Czasownik
Czasownik - to odmienna część mowy, która nas informuje, o tym, co ktoś (coś) robi (robił, będzie robił) lub co się z kimś (czymś) dzieje (działo, będzie działo).
Czasowniki odmieniają się przez:
1. Osoby
2. Czasy
3. Liczby
4. Tryby
Osoby
| l. poj. | l. mn. |
|---|---|
| 1 osoba - ja | 1 osoba - my |
| 2 osoba - ty | 2. osoba - wy |
| 3 osoba - on | 3. osoba - oni |
| ona | one |
| ono |
Czasy
- czas przeszły (coś się działo)
- czas teraźniejszy (coś się dzieje)
- czas przyszły (coś się będzie działo)
Liczby
- liczba pojedyncza (l. poj)
- liczba mnoga (l. mn)
Tryby
- oznajmujący (orzekający)
- rozkazujący
- przypuszczający
Za pomocą form trybu oznajmującego informujemy o czynnościach, wydarzeniach, które odbywają się obecnie (czas teraźniejszy), odbywały się w przeszłości (czas przeszły) lub będą się odbywać w przyszłości (czas przyszły)
Formy trybu rozkazującego służą do formułowania nakazów i zakazów, poleceń i próśb. Tworzy się je przez dodanie odpowiednich końcówek do tematu czasu terażniejszego. W tym trybie nie wyróżnia się czasów.
Formy trybu przypuszczającego używamy, by wyrazić czynności lub stany, które przypuszczalnie mogłyby się odbyć, gdyby zaistniały pewne warunki lub sprzyjające okoliczności. Ten tryb służy też do wyrażania czynności lub stanów, których mówiący sobie życzy, do wyrażania wątpliwości, niepewności, wahania oraz złagodzonego rozkazu i prośby. Formy trybu przypuszczającego tworzymy przez dodanie cząstki -by- w czasie przeszłym, po której wstawia się końcówki osobowe.
Cząstkę -by- z osobowymi formami czasownika piszemy łącznie, a z nieosobowymi rozłącznie.
STRONY CZASOWNIKA
Bierna
Zbudowana jest z dwóch części: czasownika BYĆ, ZOSTAĆ w formie osobowej oraz nieosobowej formy czasownika zakończonej na -ty, -ny, -ony
Czynna
Wyrażona jest czasownikiem w formie osobowej. Do strony czynnej zalicza się również formy zwrotne czasownika- wskazujące na wykonawcę czynności, który jest jednocześnie jej przedmiotem:
Mama maluje się (maluje siebie)
Wojtek się myje (myje siebie)
CZASOWNIKI TYPU BAĆ SIĘ, ŚMIAĆ SIĘ NIE SĄ FORMAMI ZWROTNYMI!!!
Czasowniki, które nie mają form strony biernej nazywamy NIEPRZECHODNIMI, np. iść, pójść, biegać, krzyczeć, spać, leżeć, pachnieć, rozmawiać, ...
Czasowniki, które mają formy strony biernej, nazywamy PRZECHODNIMI.