Składniki mineralne - mikro i makro elementy. Opis składników mineralnych

Składniki mineralne spełniają w żywych organizmach rolę substancji regulujących przemianę materii oraz są materiałem budulcowym. Organizm ludzki zawiera w swym składzie około 40 pierwiastków chemicznych. Podobnie do witamin, zalecane ilości składników mineralnych niezbędne do zapewnienia zdrowia są określane w miligramach lub nawet mikrogramach. Niektóre z nich występują w większych ilościach i noszą nazwę makroelementy, inne zaś – w ilościach śladowych i noszą nazwę mikroelementów.

Do makroelementów należą:
• Wapń (Ca)
• Chlor (Cl)
• Magnez (Mg)
• Fosfor (P)
• Potas (K)
• Sód (Na)

Do pierwiastków śladowych czyli mikroelementów należy:
• Chrom (Cr)
• Kobalt (Co)
• Miedź (Cu)
• Fluor (F)
• Jod (J)
• Żelazo (Fe)
• Mangan (Mn)
• Molibden (Mo)
• Selen (Se)
• Cynk (Zn)
• Bar (Ba)
• Kadm (Cd)
• Glin (Al.)
• Lit (Li)
• Stront (Sr)
• Wanad (V)
• German (Ge)

Składniki mineralne spełniają w organizmie różnorodne funkcje:
- Biorą udział w budowie organizmu (są częściami składowymi zębów, kości, paznokci, tkanek miękkich itp.)
- Wchodzą w skład cieczy ustrojowych, np. żelazo w hemoglobinie krwi,
- Są częścią składowo enzymów, hormonów i witamin,
- Są niezbędne przy wielu reakcjach przebiegających w organizmie, np. wapń współdziała w procesie krzepnięcia krwi,
- Utrzymują stały skład i odczyn tkanek i cieczy oraz regulują ciśnienie osmotyczne i krążenie cieczy w organizmie,
- Biorą udział w procesach trawienia, wchłaniania i wydalania,
- Wywierają wpływ na funkcjonowanie niektórych narządów i układów

Składniki mineralne, jako substancje egzogenne, powinny być dostarczane człowiekowi systematycznie. W przypadku niedoboru składników mineralnych w pożywieniu wydalanie ich odbywa się kosztem nagromadzonych zapasów. Składniki te są wydalane przez nerki, skórę i przewód pokarmowy.

MAKROELEMENTY

Wapń (Ca)

Jest z głównych składników mineralnych wchodzących w skład kości i zębów. Jego ilość w organizmie dorosłego człowieka wynosi ponad 1 kg, z czego 99% tej ilości przypada na układ kostny, a 1% na inne tkanki, płyny ustrojowe.

Znaczenie wapnia dla ustroju możne określić następująco:
- wapń jest podstawowym składnikiem kości i zębów, które są również jego magazynem. Wapń w kościach i zębach jest zmagazynowany w postaci fosforanów wapniowych. Przypadku niedoboru tego składnika w pożywieniu organizm czerpie go z kości i zębów, co po dłuższym czasie może doprowadzić do odwapnienia kości stąd kruchość i łamliwość,
- jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu,
- jest konieczny do prawidłowej akcji serca i normalnej krzepliwości krwi,
- wchodzi w skład błon oraz substancji cementującej komórki,
- najważniejszą funkcją wapnia w organizmie człowieka (poza budową szkieletu) jest to, iż bierze on udział w procesie przewodzenia impulsów nerwowych oraz w mechanizmie skurczu mięśni.
Szczególne znaczenia ma odpowiednia ilość wapnia w żywieniu dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących ze względu na jego rolę budulcową w czasie wzrostu i rozwoju organizmu.
Źródłem wapnia dla organizmu są produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz w niewielkich ilościach woda, głownie woda twarda i nie przegotowana. Najobfitszym źródłem wapnia są: mleko, sery i inne przetwory mleczne, suszona fasola, warzywa o ciemno zielonej barwie, strączkowe, konserwy rybne (zawierające ości), orzechy, niektóre wody mineralne. Produkty roślinne bogate w wapń, są trudniej przyswajalne niż produkty zwierzęce. Na obniżenie przyswajalności wapnia z produktów roślinnych wpływa obecność kwasu szczawiowego, związków fitynowych i błonnika. Obecność kwasu szczawiowego w pożywieniu jest szczególnie niekorzystna ze względu na jego łączenie się z wapniem i tworzenie nierozpuszczalnego i nieprzyswajalnego szczawianu wapnia. Do prawidłowego przyswajania wapnia w organizmie konieczna jest witamina D oraz odpowiednia ilość fosforu.

Wapń jest wchłaniany w górnych odcinkach jelit, przy czym wchłanianie zależy w dużym stopniu od składu pożywienia. Duża ilość białka w pokarmie ułatwia wchłanianie, a obecność tłuszczów ogranicza je.

Na skutek niedoboru wapnia i witaminy D w pożywieniu dzieci i młodzieży może wystąpić zahamowanie wzrostu oraz krzywica. Kobiety w ciąży przy niedostatecznej ilości wapnia w pożywieniu muszą oddawać swoje zapasy, zgromadzone w kościach i zębach, na potrzeby płodu. Żywność wzbogacana w wapń może mieć swój udział w zapobieganiu osteoporozie.

Chlor (Cl)

W organizmie ludzkim (70 kg) jest go ok. 95 g; występuje gł. w płynie mózgowo-rdzeniowym, także we krwi, mięśniach, jest składnikiem komórek; jon chlorkowy, Cl– (wraz z jonami sodu i potasu) utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, odgrywa też ważną rolę w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej; w postaci cząsteczkowej, drażni błony śluzowe.
Chlor występuje w soli, wędlinach, w serach podpuszczkowych i żywności wysoko przetworzonej. Dzienne zapotrzebowanie chloru wynosi około 1,0g.
W okresach długotrwałego pocenia się, przewlekłych stanach biegunkowych, wymiotach oraz przy stosowaniu leków moczopędnych chlor tracony jest z organizmu wraz z płynami.
Zapotrzebowanie organizmu na chlor z żywności oraz jego straty z organizmu są podobne jak w przypadku sodu dlatego zalecenia dla obu tych pierwiastków są takie same.

Magnez (Mg)

W organizmie przeciętnie znajduje się 25g magnezu, z czego 98% mieści się w komórkach, a tylko 2% w przestrzeni pozakomórkowej. Najwięcej magnezu znajduje się w komórkach wątroby, mózgu i nerek.
Magnez jest podstawowym składnikiem kości i zębów (50-60% całkowitej ilości magnezu) -zwiększa wytrzymałość kości, bierze udział w przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni (antagonista wapnia), w syntezie kwasów nukleinowych i białka, w termoregulacji, metabolizmie lipidów, wpływa na przepuszczalność błon komórkowych.
Zapotrzebowanie dobowe na ten pierwiastek wynosi 220mg. Jedna tabliczka czekolady (100g) dostarcza około 20% dziennego zapotrzebowania osoby dorosłej na magnez. Dobrym źródłem magnezu dla organizmu są: pełnoziarniste produkty zbożowe, makarony, kasza gryczana, strączkowe, orzechy, kakao i w niektóre wody mineralne.

Rola magnezu w organizmie jest następująca:
- jest aktywatorem enzymów,
- bierze udział w przemianie cukrowców,
- bierze udział w przemianie białek,
- reguluje działanie układu nerwowego,
- reguluje ciśnienie tętnicze (rozkurcza serce),
- działa przeciwmiażdżycowo obniżając poziom cholesterolu w surowicy.
Niedobory magnezu spowodowane są najczęściej wadliwym wchłanianiem, biegunkami, alkoholizmem i objawiają się brakiem koordynacji, zmęczeniem zaburzeniami akcji serca. Niedobory magnezu mogą być przyczyną choroby zwanej tężyczką. Tężyczka charakteryzuje się:
- występowaniem drętwień, mrowień w obrębie języka, warg, palców dłoni i nóg,
- kurczami mięśni nóg i rąk, które mogą trwać dość długo i nierzadko są bardzo bolesne,
- uogólnionymi bólami mięśni,
- kurczem mięśni twarzy,

Fosfor (P)

Obok wapnia, jest drugim ze składników mineralnych, występujących w dużych ilościach (700-900g). W 70-75% jest on związany z wapniem i odłożony w kościach, a 20-25% fosforu występuje w płynach ustrojowych i tkankach.

Fosfor spełnia różnorodne i ważne czynności w ustroju:
- jest obok wapnia podstawowym składnikiem kości i zębów,
- bierze udział w przemianie cukrów, tłuszczów i białek,
- jest niezbędny w utrzymaniu stałego składu odczynu tkanek i cieczy.
Fosfor występuje prawie we wszystkich artykułach spożywczych m.in. w mięsie, rybach, produkty mlecznych, jajach oraz w pełnoziarnistych produktach zbożowych.
W produktach spożywczych fosfor może występować w postaci fosforan ów lub połączeń estrowych kwasu fosforowego ze związkami organicznymi, np. białkami, tłuszczami lub cukrowcami. Od postaci w jakiej on występuje, zależy jego przyswajalność. Organizm wchłania go głównie w postaci fosforanów nieorganicznych.

Niedobory fosforu raczej nie występują. Jeśli jednak się pojawią, są przyczyną krzywicy u dzieci i osteomalacji (rozmiękczenie kości) u dorosłych. Należy dbać o to aby stosunek Ca/P wynosił 1:1 co zabezpieczy nasz organizm przed utratą masy kostnej.

Potas (K)

Potas jest głównym składnikiem mineralnym wszystkich komórek. Spełnia tę samą role w komórkach co sód w cieczach pozakomórkowych. Aby czynność komórek była prawidłowa, oba wymienione pierwiastki powinny się znajdować w organizmie w ściśle określonym stosunku.

Rola fosforu w organizmie jest następująca:
- główny kation płynu wewnątrzkomórkowego,
- składnik enzymów,
- występuje w sokach trawiennych,
- reguluje gospodarkę wodną (objętość komórek, ciśnienie osmotyczne wewnątrzkomórkowe),
- wpływa na równowagę kwasowo zasadową,
- zapewnia prawidłowe funkcjonowanie nerwów i mięśni, zwiększa przepuszczalność błon komórkowych (antagonista Ca).

Produkty roślinne zawierają duże ilości potasu m.in. owoce i warzywa (suszone śliwki, daktyle, banany, awokado; ziemniaki, kapusta, brukselka), strączkowe, orzechy, ziemniaki., zapewniając organizmowi dzienne zapotrzebowanie, które wynosi około 3g.

Potas bierze udział w regulacji (obniżaniu) ciśnienia krwi a przez to może obniżyć ryzyko wystąpienia zawału i chorób serca.
Jest niezbędnym składnikiem w utrzymaniu zdrowych kości, sprzyja prawidłowemu wykorzystaniu wapnia oraz zmniejsza jego straty z moczem.

Sód (Na)

Organizm człowieka zawiera około 100g sodu. Znaczne ilości tego pierwiastka znajdują się w płynach ustrojowych. Z tkanek najbogatsze w sód są skóra i kości.

Sód odgrywa podstawową rolę w:
- regulacji gospodarki wodnej organizmu,
- wraz z potasem i chlorem utrzymuje ciśnienie osmotyczne
- zobojętnia reszty kwasowe powstające podczas przemiany materii,
- jest głównym kationem płynu pozakomórkowego,
- występuje w soku trzustkowym i jelitowym,
- wpływa na prawidłowe funkcjonowanie nerwów i mięśni, składnik enzymów.

Sód występuje w : soli, żywność produkowanej z użyciem soli (np. szynka, bekon, ser żółty, pieczywo).
Sód jest antagonistą potasu. Sód występując w nadmiarze, wiąże wodę w organizmie prowadząc do nadciśnienie, obrzęków, a nawet przewodnienia.

MIKROELEMENTY

Chrom (Cr)

Chrom jest pierwiastkiem niezbędnym do:
- prawidłowego metabolizmu glukozy, niektórych białek i tłuszczów,
- prawdopodobnie spełnia również rolę kofaktora insuliny,
- wiąże się z kwasami nukleinowymi,
- wchodzi w skład enzymów oraz stymuluje aktywność innych,
- stabilizuje poziom cukru we krwi,
- kontroluje poczucie apetytu,
- bniża poziom cholesterolu,
- stymuluje działanie insuliny przy wykorzystaniu glukozy,
- zmniejsza ryzyko zawału serca i rozwoju miażdżycy, ponieważ obniża stężenie całkowitego cholesterolu i jego frakcji LDL (tzw. zły cholesterol), a zwiększa ilość HDL (tzw. dobry cholesterol).

Jego dzienne spożycie powinno wynosić min. 1 mg.
Niedobór tego pierwiastka (na +3 stopniu utlenienia) może mieć wpływ na rozwój cukrzycy u dorosłych oraz chorób układu krążenia. Moę również wywoływać bóle głowy, brak odporności nerwowej, drażliwość, brak wewnętrznej energii, napady nudności, niepokój, nastroje depresyjne, skłonność do alkoholu i słodyczy, nietolerancja na glukozę, utrata masy ciała, zaburzenia w gospodarce białek i lipidów.
Potrawy przygotowane w stalowych nierdzewnych garnkach mogą mieć wyższą zawartość chromu.Źródła w żywności: grzyby, śliwki suszone, orzechy, szparagi, groszek zielony, produkty pełnoziarniste, mięso, wątroba.

Kobalt (Co)

Kobalt występuje w organizmie jako kobalt związany z witamina B12 oraz w postaci jonowej. Rola kobaltu polega nz regulacji procesów regeneracyjnych w organizmie.
Największe ilości kobaltu w organizmie zawierają: produkty pochodzenia zwierzęcego np. mięsa i produkty mleczne, frutti di mare.
Potrawy przygotowane w stalowych garnkach, mogą mieć wyższą zawartość chromu.
U człowieka mogą wystąpić stany niedoboru chromu i tylko dieta wegetariańska zapewnia właściwy (wg obecnej wiedzy) poziom pierwiastka dla ustroju człowieka.

Miedź (Cu)

Miedź, podobnie jak żelazo, jest czynnikiem nieodzownym w syntezie hemoglobiny. W organizmie występuje w każdej komórce. Jest składnikiem i aktywatorem enzymów w licznych reakcjach redox, głównie przy tworzeniu czerwonych krwinek, wspomaga tworzenie tkanki łącznej. Niezbędny do syntezy melaniny – pigmentu nadającego skórze kolor. Rozkłada wolne rodniki.

Funkcje miedzi:
- pomaga we wchłanianiu, transporcie i metabolizmie żelaza,
- tworzeniu tkanki łącznej,
- utrzymaniu prawidłowej struktury keratyny (budującej paznokcie i włosy).
- niezbędny dla prawidłowej pracy wielu enzymów.

Miedź wchodzi w skład dysmutazy ponadtlenkowej, enzymu unieszkodliwiającego wolne rodniki (związki rakotwórcze i wzmagające procesy miażdżycowe).
W ustroju dorosłego człowieka ilość miedzi nie przekracza 150mg, z czego 65mg znajduje się w mięśniach, 25mg w kościach, a 20mg w wątrobie. Warto podkreślić, że tzw. dieta mleczna prowadzi do niedokrwistości nie tylko z powodu małej ilości żelaza, ale również, co zostało stwierdzone, z powodu niedostatku miedzi. Niedobory miedzi u ludzi zdarzają się rzadko, głównie u chorych na nerczycę.
Źródła w żywności: rośliny strączkowe, wątroba, żywność pochodzenia morskiego, zbożowe produkty pełnoziarniste, kasza gryczana, ryby, orzechy i nasiona.

Fluor (F)

Jest pierwiastkiem dosyć rozpowszechnionym w przyrodzie i występuje w wodzie oraz w produktach spożywczych, lecz jego zawartość jest bardzo mała.
Badania wykazały, że mała zawartość fluoru w wodzie do picia powoduje powstanie próchnicy, natomiast zbyt duża zawartość fluoru w wodzie wywołuje zmiany w zębach, które przejawiają się zmętnieniem szkliwa i białymi plamkami.

Funkcje fluoru:
- fluor jest składnikiem kości i zębów,
- wzmacnia szkliwo, zębinę, zapobiega występowaniu próchnicy, zmniejsza rozpuszczalność szkliwa.
- u osób dorosłych pełni również ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu kośćca.
- wpływa na gospodarkę wapnia i fosforu w organizmie.
- W okresie ciąży pomaga we wchłanianiu żelaza i zapobiega niedokrwistości.

Fluor zwiększa wchłanianie wapnia co sprzyja lepszej mineralizacji kości i zębów. W niektórych krajach, sól stołowa jest wzbogacana w fluor. Stosowanie past z fluorem do mycia zębów oraz płynów do płukania jamy ustnej ma największe znaczenie w zapobieganiu chorobom zębów (może zredukować wystąpienie próchnicy nawet o ponad 50%).
Źródła w żywności: produkty pochodzenia morskiego (frutti di mare), czarna herbata, soja, wątroba, wody pitne, pasty do zębów.

Jod (J)

Zawartość jodu w ustroju człowieka jest bardzo mała i wynosi 20-50mg. Występuje on w postaci jodków, ale głównie w połączeniach organicznych. W tarczycy znajduje się 8-10mg, co stanowi około 40% całego jodu ustroju. Jod występuje również w innych gruczołach dokrewnych, a także w mięśniach i skórze.
Głównym źródłem jodu jest woda pitna oraz sól kamienna. Jod może być wchłaniany nie tylko przez przewód pokarmowy, ale również przez drogi oddechowe oraz skórę. Przyjmuje się, że dawka 120-150mg na dobę całkowicie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania ustroju człowieka na każdym etapie jego rozwoju.
Niedobory jodu ujawniają się ciężkimi chorobami, a nawet śmiercią. Niedobór jodu w żywieniu kobiet w ciąży może prowadzić do uszkodzenia płodu, a szczególnie wpłynąć na późniejszy niedorozwój umysłowy dzieci. Niedobory jodu są główną przyczyną zahamowania rozwoju umysłowego u dzieci i choroby zwanej matołectwem. U dorosłych objawami niedoborów są wole i niedoczynność tarczyc, natomiast u młodych kobiet bezpłodność lub przedwczesne porody.
Około 500 milionów ludzi na całym świecie cierpi z powodu niedoboru jodu. Sól jodowana jest jednym z rozwiązań prowadzących do ograniczenia powszechności występowania chorób związanych z niedoborem tego pierwiastka.

Funkcje jodu:
- jod jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy (wchodzi w skład hormonów tarczycy, które biorą udział w regulowaniu podstawowych funkcji życiowych: kontrolują temperaturę, układ nerwowy, mięśniowy, podział komórek przez co wpływa na tempo metabolizmu w organizmie),
- zapobiega powstawaniu wola.
Źródła w żywności: sól jodowana, ryby morskie.

Żelazo (Fe)

Spośród wszystkich metali ciężkich pierwsze miejsce w gospodarce mineralnej zajmuje żelazo. Ilość żelaza w ustroju człowieka wynosi 3,5-5g, z czego około 70% znajduje się w hemoglobinie. Prawie cała zawartość żelaza ustrojowego jest powiązana z białkami. Każda komórka zawiera drobne ilości żelaza, które są jej niezbędne w procesach oddychania. Zapotrzebowanie na żelazo określono na 12mg dziennie dodając, że kobiety w wieku rozrodczym winny tę normę przekraczać.

Funkcje żelaza:
- jest niezbędnym składnikiem hemoglobiny,
- niezbędny także w procesie tworzenia czerwonych ciałek krwi w szpiku kostnym,
- bierze udział w syntezie DNA, niezbędny do prawidłowej budowy skóry, włosów, paznokci,
- do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i nerwowego.

Niedobór występuje często u ludzi oraz zwierząt i na ogół powodowany jest niską zawartością przyswajalnych form tego metalu w pożywieniu lub zaburzeniami w procesie jego wchłaniania. Najbardziej wrażliwe są organizmy młode, kobiety – zwłaszcza ciężarne.
Objawy niedoboru to: stany osłabienia, duszności, anemia, ograniczenie wzrostu oraz uszkodzenie błon śluzowych związane z upośledzeniem wchłaniania składników pokarmowych. Nadmiar prowadzi do przewlekłego zatrucia żelazem.
Źródła w pożywieniu: Mięso, wątroba, ryby, żółtko jaj, twaróg, orzechy, mleko, warzywa strączkowe, brokuły, szpinak, krewetki.

Mangan (Mn)

Mangan występuje w surowicy w ilości 0,2 do 0,4mg w 100 gramach.

Główną jego funkcją jest:
- aktywowanie enzymów, np. syntezujących mocznik, glikogen, glukozę i inne węglowodany, lipidy
- łącznie z cholesterolem oraz białka potrzebne w procesie krzepnięcia krwi.
- wchodzi w skład kości i zębów, bierze udział w aktywnym oddychaniu komórkowym, utrzymuje właściwe stężenie cukru we krwi.
- warunkuje prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.
- od niego zależy aktywność płciowa, barwnik włosów, działanie witamin (np. E i B1), funkcjonowanie trzustki, wytwarzanie hormonów oraz kolagenu w tkankach.
- na ogół nie wchodzi w skład tych enzymów. Jest antyutleniaczem.

Przy niedoborze mogą wystąpić bóle w stawach, brak popędu płciowego, pesymizm, pogorszenie się słuchu, sucha i popękana skóra, szmery w uszach, utrata masy ciała, zmęczenie, zniechęcenie, stany niepokoju. Dolegliwości z tym związane to przede wszystkim cukrzyca, zawroty głowy, ślepota i utrata słuchu.
Źródła w żywności: orzechy, produkty pełnoziarniste, strączkowe, herbata liściasta.

Molibden (Mo)

Molibden stanowi integralną część grupy prostetycznej niektórych enzymów flawoproteidowych, a w szczególności oksydazy ksantynowej. W diecie występuje w ilości 200-250mg i jest to ilość optymalna dla ustroju człowieka.
Własności:
- wchodzi w skład następujących metaloenzymów: oksydazy ksantynowej, oksydazy aldehydowej, oksydazy siarczynowej,
- a także innych metaloenzymów biorących udział w metabolizmie białek, tłuszczów i puryn.
Powodem niedoboru jest spożywanie gotowych dań do podgrzania i konserw. Objawy to przedwczesne starzenie i impotencja. Nadmiar może wywoływać objawy niedoboru miedzi oraz wywoływać zaburzenia w metabolizmie wapnia i fosforu w tkance kostnej.
Źródła w żywności: Pełne ziarno, ryż naturalny, nasiona roślin strączkowych, mleko i sery.

Selen (Se)

Selen odgrywa ważną rolę w systemie samoobrony organizmu przed wolnymi rodnikami przez co pełni istotną funkcję w zapobieganiu raka. Jest pierwiastkiem, który uruchamia odpowiedź systemu immunologicznego. Badania epidemiologiczne i laboratoryjne dostarczają dowodów na antynowotworowe działanie selenu. Zbyt niski poziom selenu w diecie może objawić się osłabieniem mięśni. Zawartość selenu w glebie determinuje jego zawartość w żywności.
Selen współdziała z witaminą E i umożliwia jej prawidłowe trawienie i wchłanianie. Witamina E natomiast utrzymuje zapasy Selenu w formie aktywnej i zapobiega jego stratom z organizmu co odgrywa ważną rolę w profilaktyce miażdżycy. W połączeniu z witamina E, selen może poprawić aktywność życiową i zwiększyć witalność osób starszych.
Źródła w żywności: frutti di mare, mięso, orzechy, strączkowe i zbożowe produkty pełnoziarniste.
Funkcje:
- chroni komórki naszego organizmu przed uszkodzeniem przez wolne rodniki,
- bierze udział w przemianie hormonów tarczycy.

Cynk (Zn)

Cynk jest niezbędnym składnikiem dla roślin, zwierząt i człowieka.
Występuje jako składnik:
- różnych enzymów (lub ich aktywator)
- bierze udział w metabolizmie białek i węglowodanów oraz przypuszczalnie tłuszczy,
- jest ważnym składnikiem enzymów trawiennych,
- wspomaga system immunologiczny,
- bierze udział w magazynowaniu insuliny,
- pełni też ważną rolę w funkcjonowaniu układu rozrodczego (zwłaszcza u mężczyzn),
- działa odtruwająco,
- utrzymuje w równowadze inne pierwiastki śladowe, takie jak mangan, magnez, selen i miedź.
- przyspiesza gojenie się ran (zwłaszcza ubytków skóry), poprawia sprawność umysłową oraz chroni plamkę żółtą przed zmianami zwyrodnieniowymi.

Pierwszymi objawami niedoboru jest kurza ślepota, brak popędu płciowego, niedostateczne wykształcenie cech płciowych, choroby skóry, drżenie kończyn, karłowatość, łamliwość paznokci i włosów, przebarwienia skóry i starzenie się jej, podatność na zakażenie, suchość oczu, rozstępy na skórze, stany depresyjne, upośledzenie możliwości ruchowych, upośledzenie smaku, dłuższe gojenie się ran, zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia mowy, wzrostu. Ponadto wzrost tolerancji na glukozę, zmiany w gospodarce hormonalnej, cukrzyca.
Nadmiar wywołuje wtórny niedobór miedzi, wymioty i niedokrwistość.
Źródła w pożywieniu: występuje przede wszystkim w mleku. Ponadto w wątróbce, serach, orzechach, kaszy gryczanej i roślinach strączkowych.

Bar (Ba)

Działa hamująco na proces mineralizacji kości, stosowany w rentgenologii do prześwietlania żołądka i jelit.

Kadm (Cd)

Nie występuje on w organizmie człowieka w chwili narodzin, lecz nagromadza się przez lata. Występuje w nerkach i wątrobie.
Bardzo łatwo można go przedawkować. Zatrucie kadmem powoduje zniekształcenie kości i rozrzedzenie ich struktury, zaburzenia wzrostu, niepłodność, nowotwory, narośla skórne. Blokuje też enzymy cyklu Krebsa oraz bezpośrednio uszkadza komórki nerwowe. Osoby niepalące lepiej przyswajają kadm.
Występuje w ziemniakach, marchwi i innych produktach roślinnych.

Glin (Al)

Używany w leczeniu chorób wrzodowych. Kumuluje się w tkankach, co wpływa ujemnie na organizm.
Nadmiar prowadzi do zaburzenia procesów metabolicznych związanych z enzymami, przy chorobie nerek gromadzi się w komórkach mózgowych i kościach. Objawy zatrucia to zaparcia, pocenie się, nudności, osłabienie. Jest jednym z czynników wpływających na rozwój choroby Alzheimera.

Lit (Li)

Występuje we wszystkich tkankach. Koncentruje się w emalii zębów i prawdopodobnie przeciwdziała próchnicy. Stosowany jest m. in. w leczeniu depresji.
Nadmiar powoduje działania toksyczne mogące dotyczyć narządów układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, pokarmowego, moczowego oraz skóry.
Niedobór zakłóca metabolizm białek i osłabia reprodukcję.
Źródła w pożywieniu: twarda woda pitna.

Stront (ST)

Prawdopodobnie odgrywa rolę w procesach wzrostu kości, ma też zapobiegać próchnicy zębów. Być może ma udział w procesach energetycznych komórek.
Nadmiar: ma działanie toksyczne. Powoduje zaburzenia w metabolizmie wapnia, fosforu, miedzi i kobaltu. Może uszkodzić kości oraz szpik kostny.

Wanad (V)

Wiąże się z procesami metabolicznymi lipidów, cukrów oraz gospodarką mineralną. Potrzebny do produkcji erytrocytów.
Nadmiar uszkadza system nerwowy, układ oddechowy i trawienny.

German (Ge)

Pobierany z pokarmem nie jest szkodliwy. Występuje w nerkach, wątrobie, śledzionie i kościach. Powoduje otłuszczenie wątroby.

SOLE MINERALNE

Makroelementy:
Ca
- kości i zęby
- regulacja pracy serca
- zwiększa syntezę przeciwciał
- odporność: Ca + C daje kolagen
- zapotrzebowanie- 1500 mg/ 24h
- do wbudowania do kości niezbędne wit. D i hormon kalcytoniny, panathoniny
- źródło- mleko i przetwory

Mg
- niezbędny w procesie syntezy białka w rybosomach
- prawidłowa termoregulacja
- praca mięśni- niedobór przykurcze, zaburzenia w tk. glejowej
- źródło pokarmy roślinne ( ciemne ziarna), kakao, migdały, czekolada
- tłuszcz hamuje przyswajanie
- wchodzi w skład chlorofilu

Na
- układ nerwowy- bodźce
- nie ma wpływu na pH
- czynnik ryzyka choroby nadciśnieniowej
- nie ma niedoborów, może być magazynowany
- 7g/ 24h
- konserwuje- dz. bakteriobójcze

K
- niezbędny przy skurczach mięśni, przewodzeniu nerwowym
- aktywny- reguluje pH ciała i chłonki
- obniża zawartość wody w organizmie
- źródło: ziemniaki, pomidory
- niedobór: przykurcze, drętwienie

Fe
- transport O2 do komórek (wchodzi w skład hemoglobiny)
- w łańcuchach oddechowych pobiera/ oddaje e, buduje cytochrony
- niedobór: anemia, zakłócenia oddychania komórkowego
- źródła: pasztety, wątroba, muesli, płatki owsiane, kukurydziane

N
- źródło: białka

S
- potrzebny do syntezy białek, enzymów, kw. nukleinowych

Mikroelementy

I2
- potrzebny do syntezy hormonów tarczycy
- źródło- bryza morska, kapusta, kalarepa, kalafior

Zn
- okres wzrostu i rozwoju organizmów
- przyspiesza podziały komórek (procesy gojenia)
- prawidłowy węch i smak
- źródła- ziarna, pestki, ryby morskie

Cu
- przy krwotokach może dojść do niedoboru
- powstawanie czerwonych komórek krwi- przeciwanemiczna
- w herbacie
- niedobór: anemia, niedokrwistość

Li
- nie do końca znana funkcja
- gdy niedobór- choroby psychiczne