedy to mianowany przez Jagiełłę jego brat Świdrygiełło, sprzymierzył się z Krzyżakami. Doszło do wojny, w której zwycięstwo odniosła Polska. Opozycja litewska wysunęła na tron brata Witolda, Zygmunta Kiejstutowicza. Po jego śmierci Litwini powołali na tron wielkoksiążęcy Kazimierza Jagiellończyka, nie było więc mowy o unii personalnej między obu państwami, gdyż w Polsce rządził Władysław III Jagiellończyk. Dopiero po jego śmierci pod Warną wybór Kazimierza na tron Polski przywrócił unię personalną między polską a Litwą. W roku 1446 Kazimierz Jagiellończyk wydał akt regulujący wzajemne stosunki obu krajów. Na zasadzie całkowitej równości miały one utrzymywać swój "braterski związek" poprzez osobę panującego, przy czym Litwie zagwarantowano nienaruszalność jej granic, a szlachcie litewskiej prawa, analogiczne do polskich. Mimo więc formalnie luźnego związku proces jednoczenia się obu państw posunął się naprzód, jednakże już w roku 1492, po śmierci Kazimierza ponownie zerwano unię. Powrócono do niej kiedy umarł Jan Olbracht, wybierając na króla Aleksandra, który, podpisując unię mielnicą przewidywał bliższy związek z Litwą (1501),a co za tym idzie- wspólny wybór panującego, wspólne narady i wzajemną pomoc panów polskich i litewskich nad najważniejszymi sprawami państwowymi. Unia ta nigdy nie weszła w życie.
Unie nie były zatem wymysłem, tylko jednej strony czy próbą kierownictwa któregoś państwa. Były to przemyślane, opracowane i wypróbowane przez czas związki przynoszące korzyści i Litwie i Polsce, budowane przy współpracy i zaufaniu.

Kontakty między Polską a Krzyżakami zaczęły się kiedy to w 1226 roku Konrad Mazowiecki zwrócił się do Krzyżaków żeby podjęli się obrony pogranicza mazowieckiego od strony Prus. Umowa zawarta zobowiązywała ich do podbicia Prus. W zamian uposażył ich nadaniami gruntowymi w ziemi chełmińskiej na czas podboju . oni jednak wyjednali sobie u cesarza Fryderyka II przywilej, który na przyszłość gwarantował im na ziemiach podbitych statut państwowy. W 1230 sporządzili falsyfikat tzw.” przywilej kruszwicki”, który posłużył im do opanowania tej ziemi. Prusy podbili do 1283 roku i tam stworzyli sobie silne państwo ze stolicą w Malborku. To zapoczątkowało szereg konfliktów w XIV i XV wieku.
Zatargi polsko-krzyżackie zaczęły się od Pomorza Gdańskiego. Jego władca książę kujawski Władysław Łokietek, wezwał w 1308 roku Krzyżaków na pomoc, gdy ziemię tę najechali margrabiowie brandenburscy. Po wypełnieniu zadania Krzyżacy siłą opanowali północną część Pomorza. Próba rozliczenia się za udzieloną pomoc spełzła na niczym - Krzyżacy zajęli ostatni pozostający w rękach Łokietka gród i wprowadzili na terenie całego Pomorza Gdańskiego własną administrację. Z Wenecji przeniesiono do Malborka siedzibę wielkiego mistrza zakonu. Władze zakonu stały się władzami państwa. Łokietek rozpoczął starania dyplomatyczne o odzyskanie Pomorza. W ich wyniku w Inowrocławiu i Brześciu Kujawskim toczył się pierwszy proces polsko-krzyżacki (1320 - 1321). Krzyżacy nie uznali wyroku sądu kościelnego, a Łokietek nie zgodził się na sprzedaż Pomorza i zrzeczenie się praw do niego. Wojna była nieunikniona. Walki toczyły się w latach 1326 - 1332. Polska straciła w nich ziemię dobrzyńską i Kujawy oraz poniosła duże straty w wyniku najazdów krzyżackich. Jedyną większą bitwę - zwycięską dla strony polskiej - stoczono pod Płowcami (1331). W 1333 roku, w wyniku swojej słabości swojej armii Łokietek zgodził się na zawarcie rozejmu, zaś spór polsko – krzyżacki mieli rozstrzygnąć król Węgier Karol Robert sojusznik Polski i król Czech Jan Luksemburski sojusznik Zakonu. Łokietek jednak umarł zanim doszło do jego wyroku.
Syn i dziedzic Łokietka, Kazimierz Wielki, przyjął inną metodę postępowania. Nie podjął wojny. Zdał się na sąd polubowny władców Czech i Węgier (1335), następnie na kolejny proces z Krzyżakami w Warszawie, na neutralnym Mazowszu (1339), w końcu podpisał kompromisowy pokój w Kaliszu (1343). Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, a Pomorze Gdańskie, Wielki przekazał Zakonowi jako „wieczystą jałmużnę” tzn. że Zakon tam pozostaje ale zwierzchnictwo zachowuje Wielki. Po pokoju kaliskim Krzyżacy skierowali swą energię przeciw Litwie. Litwa, która starała się podporządkować sobie ziemie ruskie na wschodzie i południu, nie mogła jednocześnie skutecznie bronić się na zachodzie przed Krzyżakami. Ich częste najazdy pod pozorem chrystianizacji mocno osłabiło Litwę, ta więc postarała się o znalezienie sobie sojusznika. Doszło wiec do zjednoczenia sił Litwy i Polski w walce z zagrożeniem obu państw jakim był Zakon. W interesie Polski leżało osłabienie Zakonu, dawało bowiem możliwość odzyskania zagarniętych ziem. W 1385 roku zostaje zawarta unia polsko – litewska w Krewie, która całkowicie zmieniła układ sił tej części Europy: Chrzest Litwy podważył sens istnienia państwa krzyżackiego, a sojusz polsko-litewski dał Jagielle siłę pozwalającą przeciwstawić się zakonowi. Nie więc dziwnego że Zakon podjął starania o rozerwaniu uni. Usiłowali przekonać papieża i cały świat chrześcijański iż chrystianizacja Litwy jest fikcją, że sam Jagiełło pozostał poganinem. Nie pomogły również zbrojne napady na Litwę, więc Krzyżacy próbowali dojść do porozumienia z Litwą. Przyniosło to jednak tylko chwilowe korzyści, bo po niedługim czasie Litwa ponownie zawarła unię z Polską. Zaczęła nawet popierać powstania ludności żmudzkiej przeciw Zakonowi, co stało się przyczyną wojny z Litwy z Krzyżakami, zakończonej pokojem w Raciążu w 1404 roku. Nie było to niestety sukces polsko – litewski, skoro Zakon nadal panował na Żmudzi, a Polsce stwarzał jedynie możliwość wykupienia ziemi dobrzyńskiej. Pogorszeniem stosunków było wynikiem nie tylko uni polsko – litewskiej, ale również rosnące nieporozumienia na tle gospodarczym. Polska odcięta od morza nie mogła uczestniczyć w handlu europejskim na miarę swoich możliwości. Spław wiślany był utrudniony, kupcy polscy, ponosili straty w wyniku szykan Krzyżaków. Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny z Zakonem stał się konflikt o grody pograniczne Santok i Drezdenko oraz powstania antykrzyżackie na Żmudzi.
W 1409 roku formalny wybuch wojny rozpoczęty został przez Zakon najazdem na ziemię dobrzyńską i Kujawy. Na okres zimowy zawarto rozejm, podczas którego szukano sojuszników. Polacy przy pomocy Litwy. Rusi, Tatarów oraz części książąt mazowieckich i rycerstwa ze Śląska pokonali w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca Zakon, wspomagany przez rycerstwo zachodnie, Czechów oraz część książąt śląskich i mazowieckich. Potęga Zakonu zostaje rozbita, a wielki mistrz krzyżacki poległ na polu bitwy. Jednak atak na zamek w Malborku po 2 tygodniach skończył się niepowodzeniem. Zabrakło tam odpowiedniego przygotowania oraz sprzętu oblężniczego.
Z zawartego pokoju w Toruniu w 1411, Polska wyszła bez żadnych nabytków terytorialnych, z wyjątkiem odzyskania w 1409 ziemi dobrzyńskiej, a Litwa otrzymała Żmudź tytułem Witoldowego dożywocia. Jedyny plus to taki, że upadł mit o niezwyciężonej armii zakonnej. Po bitwie grunwaldzkiej Zakon rozpętał kampanię propagandową przeciw Polsce i Litwie, gdzie Litwę prezentował jako kraj pogański a Jagiełłę jako fałszywego chrześcijanina. Konflikt polsko – krzyżacki miał rozstrzygnąć sobór w Konstancji w latach 1414-1418. Delegaci pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego przedstawili postawę Zakonu i ich prawdziwą działalność tj. gwałty. Sobór jednak nie zajął żadnego stanowiska ale papież potępił Zakon za oszczerstwa rzucane na Polskę i Litwę.
Kolejne lata walki z Zakonem toczył Kazimierz Jagiellończyk. Powodem tego były konflikty wewnętrzne w państwie krzyżackim spowodowane zaostrzeniem polityki podatkowej: pozbawiono rycerstwo pruskie dawnych uprawnień, obniżano wartość monety. Załamał się międzynarodowy handel zakonu, a jego miejsce zajął handel miast pruskich, coraz silniej wiążących się z zapleczem polskim. Stany pruskie (duchowni, rycerze i przedstawiciele miast) chciały zwiększyć swój wpływ na ustawodawstwo, podatki oraz wymiar sprawiedliwości. Władze zakonne były temu przeciwne. Gdy zakwestionowały przywileje rycerstwa, pojawił się pomysł zawiązania konfederacji stanów - w 1440 roku w Kwidzynie powstał Związek Pruski. W styczniu 1454 roku Związek Pruski wysłał do Kazimierza Jagiellończyka poselstwo z propozycją poddania mu Prus. Niemal jednocześnie wypowiedziano posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi, opanowano większość zamków i wysłano poselstwo do Krakowa z prośbą o objęcie przez króla polskiego władzy. W odpowiedzi Kazimierz Jagiellończyk wystawił przywilej inkorporacyjny, w którym przyjmował pod swe władanie całość ziem pruskich i wcielał je do Królestwa Polskiego, powołując na prośbę mieszkańców oraz na dawną przynależność znacznej części tych ziem do Polski. Za przywilejem inkorporacyjnym poszło wypowiedzenie zakonowi wojny - nie liczono się z możliwością dłuższych walk.
Najważniejszymi wydarzeniami wojny były: przegrana bitwa pod Chojnicami, utrata wschodnich Prus z Królewcem, wykup zamku malborskiego z rąk zaciężnych krzyżackich, walki kaprów na Bałtyku, zdobycie przez zakon miast nad dolną Wisłą, odsiecz polskiej załogi Fromborka, zwycięstwo wojsk polskich pod Świecinem i statków gdańskich na wodach Zalewu Wiślanego, opowiedzenie się biskupa warmińskiego po stronie polskiej.
W 1466 roku w Toruniu zawarto traktat pokojowy. Pomorze Gdańskie (zwane odtąd Prusami Królewskimi), ziemia chełmińska i michałowska oraz Warmia, Malbork i Elbląg miały należeć do Polski. Wielkiemu mistrzowi pozostawiono ziemie nad Zalewem Wiślanym z Królewcem, w których miał przebywać jako lennik króla polskiego. Każdy nowy mistrz zakonu musiał w ciągu pół roku po wyborze złożyć królowi polskiemu przysięgę lenną. W I połowie XV wieki państwo Krzyżackie zostało zlikwidowane.
Sąsiedztwo polsko – krzyżackie przechodziło zmienną ewolucję. Od przyjaznych czy neutralnych stosunków do wojen. Długo Królestwo Polski było w tych konfliktach stroną słabszą, zmuszoną do ustępstw. Sytuacja tą zmieniała się za Jagiełły, dopiero jednak za czasów Kazimierza Jagiellończyka, Polska potrafiła się uporać z problemem krzyżackim. Odzyskał Pomorze, ziemię chełmińską, a zakonne państwo w Prusach stało się lennem króla Polski.



Podsumowując związki Polskich władców z Czechami, Węgrami, Litwą i Zakonem, można stwierdzić że wspólne pakty miały załatwić lub ułatwić sprawy konkretne, ważne dla nich i - co ważniejsze tylko dla nich zrozumiałe
Często władza w Polsce obcych królów była podporządkowaniem polityki Polski interesom danego państwa. Pewnie były dobrym rozwiązaniem na jakiś czas dla Polski ale na dłuższą metę nie zawsze okazywały się korzystne dla kraju.