II Rzeczpospolita rozpoczęła swój niepodległy byt po wyd rzeniach z 11listopada1918 roku, kiedy to we francuskiej miejscowości Compiègne doszło do kapitul cji Niemiec kończąc w ten sposób okres I wojny światowej. W Berlinie wybuchła rewolucja oraz Rosja i Austrio-Węgry przegrywają wojnie .Dzięki tym okolicznościom, a także dzięki upartym dążeniom i nadziei społeczeństwa polskiego możliwe stało się odrodzenie państwa polskiego. Dnia 10 listopada 1918 roku do Warszawy powrócił Józef Piłsudzki. Niemal wszystkie stronnictwa polskie, prócz lewicy rewolucyjnej, zażądały od Rady Regencyjnej przekazani mu władzy. Rada podporządkowała się całkowicie Piłsudzkiemu i dekretem z 11 listopada 1918 roku oddała mu naczelne dowództwo nad tworzonym wojskiem oraz władze w nowopowstałym, niepodległym państwie. II Rzeczpospolita osiągnęła bardzo wiele w zakresie spraw gospodarczych. Po pierwsze odbudowano kraj po zniszczeniach spowodowanych I wojną światową i walkami przy tworzeniu kraju. Wyeksploatowane były 2 województwa, co spowodowała bliskość frontu, a 13 z 16 województw doznało ogromnych strat i zniszczeń. Wycięto 2,5 mln ha lasów, zniszczono 1,8 mln budynków, 2399 mostów, 574 dworców kolejowych, 4,29 mln sztuk bydła, koni i owiec, a także 1,949 mln wozów i maszyn rolniczych. Zdewastowano kolejnictwo na ziemiach polskich. Odrodzenie Polski możliwe było tylko w przypadku odbudowy gospodarki. Dźwignięcie się z tak ogromnych zniszczeń jest więc niebywałym sukcesem II Rzeczypospolitej. W momencie odzyskani niepodległości sytuacja ekonomiczna Rzeczpospolitej była wręcz w krytycznym stanie. Spowodowane to było zacofaniem, zniszczeniami wojennymi i zerwaniem dotychczasowych więzów gospodarczych z państwami zaborczymi. Ocenia się (wg Komisji Odszkodowań Delegacji Polskiej),że poziom produkcji przemysłowej z 1919 roku wyniósł w Polsce ok.30 %stanu z przed 1914 roku w tych samych granicach. Czyli niemalże 1/3 wartości. W rezultacie zniszczeń wojennych przemysł dawnego Królestwa Polskiego zatrudniał w 1919 roku z ledwie 14 %robotników pracujących tu w 1913 roku. Mniejszych strat doznał przemysł dawnego zaboru pruskiego i austriackiego. ROLNICTWO Dotkliwie odczuło skutki pierwszej wojny światowej rolnictwo polskie. Na kresach wschodnich istniały powiaty, w których procent zniszczonych budynków gospodarczych i mieszkalnych sięgał 40 %.W województwach centralnych odsetek zniszczonych budynków wahał się w granicach 10 – 15 %%.Rabunkowa gospodarka okupacyjna ,przede wszystkim prowadzone z całą bezwzględnością sekwestracje ziemiopłodów i inwenętrza żywego, spowodowała spadek pogłowia żywego w Polsce centralnej do 30 %stanu z okresu przedwojennego. Na kresach wschodnich spadek ten był jeszcze większy. Mobilizacja oraz rekwizycje wojenne pozbawiły wiele rejonów, w których istotną rolę odgrywał gospodarka rolna, dostatecznej liczby rąk do pracy na roli i inwentarza żywego. Toteż w roku gospodarczym 1918/1919 powierzchnię odłogów w Polsce szacowano n 4,6 mln. hektarów, a w roku 1920 n 3,5 mln hektarów, co stanowiło prawie 20 %ówczesnej powierzchni kraju. TRANSPORT I KOMUNIKACJA Obok przemysłu i rolnictwa w bardzo wysokim stopniu uległy zniszczeniu transport i komunikacja. W końcu 1918 roku Polska dysponowała 2513 lokomotyw mi,2875 wagonami osobowymi i 41 448 wagonami towarowymi. Kolejowe dworce, przewozowe ,warsztaty naprawcze i magazyny w poważnym stopniu zostały zniszczone w wyniku dział ń walczących armii. Proces odbudowy zniszczeń wojennych przebieg ł w latach 1919 -1923 przez kilka faz. W pierwszej, trwającej od końca roku 1918 do końca 1919,przede wszystkim dzięki uruchomieniu przez gabinet Ignacego Paderewskiego wszystkich sektorów gospodarczych odnotowano w akcji odbudowy udane na ogół próby uruchomienia przemysłu i transportu. W drugiej fazie, przypadającej na rok 1920,olbrzymią preferencją cieszył się przemysł wojenny. Otrzymane wówczas pożyczki zagraniczne umożliwiły uzyskanie wyższych wskaźników produkcji przemysłowej i rolnej od wskaźników 1919 roku, mimo trwania działań wojennych. Po krótkiej recesji, jaka na przełomie 1920/1921 roku nastąpiła w gospodarce polskiej, od wiosny 1921 roku do l t 1923 trwała koniunktura inflacyjna ,której towarzyszył bardzo szybki proces odbudowy, zahamowany w 1923 roku, kiedy to wyraźnie uwidocznił się kryzys. SKARBOWOŚĆ W bardzo trudnych warunkach rodziła się skarbowość polska. Konieczność stworzenia poboru podatków praktycznie od nowa przy niskim poziomie dochodów powodowała, że od początku dochody budżetu państwa były znacznie niższe od wydatków. Różnicę pokrywał jedynie druk banknotów, co rodziło inflację. Dopiero w kwietniu 1920 r. ujednolicono obieg pieniądza przez zastąpienie różnych krążących dotąd walut marką polską, emitowaną dość dowolnie przez Polską Krajową Komisję Pożyczkową. Państwo polskie odradzało się w warunkach rewolucji społecznej, a jego pierwszy rząd miał charakter socjalistyczny. Zapowiadanej w listopadzie 1918 r. nacjonalizacji „dojrzałych” do tego gałęzi gospodarki nie zrealizowano, gdyż w Sejmie zabrakło dostatecznego poparci dla tej idei. Natomiast już w pierwszych dniach swego urzędowania rząd Moraczewskiego wprowadził korzystne dla robotników ustawodawstwo socjalne: 46-godzinny tydzień pracy z angielską sobotą, ubezpieczenia chorobowe oraz inspekcję pracy, biura pośrednictwa pracy i ochronę prawną lokatorów. W 1922 r. uprawnienia te uzupełniono ustawą o płatnych urlopach pracowniczych. Wielkie emocje wywoływał od początku niepodległości reforma rolna. Wobec dużej koncentracji własności ziemskiej oraz ogromnej liczby ludności bezrolnej i małorolnej, masy chłopskie oczekiwały, że władze odrodzonej Polski przeprowadzą radykalną parcelację większej własności. Pod naciskiem partii chłopskich 10 VII 1919 r. Sejm Ustawodawczy przyjął uchwałę o zasadach reformy rolnej, w której określono górną granicę posiadania ziemi od 60 do 180 ha (wyjątkowo 400 ha n Kresach Wschodnich).Uchwała ta nie był jednak prawem. Podczas ofensywy bolszewickiej w lipcu 1920 r. sprawa reformy rolnej powróciła, gdyż konsolidacja wsi w obronie niepodległości stawała się sprawą największej wagi. 15 VII 1920 r. Sejm uchwalił ustawę o reformie rolnej przyjmując maksimum posiadania ziemi od 180 do 400 ha. Wywłaszczenie miało odbywać się za odszkodowaniem równym połowie wartości rynkowej ziemi. Wkrótce potem wykonanie reformy zostało jednak skomplikowane przez dyskusję nad konstytucyjną ochroną własności .Zgodnie z szeroką opinią niepełne odszkodowanie za ziemię stanowiłoby pogwałcenie prawa własności, zagwarantowanego w artykule 99 konstytucji. W związku z tym wykonanie reformy zawieszono i rozpoczęły się niezwykle długie i trudne debaty o ostateczny jej kształt. Mimo ogromnych trudności bilans gospodarczy pierwszych trzech lat niepodległości wypadł pomyślnie. Mimo zacofania , zniszczeń, nieustabilizowanych granic, zagrożenia zewnętrznego i konieczności unifikacji różnorodnych dzielnic kraju, Polsce udało się wyjść zwycięsko z ciężkiej próby. Ukształtowały się granice i ustrój demokratyczny, stworzono aparat państwowy, w szybkim tempie odbudowywano zniszczenia ,rosła produkcja i zatrudnienie. Ceną tych osiągnięć był jednak narastająca inflacja, prowadząca w końcu do hiperinflacji. O ile na początku września za 1 dolara płacono 249 tyś marek polskich, o tyle pod koniec października już 1612 tyś marek. Hiperinflacja położyła kres koniunkturze inflacyjnej, gdyż zmalała chłonność rynku wewnętrznego. Szybko rosnące ceny utrudniały jakąkolwiek opłacalność. W wyniku czego bogacili się spekulanci, a położenie ludności stawało się coraz cięższe. REFORMA GRABSKIEGO Choć sytuacja społeczna i ekonomiczna pod koniec 1923 r. była tragiczna, kryzys rządowy nie trwał długo. W grudniu 1923 r. prezydent Wojciechowski powołał pozaparlamentarny gabinet Grabskiego, którego głównym zadaniem było ratowanie skarbu. Program taki przedstawił Grabski Sejmowi następnego dnia uzyskując poparcie prawicy i centrum oraz neutralną przychylność lewicy. Program Grabskiego zakładał zrównoważenie budżetu i zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Cele te zamierzał Grabski osiągnąć przez przyspieszenie wpłat nadzwyczajnego podatku majątkowego, waloryzację podatków i redukcję wydatków państwowych. Sejm przyjął ustawę o naprawie skarbu i reformie walutowej, przy czym rząd uzyskał nadzwyczajne uprawnienia na 6 miesięcy. Rząd błyskawicznie przystąpił do działania. Przyspieszono płatności nadzwyczajnej daniny majątkowej, skrócono terminy wpłat zwaloryzowanych podatków bezpośrednich, podniesiono niektóre stawki. Dla zlikwidowani deficytu Polskich Kolei Państwowych, która obciążała budżet ,podniesiono taryfy kolejowe. Ostry reżim oszczędnościowy narzucono administracji państwowej likwidując dwa ministerstwa robót publicznych i zdrowia. Uruchomiono też interwencję giełdową. Sprzedaż walut o stałym kursie przez rząd zahamowała spadek kursu marki polskiej. Gdy zarysował sio perspektywa zrównoważenia budżetu ,rząd zaprzestał emisji marek. Utrwaliło to stabilność ich kursu. W kwietniu 1924 roku nowo powołany, prywatny Bank Polski, który zastąpił dotychczasową centralną instytucję emisyjną -państwową Polską Krajową Kasę Pożyczkową, rozpoczął działalność wymieniając 1,8 min marek polskich za 1 złotego. W ramach reformy Grabski przeprowadził też reorganizację banków państwowych. Powołano do życia Bank Gospodarstwa Krajowego, a nowe podstawy prawne otrzymały także Pocztowa Kasa Oszczędności i Państwowy Bank Rolny. Ujednolicono również system monopoli skarbowych: tytoniowego, spirytusowego, solnego, loteryjnego i zapałczanego. Efektem reformy Grabskiego był sukcesem,gdyż dużą rolę odegrało przekonanie społeczeństwa, że reforma zostanie zrealizowana. Gdy na wiosnę 1924 r. ceny nominalne przestały rosnąć, a płace realne wzrosły, nasilało się powszechne zaufanie do rządu. Robotnicy byli nawet skłonni do ustępstw, by umożliwić realizację reformy. Większość jej ciężarów poniósł jednak kapitał prywatny płacąc ogromną daninę majątkową. Pomyślne rezultaty reformy skarbowej i w lutowej Grabskiego odbiły się na utrwaleniu kryzysu nadprodukcji w przemyśle. Realne koszty produkcji wzrosły, a wobec braku eksportowej premii inflacyjnej polski eksport okazał się niekonkurencyjny. Wzrosło bezrobocie i deficyt w bilansie handlowym. Sfery prywatno- przemysłowe przystąpiły do obniżek płac. W lecie sytuacja rynkowa nieco się poprawiła na skutek wzrostu przychodów gotówkowych ludności wiejskiej po żniwach, a także wpływu pierwszych pożyczek zagranicznych. W tym samym czasie specjalne konsorcjum polsko-francuskie rozpoczęło budowę portu w Gdyni. HANDEL ZAGRANICZNY Ciemne chmury gromadziły się nad polskim handlem zagranicznym. W obrotach zagranicznych Polski najważniejszą rolę odgrywały Niemcy (43%eksportu i 35%importu), natomiast obroty z głównym sojusznikiem politycznym, Francją, były niewielkie. Polska utracił też prawie całkowicie przedwojenne rynki rosyjskie. Kryzys poinflacyjny pogorszył opłacalność polskiego eksportu. Sytuację płatniczą Polski podkopała dodatkowo wojna celna z Niemcami. W styczniu 1925 r. wygasły postanowienia traktatu wersalskiego, na mocy których Niemcy były zobowią- zane do przyznania państwom koalicji, w tym Polsce, klauzuli najwyższego uprzywilejowani w handlu. Podjęto rokowania handlowe polsko-niemieckie, w których strona niemiecka grała na zwłokę czekając na upłynięcie kolejnego terminu. W czerwcu 1925 r. wygasły klauzule konwencji górnośląskiej z 1922 r. o bezcłowym dopuszczeniu na rynek niemiecki 6 mln ton węgla z polskiej części Górnego Śląska. Strona niemiecka postawiła teraz warunki, których przyjęcie spowodowałoby uzależnienie gospodarcze Polski od Niemiec .Gdy władze niemieckie ogłosiły, że nie udzielą w ogóle zezwolenia na import polskiego węgla, Polska podniosła cła na towary niemieckie. Niemcy odpowiedziały kontruderzeniem. Rozpoczęła się wojna celna, ograniczająca możliwości zbytu na najważniejszym dla Polski rynku.Zła koniunktura z pierwszej połowy 1924 r .spowodowała spadek wpływów budżetowych. Przedsiębiorcy ociągali się z wpłatami daniny majątkowej. Choć formalnie budżet za rok 1924 zamknięto nadwyżką, osiągnięto to głównie dzięki dochodom nadzwyczajnym. Pewna popraw koniunktury w drugiej połowie roku był przejściowa. Już na początku 1925 r. wojna celna z Niemcami ponownie dotknęła przemysł, zwłaszcza na Gómym Śląsku. Spadło wydobycie węgla i ograniczono zatrudnienie, co ujemnie odbiło się na sytuacji w całym kraju. Rósł deficyt w bilansie handlowym i płatniczym, a także w budżecie państwa. Spadek produkcji i obrotów zmniejszył możliwości płatnicze przedsiębiorców, zmusił również państwo do zwiększenia wydatków na roboty publiczne i zasiłki dla bezrobotnych. Stale rósł deficyt budżetowy. Co gorsze, rezerwy pozabudżetowe zostały wyczerpane już wcześniej. Dla zrównoważenia rachunków państwa rząd uciekł się do dodatkowej emisji bilonu. Zwiększenie emisji bilonu przy ograniczeniu emisji banknotów złotowych Banku Polskiego spowodowało zwyżkę cen. Narastała druga inflacja. Zaczęto wycofywać wkłady bankowe, podatnicy zaś liczyli na dalszy spadek wartości złotego i opóźniali wpłaty, co dodatkowo komplikowało sytuację budżetową.13 XI 1925 r .doprowadziło to do ustąpienia rządu Grabskiego. Od początku 1926 r .następowała poprawa koniunktury choć kursy akcji utrzymywały się nadal na niskim poziomie, a bezrobocie malało powoli W lecie rozpoczęło się pełne ożywienie. Niski kurs złotego ułatwiał eksport, a zdeprecjonowane podatki i taryfy kolejowe obniżyły koszty produkcji. Wzrost cen żywności na przednówku zwiększał przychody i popyt ludności wiejskiej. Rosnący zbyt na rynku krajowym i za granic zachęcał przedsiębiorców do zwiększania produkcji oraz nowych inwestycji, co rozszerzało rynek inwestycyjny. W rezultacie rosło zatrudnienie i dochody robotnicze, co z kolei zwiększało popyt na artykułykonsumpcyjne. ZAŁAMIANIE KONIUKTURY Wydarzenia polityczne jakie się rozegrały odbiły się wielkim kryzysem na gospodarce. Mianowicie kryzys gospodarczy, który rozpoczął się pod koniec 1929 r., był najdotkliwszym z dotychczasowych załamań gospodarki kapitalistycznej. Na skutek pogorszenia się perspektyw zbytu towarów, producenci ograniczyli inwestycje, a następnie produkcję. Spadły zakupy, w tym także artykułów żywnościowych, co uderzyło rolników. Malejąca chłonność rynku wiejskiego powodowała zmniejszenie się zakupów na wsi. W miastach rosło bezrobocie. Przez pogorszenie się warunków handlu kryzys przenosił się z państwa do państwa ogarniając wszystkie kraje gospodarki rynkowej .Załamanie koniunktury pod koniec 1929 r. trwało w wyżej rozwiniętych państwach do 1933 r. ,gdy rozpoczęło się powolne ożywienie. Natomiast w niektórych krajach słabiej rozwiniętych, takich jak Polska, kryzys trwał do 1935 r. W rolnictwie polskim kryzys powodował przede wszystkim spadek cen artykułów produkowanych i sprzedawanych przez wieś. Ceny artykułów rolnych spadły przeciętnie od 50 do 70%.Chcąc ratować swe przychody, miliony rozproszonych producentów rolnych reagowały na spadek cen zwiększaniem podaży, często kosztem konsumpcji własnej, co dodatkowo pogarszało proporcje rynkowe i przyczyniało się do dalszego spadku cen. Spadek cen pogrążył wieś polską w ogromnych długach i nie znanej od czasów wojny nędzy. Nad ludnością wiejską niektórych okolic Kresów Wschodnich i Galicji zawisł groźba głodu. Ograniczenie możliwości zbytu artykułów rolniczych i spadek przychodów wsi odbiły się n zmniejszeniu do minimum zakupów artykułów przemysłowych. Kryzys przemysłowy objawił się głównie w postaci spadku produkcji. W 1932 r. produkcja przemysłowa w Polsce spadła do około 63%poziomu z 1929 r. Wraz ze spadkiem popytu na artykuły przemysłowe, narastały zapasy produkcji nie sprzedanej, trudności finansowe przedsiębiorstw, a producenci zmniejszali skalę dział ludności, zatrudnienie i inwestycje. REFORMY KWIATKOWSKIEGO Pierwsze oznaki chaosu w 1928 – rząd zezwolił na swobodny, niekontrolowany wywóz kapitału z Polski. 1929 – krach gospodarczy – spadek produkcji przemysłowej, rolniczej, spadek rezerw dewizowych i kruszcowych, wielka inflacja. W Polsce kryzys był głębszy w rolnictwie, spowodowany zacofaniem i niedoinwestowaniem. Kryzys w przemyśle był mniejszy – już od dawna stosowano zasady interwencjonalizmu państwowego, później go tylko zwiększono. Przemysł zbrojeniowy nie ucierpiał. Największym i najwydatniejszym portem w Polsce był port w Gdyni. Od 1929 – 1930 kapitaliści próbowali ratować kraj przez kartelizację – nic z tego. Autorem pomysłu na ratowanie gospodarki był Kwiatkowski: a) ratować gospodarkę kiedy kryzys wygasa, b) na nowo tworzyć gospodarkę, c) centralne planowanie, d) proces ten ma odbyć się siłami wewnętrznymi, e) brać pożyczki z kraju i zagranicy. W 1936 Kwiatkowski przedstawił projekt 4-letniego planu rozwoju gospodarki: a) rozwój przemysłu zbrojeniowego, b) wydobycie surowców, c) rozwój energetyki. Plan ten został zrealizowany w ciągu 2 lat. Nowy plan – 15-letni na 5 trzylatek, w każdym z tych 3-letnich odcinków inna gałąź: a) przemysł zbrojeniowy, b) komunikacja, c) rolnictwo, d) przemysł motoryzacyjny, e) 3-letni okres wyrównujący. W 1939 wszedł w życie pierwszy z tych odcinków. Jednak nie było szans na zrealizowanie planu – wybuch wojny. Wielkim osiągnięciem Kwiatkowskiego był stworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego COP: - tania siła robocza, - dobre miejsce strategiczne – widły Wisły i Sanu, od południa góry a) ogromne pieniądze poszły na przemysł zbrojeniowy, - polskie myśliwce, - karabiny przeciwpancerne, - działa przeciwpancerne, Mimo tej doskonałości plan odbywał się wielkimi kosztami. Warszawa, okolice i Lublin – silne ośrodki przemysłowe. Czasy działania Eugeniusza Kwiatkowskiego: 1926 – 1930 – minister przemysłu i handlu 1928 – 1930 – poseł na sejm 1935 – 1939 – wicepremier i minister skarbu 1938 – 1939 – poseł na sejm Problemy Polski w dziedzinie integracji w pierwszych latach II RP: - różnice dróg handlowych pomiędzy terenami zjednoczonej Polski - brak rozbudowanych połączeń kolejowych i telekomunikacyjnych - różnice administracyjne i cztery różne waluty - duża skala analfabetyzmu (1921 – 33%) - różnice w sferze wojskowej - ogromne zniszczenia wojenne (25 % terenów Polski zniszczone, 50% mostów, 75% dw. kolejowych, 20% budynków mieszkalnych) - spadek produkcji rolnej po wojnie (zboża i ziemniaki jedynie 35%-70% w porównaniu do stanu przed wojną. Działania na rzecz poprawy stanu: - udana reforma rolna - powiększenie produkcji rolnej - zmniejszenie skali bezrobocia - utworzenie przez Grabskiego niezależnego Banku Polskiego Działania podczas okresu dobrej koniunktury (1926 – 1929) - ingerencja państwa w gosp. - inwestycje Francuzów, Niemców i USA - państwowe inwestycje w komunikacji, telekomunikacji i przemyśle chem. - przychylność tworzenia karteli (monopolizacji produkcji) - stabilizacja złotego - dewaluacja złotego do poziomu 8,91 zł. - rozwój hutnictwa i górnictwa - umowa o węglu ze Skandynawiami - rozwój przemysłu chemicznego (Fabryka Zw. Azotowych w Mościcach) - rozwój przemysłu motoryzacyjnego (General Motors i Fiat w Warszawie, Ursus w Wa-wie) - rozwój przemysłu lotniczego - rozwój portu w Gdyni - rozwój floty handlowej - budowa linii kolejowej z Górnego Śląska na Wybrzeże - wzrost zatrudnienia Wydarzenia podczas wielkiego kryzysu ekonomicznego: - wycofywanie obcego kapitału (łącznie 2,5 mld zł) - nożyce cen - pojawienie się głodu na wsi i powrót do gospodarki naturalnej - wyraźny spadek produkcji przem (1932 – 54%) - nasilenie bezrobocia (stopa bezrobocia – 30%) - duża ilość zawieranych karteli - nowe wydatki na roboty publiczne - ucięcie wydatków na oświatę, opiekę społ. i płace - polityka deflacyjna - etatyzacja - od 1932 interwencjonalizm krajowy (obniżenie cen, oddłużenie rolników, roboty publ) - 1933 – powstanie Funduszu pracy Naprawa gospodarki podczas działalności Kwiatkowskiego w latach 1935 – 1940: - ostrożna polityka deflacyjna - interwencjonalizm krajowy - 4 – letni plan inwestycyjny (1936) - 6 – letni plan rozbudowy sił zbrojnych (1937 – 1942) - 15 – letni plan gospodarczy (1939 – 1953) - dalsza etatyzacja - elektryfikacja kolei - zmiany w szkolnictwie 4 – letni plan inwsestycyjny: - COP - WOP - 2 mld zł - przejęcie większości akcji śląskiego koncernu hutniczo – górniczego - połączenie kolejowe Gdynia – Herby - rozbudowa portu Gdyńskiego W 1919 cała produkcja szła na potrzeby wojny Polsko- Bolszewickiej (górnictwo, przemysł ciężki, włączenie do Polski górnego Śląska) Największą inwestycją była budowa portu w Gdyni, ta decyzję wydał sejm, w 1922, która była wymuszona pod pretekstem stworzenia konkurencji portowi w Gdańsku, który był monopolizowany. Budowę rozpoczęto 1924 i budowano sieć kolejową łączącą Gdańsk z ośrodkami przemysłowymi, a pierwszą koleją była Gdańsk- Katowice (Kwiatkowski). Przeszkodami były: 1) zniszczenia wojenne 2) Brak kapitału Centralny Okręg Przemysłowy (widełki Sanu i Wisły) – 60 tys. km2, 5,6 mln ludzi - elektrownie (Porąbka, Rożnów) - zakłady lotnicze (Mielec „Polskie Zakłady Lotnicze”, Rzeszów fabryka silników samolotowych i sprzęty artyleryjskiego) - zakłady chemiczne (Dębica) – materiały wybuchowe,fabryka kauczuku syntetycznego. - zakłady zbrojeniowe (Radom, Starachowice, Sanok, Niedomice pod Tarnowem-fabryka celulozy do produkcji prochu) - kombinat hutniczy (Stalowa Wola) 15 – letni plan gospodarczy: - rozbudowa potencjału obronnego - rozwój infrastruktury - przebudowa wsi - uprzemysłowienie i zurbanizowanie kraju - zamazanie granic pomiędzy Polską „A”(zachód) i „B”(wschód) Warszawski Okręg Przemysłowy: - przem. Precyzyjny - samochodowy - lotniczy - wojskowy - inżynieryjny - motoryzacyjny (motory „Sokół) Dokonania Polski: - stworzenie jednolitej struktury państwowej - COP - reforma walutowa - Gdynia - umowa ze Skandynawiami o dostawach węgla FINANSE I HANDEL Jeśli chodzi o handel i finanse to załamanie koniunktury poważnie odbiło się na polskim rynku kapitałowym. Rezultatem kryzysu było gwałtowne wycofywanie nie tylko procentów i dywidend, ale także lokat kapitałowych z Polski. Ogółem w latach kryzysu wywieziono z Polski około 2,5 mld zł zysków i wkładów obcych, czyli mniej więcej tyle, ile wynosił roczny budżet państwa. Odpływ kapitałów i zysków szalenie utrudnił położenie finansowe kraju. Polski bilans płatniczy stał się ujemny. Obroty handlowe Polski spadły o około 2/3.Wobec trudności płatniczych rząd popierał eksport po cenach dumpingowych. W rezultacie bilans handlowy Polski w okresie kryzysu był dodatni, co nie mogło jednak zrównoważyć ujemnego salda w obrotach kapitałowych. Rezultatem był konieczność transferu złota i walut wymienialnych za granicę. Zapasy złota w Banku Polskim spadły z 621 mln zł w 1928 r. do 444 mln zł w 1935 r. ,a zapasy walut obcych z 714 mln do 27 mln zł. Chcąc zachować dotychczasowe pokrycie pieniądza w złocie i walutach wymienialnych rząd RP musiał wybrać między ograniczeniem odpływu należności obcych z kraju, dewaluacją złotego lub zmniejszeniem obiegu złotówkowego. Ponieważ sądzono, iż stały kurs złotego i regularne spłaty zobowiązań wobec zagranicy wzmocnią zaufanie do gospodarki polskiej i zachęcą inwestorów zagranicznych do lok t w Polsce w momencie ust ni kryzysu, zdecydowano nie wprowadzać ograniczeń dewizowych ani dewaluacji złotego, lecz zmniejszyć obieg pieniądza w kraju. W latach kryzysu bowiem gwałtownie spadły wpływy podatkowe i monopolowe, co spowodowało długotrwały deficyt budżetowy. Początkowo rząd biernie obserwował pogarszanie się koniunktury. Podobnie było zresztą w innych kr jach. W październiku 1932 r.Komitet Ekonomiczny Ministrów nakreślił pierwszy program walki z kryzysem. Zakładał on obniżkę cen przemysłowych, oddłużenie rolnictwa, organizację pomocy dla bezrobotnych i robót publicznych. W marcu 1933 r. uchwalono ustawę kartelową stwarzającą prawo do ingerencji w porozumienia monopolistyczne. W 1933 r. powstał specjalny Fundusz Pracy dla organizowania i finansowani robót publicznych. Rosły sumy wypłacanych z budżetu zasiłków dla bezrobotnych. Dzięki akcji oddłużeniowej zmniejszono nieco ciężar długów w gospodarstwach chłopskich. Przeciwdziałająca wzrostowi bezrobocia rząd przejmował często udziały w upadających przedsiębiorstwach. Skala i efekty tych działań nie były wielkie, gdyż równocześnie prowadzona polityka deflacji, czyli zmniejszania obiegu pieniędzy, oznaczał ograniczanie wydatków budżetowych. W wyniku interwencji państwa pod koniec 1935 r. zaznaczył się w Polsce wyraźna poprawa koniunktury .Dzięki zwyżce cen zboża na rynkach światowych i zwiększeniu ich chłonności na skutek postępującego od 1933 r. ożywienia w większości rozwiniętych krajów zachodnich, polepszył się sytuacja rolnictwa polskiego. Wzrost przychodów wsi rozszerzył krajowy rynek zbytu na wyroby przemysłowe. Ożywił się ruch budowlany zwiększeniu popytu sprzyjały też rozwijane przez Fundusz Pracy roboty publiczne. Mimo utrzymującego się deficytu budżetowego zaczęły rosnąć dochody skarbu. Rosły też obroty handlowe i utrzymywało się dodatnie saldo handlu zagranicznego. Mimo to nad l z Polski odpływ ł kapitał obcy, co powodowało ostry deficyt płatniczy. Dla powstrzymania odpływu kapitału rząd wprowadził ograniczenia dewizowe. W trakcie renegocjacji zadłużenia uzysk no obniżenie oprocentowania pożyczek zagranicznych. Mimo istotnych osiągnięć w dziedzinie powojennej odbudowy ,integracji gospodarczej kraju ,reformy stabilizacyjnej, budowy od podstaw nowych gałęzi przemysłu i rozwoju komunikacji (przemysł obronny, elektrotechniczny, nawozów sztucznych, port w Gdyni oraz COP) Druga Rzeczpospolita na mapie gospodarczej świata i Europy zajmowała dalekie miejsce. Struktura społeczno-zawodowa i dochód na jednego mieszkańca plasowały Polskę na poziomie Węgier, Rumunii, Hiszpanii i Portugalii.W 1938 roku chłopi stanowili połowę społeczeństwa globalnego, robotnicy 30%,inteligencja i pracownicy umysłowi 5,7%, drobnomieszczaństwo 11,8%,obszarnicy i burżuazja 1,2%,i żywioły marginalne 1,1%. Przemiany gospodarcze lat 1918 —1939 nie zmieniły modelu struktury społeczno-zawodowej kraju. Wiele społeczeństw narodów (szczególnie sąsiednie)wykazywało większy dynamizm rozwoju gospodarczego od Polski. Fakt ten miał istotny wpływ na przebieg polskich działań obronnych we wrześniu i październiku 1939 roku Ośrodki przemysłowe w II Rzeczypospolitej w latach 1918-1926 Przemysł Paliwowo-energetyczny Metalowy Metalurgiczny Włókienniczy Chemiczny Spożywczy Drzewny i papierniczy Mineralny PODSUMOWANIE Podsumowując gospodarkę II rzeczpospolitej, trzeba przyznać, ze zmogła się ona z nie małymi problemami. W latach pierwszej wojny światowej przez późniejsze terytorium Polski przebiegała linia frontu. Wkrótce potem przetoczyła się przez wschodnią Polskę nawała bolszewicka, niszcząc i grabiąc to wszystko co napotkała na drodze. Na nieszczęście Polski, walczący ze sobą zaborcy nie przejmowali się zniszczeniami jakie wyrządzali naszemu krajowi. Rosjanie wycofując się z królestwa, zdemontowali część maszyn i urządzeń z zakładów przemysłowych i wywieźli na wschód. Niemcy na zdobytych ziemiach prowadzili polityke rabunkową, grabiąc wszystko to co mogło im posłużyć do prowadzenia wojny. Wycięto część lasów, zabierano chłopom produkty rolne, w rabunkowy sposób wydobywano surowce. Jedynie zabór Pruski, traktowany przez okupanta jako część Niemiec nie ponosił strat. Podczas działań wojennych zniszczono około 2400 mostów, 580 dworców kolejowych i prawie 2 miliony budynków mieszkalnych. Do armii zaborów powoływano około 3,4 mieszkańców Polski. Dodatkową trudność sprawia funkcjonujące w odrodzonej rzeczpospolitej trzy różne systemy gospodarcze. Działały trzy odmienne systemy administracyjne, prawa, gospodarki. Było kilka połączeń kolejowych miedzy zaborcami. Polska straciła swoje tradycyjne rynki zbytu w Rosji Bardzo dużym osiągnięciem był wytworzony już po scaleniu ziem Rzeczpospolitej duży wewnętrzny rynek zbytu, a rozwijające się państwo wymusiło powstanie i rozwój wielu nowych gałęzi przemysłu koniecznych do jego funkcjonowania. Niewątpliwie właśnie takie kierunki przemysłowe jak paliwowo-energetyczny, metalowy, metalurgiczny, włókienniczy, chemiczny, spożywczy, drzewny, papierniczy i mineralny, stały się solidnym fundamentem pod nowo odradzające się państwo polskie. Wiele przeszkód musiała pokonać nasza gospodarka by w końcu ustabilizować się. Największym problemem był system finansowy. Aby go ujednolicić z czterech różnych walut utrzymanych w obiegu wprowadzono w 1917 w Kongresówce markę polska. Ponieważ niskie wpływy budżetu i wysokie wydatki na armie o odbudowe zniszczeń rząd pokrywał, drukując dużo pieniędzy, wartość marki Polskiej szybko spadła. Duża ilość pieniędzy na rynku spowodowała najpierw Inflacje, potem hiperinflacje (1923). Rosło bezrobocie i nasilił si3 kryzys gospodarczy Wtedy to nastąpiły bardzo pomyślne reformy monetarne. Były one niewątpliwie wielkim sukcesem, gryz złotówka stała się stabilna waluta a to z kolei sprzyjało inwestycjom gospodarczym, oszczędzaniu i rozwojowi gospodarki. Tak wiec kolejno najpierw w grudniu 1923 premier nowego rządu i minister skarbu- Władysław Grabski przeprowadza reformę a sejm nakłada podatek na bogaczy. Reforma i jej następstwa odbiły się zwycięskim echem w historii. Zmniejszono wydatki państwa i obniżono kurs walut, wprowadzono –złoty polski. Następnie w 1935 ministrem skarbu i wicepremierem zostaje Eugeniusz Kwatkowski. Jego kadencja to już tylko same sukcesy! Twórca portu w Gdyni i polskiego przemysłu chemicznego i budowlanego. Stworzył plan 4 letni dzięki któremu powstał Centralny Okręg Przemysłowy. COP obejmował 15% powierzchni polski i 18% liczby jej mieszkańców. Oddalony od granicy z Niemcami i Rosją zasobny w się roboczą pozwalał na intensywny rozwój przemysły hutniczego, metalowego maszynowego a zwłaszcza zbrojeniowego. Powstało około 100 nowych zakładów przemysłowych. W Stalowej woli zaczęto produkować armaty, w Mielcu i Rzeszowie powstały fabryki lotnicze a w Sanoku- broni maszynowej. Polscy konstruktorzy stworzyli świetne projekty samolotów bombowych typu ,,Łoś” i myśliwskich PZL-24. W dwudziestoleciu międzywojennym gospodarka polska odnosiła wiele sukcesów. W jedna całość zostały połączone obszary trzech zaborów. Rozwinięto transport i łączność, powstał ,, Lot” i Polskie Koleje państwowe. Zbudowano najwyższy na świecie maszt nadawniczy radiostacji w Raszynie. Liczba odbiorników radiowych w 1939 sięgała milion. POSLA Z KRAJU O CHARAKTERZE ROLNICZYM STAŁA SIĘ KRAJEM O CHARAKTERZE ROLNICZO-PRZEMYSLOWYM. NASZA GOSPODARKA PODNIOSLA SIĘ Z KLESKI A TO BYŁ NIEWĄTPLIWY SUKCES......... Bibliografia ,,gospodarka drugiej rzeczpospolitej” Zbigniew Landon ,,Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku”- Zbigniew Landon, I Kostrowicka ,,Encyklopedia szkolna”-historia najnowsze dzieje polski 1914-1983” Antoni Czubiński ,,Zarys Historii Polski” T. Mantenfel F. Ryszka
