Kampania wrześniowa
Kampania wrześniowa
Kampania wrześniowa (kampania polska, wojna obronna Polski) - trwająca od 1 września do 6 października 1939 roku obrona Polski przed agresją ze strony Niemiec i Związku Radzieckiego (od 17 września). Była to pierwsza kampania II wojny światowej.
Tło polityczne
Przez cały okres międzywojenny Niemcy dążyły do rewizji traktatu wersalskiego, który uważały za krzywdzący. Szczególnie bolesna była utrata większej części Górnego Śląska oraz Pomorza z Gdańskiem i Wielkopolski.
Bierność mocarstw zachodnich wobec dotychczasowych agresywnych posunięć Niemiec (aneksja Austrii, Czech i Kłajpedy, stworzenie marionetkowego państwa Słowackiego, odrzucenie traktatu wersalskiego) przekonała Adolfa Hitlera że nie zdecydują się one na wystąpienie przeciwko III Rzeszy. W rezultacie, na przełomie 1938 i 1939 roku, Niemcy wysunęły kolejne żądania terytorialne, tym razem pod adresem Polski.
Nieskuteczność dotychczasowej polityki ustępstw (appeasement) wobec Niemiec, spowodowała, że rządy Wielkiej Brytanii i Francji postanowiły udzielić Polsce poparcia, w tym gwarancji integralności terytorialnej. Odrzucenie przez Polskę niemieckich żądań spowodowało, że Adolf Hitler postanowił wymusić ich realizację drogą zbrojną.
23 sierpnia 1939 roku Niemcy i Związek Radziecki zawarły pakt o nieagresji do którego dołączony był tajny protokół o podziale stref wpływów w Europie Środkowej. Układ ten przeszedł do historii jako pakt Ribbentrop-Mołotow, od nazwisk podpisujących go ministrów spraw zagranicznych obu krajów.
Siły Niemiec i Polski
Niemiecki plan kampanii wrześniowej wojny zakładały pokonanie przeciwnika za pomocą skoncentrowanych uderzeń wojsk pancernych wspartych lotnictwem (tzw. "Blitzkrieg" - wojna błyskawiczna). Do udziału w kampanii wrześniowej niemieckie siły zbrojne (Wehrmacht) przeznaczyły łącznie 1,85 miliona żołnierzy, 2800 czołgów oraz 10000 dział i moździerzy. Siły te rozdzielono pomiędzy dwie Grupy Armii. Grupa Armii Północ nacierała z Prus Wschodnich (3 Armia) i Pomorza (4 Armia), zaś Grupa Armii Południe z terenu Dolnego Śląska (8 i 10 Armia) oraz Górnego Śląska i Słowacji (14 Armia). Główne uderzenie miała wykonać 10 Armia w kierunku Warszawy, zaś 3 i 14 Armie miały wykonać szeroki manewr okrążający na wschód od Wisły. Ponadto niemieckie lotnictwo (Luftwaffe) do działań przeciwko Polsce wyznaczyło 2000 samolotów, zaś marynarka wojenna (Kriegsmarine) 2 pancerniki, 9 niszczycieli i znaczną ilość mniejszych jednostek.
Polskie plany wojenne zakładały powołanie pod broń 1,35 miliona żołnierzy, jednak wskutek nacisków Wielkiej Brytanii i Francji opóźniono ogłoszenie mobilizacji i ostatecznie osiągnięto liczebność wojska w granicach 1 miliona żołnierzy, 4300 dział, 870 czołgów i samochodów pancernych oraz około 500 samolotów. Siły te zostały rozdzielone pomiędzy 7 Armii ("Modlin", "Pomorze", "Poznań", "Łódź", "Kraków", "Prusy"), 1 Samodzielną Grupę Operacyjną ("Narew") i 3 zgrupowania Odwodu Naczelnego Wodza (którym był marszałek Edward Rydz-Śmigły). Ponadto rejonu Gdyni i Helu broniły oddziały Lądowej Obrony Wybrzeża, zaś granicy ze Związkiem Radzieckim strzegł Korpus Ochrony Pogranicza.
Agresja niemiecka na Polskę
Pierwotny termin najazdu na Polskę wyznaczony został na 26 sierpnia, jednak zawarcie dzień wcześniej polsko-brytyjskiego układu sojuszniczego spowodowało jego przesunięcie na 1 września 1939 roku.
Bezpośrednim pretekstem do uderzenia na Polskę była dokonana 31 sierpnia 1939 roku tzw. prowokacja gliwicka. Polegała ona na upozorowaniu polskiego ataku na niemiecką radiostację w Gliwicach. Miało to sugerować polską odpowiedzialność za wybuch wojny.
Kampania wrześniowa rozpoczęły się 1 września 1939 roku o godzinie 4:45. O tej porze pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzał polskiej placówki na Westerplatte w Gdańsku. W tym samym czasie wojska niemieckie przekroczyły granicę Polski, zaś lotnictwo podjęło naloty na cele wojskowe i polskie miasta. Ponadto w rejonach zamieszkanych przez mniejszość niemiecką dochodziło do licznych aktów sabotażu.
Kilka godzin po wybuchu wojny Wielka Brytania i Francja wystosowały pod adresem Niemiec ultimatum nakazujące przerwanie działań przeciwko Polsce i wycofanie wojsk z zajętego terytorium. Wobec odrzucenia ultimatum, 3 września Wielka Brytania, a następnie Francja wypowiedziały wojnę Niemcom. Niestety, poza wypowiedzeniem wojny, mocarstwa zachodnie nie podjęły żadnych znaczących wojennych, pozostawiając Polskę walczącą w osamotnieniu.
Przebieg działań wojennych (od 1 do 17 września)
Przewaga Niemców, zwłaszcza w uzbrojeniu, spowodowała, że oddziały polskie, pomimo stawiania twardego oporu, były systematycznie wypierane z zajmowanych pozycji.
Ciężkie walki toczyły się w Gdańsku, gdzie aż do 7 września broniła się załoga Westerplatte. 3 września w rejonie Grudziądza połączyły się wojska niemieckie nacierające z Prus Wschodnich i Pomorza, odcinając rejon wybrzeża od reszty kraju. 4 września naczelne władze Rzeczypospolitej Polskiej rozpoczęły ewakuację w kierunku Brześcia a następnie Lublina. Również na wschód kierowały się masy uchodźców, często uniemożliwiając przemieszczanie się wojsk zmierzających na front.
Od 7 do 10 września trwała bohaterska obrona Wizny, gdzie 720 żołnierzy polskich powstrzymywało wielokrotnie silniejszego przeciwnika. 8 września niemieckie wojska dotarły pod Warszawę. Na południu Polski wojska hitlerowskie osiągnęły San.
W nocy z 9 na 10 września rozpoczęła się bitwa nad Bzurą. Była to największa bitwa kampanii wrześniowej. W jej toku wycofujące się z zachodnich terenów Polski Armie "Pomorze" i "Poznań" wykonały uderzenie na skrzydło niemieckiej 8 Armii. Celem wojsk polskich było otwarcie sobie drogi do oblężonej Warszawy. Atak całkowicie zaskoczył Niemców, którzy zmuszeni zostali do ściągnięcia odwodów w rejon Łowicza. Ostatecznie bitwa nad Bzurą zakończyła się w dniach 16-22 września okrążeniem i rozbiciem większości sił polskich w rejonie Puszczy Kampinoskiej.
Agresja radziecka na Polskę (17 września)
Uzgodnienia niemiecko-radzieckie wynikające z paktu Ribbentrop-Mołotow zakładały, że Armia Czerwona zaatakuje Polskę jednocześnie z Wehrmachtem. Radziecki dyktator Józef Stalin opóźniał jednak pod różnymi pretekstami rozpoczęcie działań zbrojnych.
17 września 1939 r. pod pretekstem rzekomego "rozkładu rządu Polskiego" i "ochrony ludności ukraińskiej i białoruskiej" jednostki Armii Czerwonej dokonały agresji na Polskę. Siły radzieckie liczyły 620 tysięcy żołnierzy wyposażonych w 4,7 tysiąca czołgów i 3,3 tysiąca samolotów, zorganizowanych w dwa Fronty: Białoruski i Ukraiński.
Pomimo twardego oporu stawianego Armii Czerwonej przez oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza, przewaga radziecka była zbyt duża. 19 września padło Wilno, a 22 września Grodno. Do 28 września Związek Radziecki zajęły większość terenów przyznanych mu paktem Ribbentrop-Mołotow.
Ostatnie walki (od 18 września do 6 października)
17 września 1939 roku prezydent Ignacy Mościcki wraz z rządem, a także marszałek Edward Rydz-Śmigły, przekroczyli granicę Rumunii, gdzie zostali internowani.
19 września, po bohaterskiej obronie, skapitulowała Lądowa Obrona Wybrzeża na Kępie Oksywskiej. Trzy dni później (22 września), obrońcy Lwowa, od 10 dni skutecznie odpierający niemieckie ataki, poddali się nadchodzącym ze wschodu wojskom radzieckim.
28 września wzrastające straty wśród ludności cywilnej oraz brak amunicji, wody i żywności, spowodował decyzję o poddaniu Warszawy. Dzień później poddała się również załoga twierdzy Modlin.
Do 2 października trwały walki na Półwyspie Helskim, zaś od 2 do 5 października toczyła się ostatnia bitwa kampanii wrześniowej: bitwa pod Kockiem. W jej toku wojskom Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" (utworzonej 9 września) udało się pokonać znaczne siły niemieckie, jednak wyczerpanie amunicji wymusiło decyzję o kapitulacji. W dniu 6 października 1939 roku ustał zorganizowany opór Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej.
Działania lotnicze
Niemcy dysponowały w 1939 roku silnym i nowoczesnym lotnictwem. Polskie lotnictwo wojskowe, znacznie słabsze i dysponujące głównie przestarzałym sprzętem, nie było w stanie skutecznie obronić kraju przed bombardowaniami. Mimo to, stawiło bohaterski i opór i zadało nieprzyjacielowi ciężkie straty. Łącznie, ze wszystkich przyczyn, niemieckie lotnictwo straciło 30% samolotów użytych w kampanii wrześniowej.
Działania morskie
Olbrzymia przewaga niemieckiej marynarki wojennej nad polską, spowodowała, że przed samym wybuchem wojny polskie niszczyciele zostały ewakuowane do Wielkiej Brytanii. Opór agresji hitlerowskiej stawiły przede wszystkim okręty podwodne, jednak niewłaściwa taktyka ich wykorzystania spowodowała, że nie odniosły one żadnych sukcesów, a następnie w większości zostały internowane w portach neutralnych.
Podsumowanie kampanii wrześniowej
W trakcie kampanii wrześniowej poległo około 70 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, a 670 tysięcy dostało się do niewoli (w tym 250 tysięcy do niewoli radzieckiej). Około 80 tysiącom żołnierzy polskich przedostało się do Rumunii, na Litwę i na Węgry. Niemcy straciły około 16 tysięcy poległych, a Związek Radziecki około 1,5 tysiąca.
Całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znalazło się pod brutalną okupacją dwóch agresorów. Już 28 września Niemcy i Związek Radziecki dokonały korekty granicy swych stref wpływów, na których natychmiast zaczęły zaprowadzać rządy terroru.
Pomimo klęski w kampanii wrześniowej, rząd Rzeczypospolitej Polskiej kontynuował swą działalność na emigracji we Francji, a następnie w Wielkiej Brytanii. Na emigracji utworzono również Polskie Siły Zbrojne (PSZ), które wniosły duży wkład w pokonanie hitleryzmu w II wojnie światowej.