Pozytywizm - dokładne opracowanie epoki, zagadnienia maturalne!

1.Realizm i naturalizm jako prądy, wskaż i omów ich role na wybranych przekładach- powieści lub jej fragmentu

Realizm

Był zasadniczą metodą twórczą pisarzy pozytywizmu, pojmowany jako zasada prawdziwego i wiernego odtwarzania rzeczywistości w literaturze.Za jego twórcę uważany jest wybitny francuski powieściopisarz Honore Balzac.

Realizm opierał się na przekonaniu, iz dzieło literackie jest pełnym sprawozdaniem z ludzkich doświadczeń, opisem zachowań i stosunków, przedstawieniem szczegółów życia i jego tła oraz dokładnym odwzorowaniem typowych charakterów.Tak napisany utwór powinien zaspokoic ciekawość czytelnika.

Bohater powieści realistycznej był silną, przedsiębiorczą osobowością, często usytuowana na styku dwóch rożnych światów.

Bolesław Prus- „Lalka”

-Realizm opisu
Warszawa jest wiernie opisane w powieści.W powieści występuje wierność topografii i nazw geograficznych. Prus opisuje w powieści Łazienki, Krakowskie Przedmieście, Powiśle, Nalewki, Służewiec. Miasto Prusa żyje i jest prawdą o XIX-wiecznej Warszawie: stroje, powozy, sklepy, wystawy, kwesty są opisane tak sugestywnie, że niemal słyszy się gwar ulicy.
-Realizm szczegółów
Występuje w opisie przedmiotów- wystawy sklepu Wokulskiego, strojow- kreacji panny Łęckiej.
-Realizm czasu
Pisarz bardzo pilnuje zgodności i brawidłowości podawanych dat. Wydarzenia takie jak kwesta w Łazienkach, spektakl teatralny, które opisuje Prus w powieści są rzeczywiście zgodne z informacjami zamieszczanymi w ówczesnej prasie.
-Realizm postaci
Postaci opisywane przez Prusa są prawdziwe, ludzkie, nie czarno-białesą prawdopodobne psychologicznie, poznajemy ich wewnętrzne motywacje.Prus ukazuje obraz jednostki w społeczeństwie, prawdę o niej, o stosunkach społecznych i współczestnym świecie.

Naturalizm

Naturalizm jako prąd literacki powstał i osiągnął największe znaczenie we Francji, gdzie tworzyli najwybitniejsi jego przedstawiciele mi. Emil Zola.

Rzeczywistośc przedstawiona w naturalistycznych utworach ma charakter wyrażnie pesymistyczny. Świat wspołczestny, w którym panują kapitalistyczne prawa, jest patologiczny, społeczeństwem rządzą zasady bezwzględnej walki i przemocy, a jednostkami- popędy i instynkty.

Zola twierdził, że rzeczywistośc przestawiać należy bez retuszów i bez krępowania sie zasadami moralnymi.W powieści naturalistycznej dominują zatem ciemne barwy, w jakich przedstawiane sa z fotograficzną dokładnościa anomalie społeczne i jednostkowe. Opis góruje nad opowiadaniem. Drastyczność w ukazywaniu erotyki, procesów fizjologicznych i stanów chorobowych nasyca teksty brzydotą, wyjaskrawiając biologiczne aspekty ludzkiego życia.

Autorzy dażą do zbliżenia swych utworów do gatunków paraliterackich- dzienników, pamiętników i reportaży- i uzywaja potocznego języka, a narrator nie opatruje świata komentarzem, lecz go po prostu opisuje. Miało to gwarantować rzetelność i prawdziwość opisywanego świata.

Fiodor Dostojewski- „Zbrodnia i kara”

-Realizm opisu sceny morderstwa
Główny bohater-student Raskolnikow- zamordował starą lichwiarkę i jej siostrę Lizawietę oraz dokonał rabunku. Opis mordu Dostojewski przedstawia w sposób drastyczny- Raskolnikow uderza stara kobietę w głowę siekierą, najpierw raz, potem jeszcze raz i drugi- „Krew buchnęła jak z wywróconej szklanki”. Pisarz podaje dokładny opis ofiary i techniki zabijania. Dostojewski dokładnie śledzi również reakcje psychiczne Raskolnikowaw czasie morderstwa- lęk, fizyczny strach, pierwsze słabe uderzenie, potem jakby wzrost sił, podniecenie w trakcie zabijania, wahanie, grozę, beznamiętnośc rabunku i strach- mamy do czynienia z anatomią zbrodni.



2.Dojrzewanie bohatera w środowisku mieszczańskim, szlacheckim i arystokratycznym

Mieszczańskie-Ignacy Rzecki z „Lalki”

Wychowany był przez 2 osoby: pana Raczka i swoja ciotkę. Ich poglądy ścierały się ze sobą i miały wpływ na bohatera.
Raczek był zafascynowany postacią Napoleona, gromadził jego popiersia i portrety. W odpowiedzi na to ciotka wieszała na ścianach portrety świętych itp. Konkurowali miedzy sobą. (później się pobrali)

Środowisko mieszczańskie:
katolickie
kultywujące tradycje narodowe
raczej nie wykształcone, jedynie przygotowanie do zawodu

Rzecki jako młody chłopak poszedł do sklepu Mincla na praktyki. Nauczył się tam oszczędności, szacunku do klienta, dbałości o jakoś i dobry wizerunek sklepu. Mimo, ze w sklepie panowała rodzinna atmosfera (stara Minclowa przychodziła z ciastkami) to istniała jednak hierarchia, a szef był zawsze szefem.

Jako dorosły człowiek Rzecki fascynuje się Napoleonem i jego potomkami. Liczy, ze któryś z nich przyjdzie i pomoże Polsce.
Jest oszczędny i skromny, nie chce zmieniać wystroju mieszkania na lepszy, mimo iż go na to stać.
W sklepie Wokulskiego panuje ta sama hierarchia wartości co u Mincla. Rzecki sam go prowadzi dziwiąc się Stanisławowi, ze nie pilnuje subiektów.
Wziął udział w Wiośnie Ludów.

Szlacheckie- Stanisław Wokulski z „Lalki”

Jego ojciec był zubożałym szlachcicem, procesował się od lat o utracony majątek. Chciał wychować syna na Sarmatę
Niechętnie patrzył na książki kupowane przez Stanisława, wolał, żeby cały majątek szedł na proces. Chciał zachować splendor nazwiska, a nie kształcić syna. Wokulski znajduje się właściwie na pograniczu klas- bardziej jest kupcem i bliżej mu do mieszczaństwa niż do szlachectwa. Ale jego los obrazuje lol patriotycznej szlachty polskiej- uczestnikow powstań- zubożałych, szukających nowych srodków utrzymania.

Arystokratyczne- Izabela Łęcka z „Lalki”

Widzi świat jako teatr, dom to scena. Patrzy na ludzi z góry. Jeśli ktoś musi pracować jest to kara ze jego grzechy. Jest oderwana od rzeczywistości. Nie ma obowiązków i planu dnia. Nie myśli realnie o jutrze. Nic jej nie interesuje, ma słomiany zapal, jej zainteresowania są powierzchowne. Jej środowisko robi wszystko żeby mogła żyć w ułudzie. Nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia, jakie niosą kłopoty jej rodziny. Świat jest stworzony na jej cześć. Burza nie jest straszna- jest widowiskiem zesłanym przez Boga, żeby mogła się dobrze bawić. Izabela nie czuje różnic geograficznych ani klimatycznych- na wszystkich salonach ubiera się tak samo i mówi tym samym.
Małżeństwo dla niej to transakcja i przykry obowiązek. Musi znaleźć kogoś godnego jej nazwiska nawet jeśli będzie wzbudzał w niej obrzydzenie. Nie łączy ślubu z miłością.
Jej stosunek do Wokulskiego jest protekcjonalny, jest tylko dorobkiewiczem i bawi ja jego miłość. Kiedy już się zaręczają każe mu sprzedać sklep, bo to jest jej niegodne.

Nie ma duszy, jest niezdolna do uczuć i empatii. Idealnie uformowana przez środowisko.


3.Hasła i tendencje filozoficzne epoki

Po powstaniu styczniowym zmienia się koncepcja. Założenia romantyzmu się nie sprawdziły. Uważa się, ze bez sensu jest poświęcić naród, ale należy go wzmocnić ekonomicznie
Pozytywiści nie rezygnują z walki o wolność, ale odkładają ja na dalszy plan. Przygotowanie do walki wymaga innego wychowania społeczeństwa.

Praca u podstaw
Idea ta ma charakter polityczny. Pozytywiści uznali, ze powstania upadły, bo walczyły jednostki. Aby ta historia się nie powtórzyła należy oświecić chłopów. Walczono z ich analfabetyzmem, aby potem wydąć dla nich pisma. Z nich będą mogli utrwalić polska tradycje, a przez to zostaną uświadomionym narodem.

Emancypacja kobiet
Po powstaniu styczniowym, gdy rząd rosyjski konfiskował majątki duża grupa dobrze urodzonych kobiet została bez majątku. Pozytywiści uznali, ze kobiety powinny zdobywać wykształcenie i zawód. Nie powinny bać się pracy, która na nie czeka. Musza być samodzielne.

Pozytywiści nie są jednak altruistami, nie dają nic za darmo. Nie wydadzą balu charytatywnego, ale wybudują szkole albo pożycza pieniądze na czyjąś edukacje (będzie musiał oddać, gdy zdobędzie prace). Praca każdego jest ważna dla społeczeństwa i każdy ma swój wkład w jego rozwój. Pracując dla ogółu człowiek jest szczęśliwy. Nie ma sprzeczności miedzy interesem jednostki a społeczeństwa.

Scjentyzm
Zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu jako jedynego źródła rzetelnej wiedzy i skutecznych dyrektyw słusznego postępowania
Scjentyczne spojrzenie na świat umożliwia kształtowanie się nowych nurtów nauki: socjologii i psychologii
Wzbogacenie wiedzy historycznej dzięki badaniom ekonomicznym, statystycznym i socjologicznym
Źródła w empirycznej filozofii Huma
Za rozwojem społeczeństwa idzie rozwój nauki. Pozytywista dąży do wiedzy. W planach jest budowa sieci szkol, walka z analfabetyzmem, nauka zawodu. Pozytywista jest nauka zafascynowany, bada świat, pojmuje go rozumowo. Jest obiektywnym obserwatorem rzeczywistości.

Ewolucjonizm
1.W biologii zapoczątkowany przez Darwina, który mówił o ewolucyjnym rozwoju świata organicznego
2.W naukach społecznych głosił ciągłość, stopniowość i jednokierunkowość rozwoju społecznego zmierzającego do coraz większego uporządkowania i postępu

Społeczeństwo musi ewoluować, rozwijać się ku lepszemu. Jeśli ewoluować będą jednostki to razem z nimi także społeczeństwo.

Determinizm
Pogląd głoszący uzależnianie losów i charakteru człowieka od jego środowiska (d. socjologiczny) i dziedziczności (d. biologiczny). Następnie rozciągnięto ten termin na całość dziejów (d. dziejowy).

Utylitaryzm
Dla utylitarystów najważniejsze było szczęście ogółu, które powinno kształtować jednostka i któremu powinna się podporządkować
Jednostkę i społeczność wartościowano na podstawie kryterium ich produktywności tj. zdolności tworzenia nowych dóbr materialnych i duchowych
Pozytywiści pisali proza, by dotrzeć do większej ilości odbiorców. Literatura ma pełnić role dydaktyczna i przynosić pożytek (czyli być utylitarna). Pisarz ma tworzyć wzory i antywzory aby dać czytelnikowi przykład postępowania. Dzieło nieutylitarne nie zasługuje na uwagę.

Sam poeta jest stracony z piedestału. Uważa się ze pisarz jest człowiekiem jak każdy inny wyróżnia się jedynie umiejętnościami i wiedza. Obowiązkiem jego jest dzielić się swoja wiedza. Powieść ma role edukacyjna.

Agnostycyzm
Niemożliwość całkowitego poznania świata i praw nim rządzących. Odrzucał spekulacje metafizyczne i postulował poznanie poza zmysłowe. Pogląd taki sprzyjał odejściu od tradycyjnych postaw religijnych
Pozytywizm to epoka praktyczna. Pragmatyczna. Stawia na możliwości poznania. Ograniczono to co nie przydatne, przez co np. nie tworzono muzyki. Kwestie boga uznano za nierozstrzygniętą. Agnostycyzm uznawał, ze, jeśli nie można czegoś poznać to nie warto się tym zajmować, szkoda na to czasu. W literaturze rzadko występują duchowni.

Organicyzm
To pochodna ewolucjonizmu i patrzenie na świat z punktu widzenia biologa. Założenie tego poglądu to społeczeństwo=organizm. Jeśli choruje jakakolwiek, nawet najdrobniejsza jego cześć- całe społeczeństwo to odczuwa. Aby organizm się rozwijał każda tkanka musi dobrze funkcjonować. W organizmie istnieje współpraca i prawo wymiany usług między poszczególnymi organami- tak samo powinno być w społeczeństwie ludzi, w którym każda klasa społeczna to odrębny organ. Wszyscy muszą mieć jeden cel: dobro społeczeństwa. Aby tak było społeczeństwo musi być jednolite narodowo tymczasem istnieją organizmy w organizmie- stąd asymilacja Żydów.musi nastąpić.

Asymilacja Żydów
Żydów należy zasymilować, przyjąć ich do społeczności. Niech każda z grup zachowa swoja kulturę, ale pracujmy razem, handlujmy, zostańmy sąsiadami. Niech żydzi pokażą ze polska jest ich krajem.


4.Pozytywistyczna nowela tendencyjna- tematy, bohaterowie

1. Problematyka powstania styczniowego- „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej

W noweli las rozmawia z wiatrem. Dzięki zabiegom personifikacji i animizacji wszystkie elementy leśnej przyrody mówią, opowiadają, co widziały na leśnej polanie, a były świadkami epizodu powstańczego. Drzewa widziały oddzial powstańczy, wodza-Traugutta- i trójkę bohaterów, których losy ukazane są bliżej: dziewczynę, jej brata i przyjaciela. Widać między nimi miłość dziewczyny i przyjaciela, milośc braterską i przyjazń towarzyszy broni.Póżniej drzewa widziały bitwę, klęske i śmierć obu młodzieńców, a trawy odczuły ly zrozpaczonej dziewczyny.Nowela nosi tytuł, który oznacza „chwała zwyciężonym”-tę chwałę, a zarazem zwycięstwo moralne pokazuja człowiekowi wiatr i przyroda- wierni wspołuczestnicy dziejów człowieka.

Pokazuje powstańców styczniowych pod wodza Traugutta. Zaznacza tragizm ludzi, którym powstanie weszło niespodziewanie w życie- np. Maryś

Traugutt jest wyeksponowany- silny przywódca. Wie, ze nie ma nadziei, ale chce jak najdłużej walczyć
Porównany do Leonidasa- bitwa pod Termopilami. Dźwiga tez krzyż swego narodu jak Chrystus. Traugutt jest sakralizowany i opisany jako męczennik, który ma świadomość klęski. Jest postacią tragiczna. Tyrteizm- rezygnuje z własnego szczęścia, ale jego walka jest nacechowana pesymizmem.

Narratorem noweli jest natura- poetyzacja ofiary powstańców. Grób staje się kolebka- z niego narodzi się nowa myśl i wiara.

2. Problematyka nierówności społecznej-„Kamizelka” Bolesława Prusa

Nowe ukazanie miłości. Wspólne życie, wspieranie się, małżeństwo. Prawdziwa, wspólna codzienność nauczycielki i chorego urzędnika. Uczucie przedstawione jest bez patosu i sentymentalnych wynurzeń. O miłości właściwie się w noweli nie mówi- świadczą o niej czyny, których sens moralny jest jakby odwrócony: wzajemne okłamywanie się małżonków jest tu bowiem wartością pozytywną, rosnąca w obliczu nieuchronnie się zbliżajacej śmierci chorego urzędnika.

3. Problematyka społeczna wsi- „Szkice Węglem” Henryka Sienkiewicza

Nowela opowiada zdarzenie makabryczne: chłop Rzepa zabił swoją żonę Rzepową, ucinając jej głowę siekierą, za to, że zdradziła go z pisarzem gminnym Zołzikiewiczem. Zołzikiewiczowi podobała się ładna Rzepowa, która odrzucala jego zaloty, gdyż prawdziwie kochała swojego męża. Lecz pisarz- typ wyjatkowo paskudny- zaaranżował intrygę. Sfabrykował powołanie do wojska dla Rzepy, mimo iż chłop był zwolniony od tego obowiązku. Wojsko trwało kilka dziesiątków lat, zrozpaczony Rzepa topił żale w wódce, a jego żona usiłowała działać. Nikt jej jednak nie pomógł- ani pan we dworze, ani ksiądz, ani urząd, którego tak się przestraszyła iz uznano ja za pijaną. Pozostał jej Zołzikiewicz, więc do niego poszła, chociaż bardzo nie chciała. Skutek był tragiczny, chociaż dokument był zupełnie nieważny.

Nowela jest obrazem wołającym o:
absolutną konieczność oświecenia chłopa, który nie umiał pisac ani czytać i zależał zupełnie od „piśmiennych”typu pisarza Zołzikiewicza, oraz ośmielenie chlopa, który tak bał sie urzędów, że zupełnie nie potrafił egzekwować swoich praw- słowem o SCJENTYZM
zmianę stosunków klas wyższych i bardziej wykształconych do chłopskiej. Wędrówka Rzepowej „od kościoła do dwor”u nic nie pomogła, została obojętnie potraktowana.

Karykatura dotychczasowej pracy u podstaw: uchodzący za wykształconych, tak naprawdę bardzo mało potrafią, ale mimo to wykorzystują chłopów. Uwłaszczenie zrównało szlachtę i chłopów, ale chłopi nie umieją funkcjonować w nowej sytuacji, nie wiedza, do kogo się zwracać. Szerzy się korupcja.Sienkiewicz poprzez ukazanie krwawej, wręcz absurdalnej historii Rzepow nawołuje do dzialania.

4. Problematyka żydowska- „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej

-Poruszony problem asymilacji Żydów. Pozytywizm wyobrażał sobie, ze się spolonizują i wtapia się w społeczeństwo.

-Mendel wtopił się swoja uliczkę warszawska, jest to jego ojczyzna prywatna. Jest introligatorem, przydaje się społeczeństwu, wiele osób korzysta z jego usług. Chce wykształcić swojego wnuka Kubusia. Chłopiec ma się uczyć i rozwijać, aby awansować społecznie.

-Mendel zasymilował się wedle nakazów pozytywizmu. Jest jednak ofiara pogromów.Społeczeństwo wcale nie chce by Żydzi się asymilowali.

5.Problem walki o niepodległość w epice i liryce

„Rota” Marii Konopnickiej
Zakaz emigrowania za granice. Każdy dom będzie ostoja polskości. Patriota jest ten, kto nie wyjeżdża z kraju. Żyjemy pod zaborami i mamy inne obowiązki niż romantycy. Kiedyś (gdy zabrzmi zloty róg) pójdziemy walczyć, ale jeszcze nie teraz.
Legalizm organicznych- trzeba się rozwijać i pracować nad społeczeństwem, ale w ramach prawa zaborców.

„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej
Bohatyrowiecze nie opuszczają ziemi mimo licznych kłopotów. Nawet im to nie przychodzi do głowy.
Andrzejkowa dba o pamięć męża. Kult przeszłości i powstania styczniowego, które jest gloryfikowane. Na mogile powstańców natura tworzy kościół, sakralizuje ja.
Niechęć do Dominika, który wyemigrował i szybko się zrusyfikował.
Naród się jednoczy mimo problemów i zatargów.

„Lalka” Bolesława Prusa
Wokulski po udziale w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Nie jest to jednak katorga, bo Stanisław uczy się tam. Wraca do kraju nie jako bohater, ale kolejny emigrant. Traktowany jest z rezerwa. Łęcka z pogarda wyraża się o jego odmrożonych dłoniach.
W powstaniu walczył tez Szlangbaum. On tez po powrocie klepał biedę.

Rzecki czci Napoleona. Wierzy, ze jego potomek oswobodzi Polskę.
Walka w wiośnie Ludów jest klęską.

„Lalka” mówi, ze ten okres jest czasem przekształcania się systemu z feudalnego na kapitalistyczny, a nie romantycznych ideałów i walki.

Przemiana Wokulskiego: z powstańca staje się handlowcem, który robi majątek na dostawach dla rosyjskiej armii.

„Gloria victis” Elizy Orzeszkowej
Pamięć o powstaniu przetrwa i kiedyś się odrodzi.
Rys romantyczny- historia jest wpisana w naturę oraz sakralizacja Traugutta

Pozytywiści nie mogą przemilczeć tematu powstania, ale ukazane jest ono jako przeszłość, a ludzie są co prawda dziedzicami, ale widza sprawę zupełnie inaczej.

6.Przestrzenie społeczne „Lalki”; miasto, miłość, los, typ powieści, charakter i osobowość bohaterów, tradycja romantyczna i inspiracje pozytywistyczne

Miłość
Tworząc w swojej powieści watek miłosny, Prus sięgnął do znanych już wcześniej schematów: nieodwzajemniona miłość, bariery stanowe i obyczajowe, niezgodność charakterów.
Jednak w „Lalce” watek miłosny zyskał głęboką warstwę psychologiczna (rozmyślania Wokulskiego)
Ona- pochodzi z arystokracji On- ze zubożałej szlachty, a przy tym jest kupcem
W Stanisławie istni ja dwie postawy- idealista romantyk i realista.
Kocha Izabelę platonicznie, uważa, ze jest to miłość androgeniczna. Spełnia jej wszystkie zachcianki
Wokulski wyidealizował ukochana kobietę, uznał, ze w pięknym ciele musi tez istnieć piękno duchowe. Moment, kiedy Wokulski poznał się na Izabeli (w pociągu) czuje rozczarowanie, ale pryska tez ideał kobiety. Jest to klęska ideałów romantycznych.

Miasto
Warszawa jest niespójna. Są elementy naturalistyczne np. Powiśle. Wyraźne są w niej kontrasty. Jest chaotyczna, zaniedbana, niezorganizowana. Szara, bura i nieciekawa. Nie stwarza okazji do nauki. Na ulicy bawią się dzieci, rzadko jeżdżą dorożki. Ruch jest nie uporządkowany. Oddana jest fotograficznie (wiele miejsc) i apolitycznie- nie ma śladu zaborów)miało to służyć nie pogłębianiu pesymizmu popowstańczego).

Paryż natomiast jest wyidealizowany i utylitarny. Pozytywistyczna utopia
Gąsienica- idealny, współgrający organizm, jedna całość
Półmisek- każdy znajdzie tam cos dla siebie, wielka różnorodność i bogactwo
Arka- zebrał w sobie pamiątki wielu pokoleń. Jest cala tradycja rozwoju cywilizacji

Los
Wokulski sam o sobie decydował. Nie chciał żyć tak jak swój ojciec
Pokolenia, które urodziło się przed powstaniem styczniowym żyje w okresie przemian i zmian wartości.
Rzecki- romantyk, bardzo ceni honor
Z romantyzmu rodzi się pozytywizm- teraz nie honor, a życie się liczy. Czasy są niestabilne. O niepodległości pamięta Rzecki i jemu podobni, zanika myśl walki.
Rodzi się nowa klasa: burżuazja. Jej przedstawicielami są Szlangbaum i Wokulski. Arystokracja natomiast się rozpada.

Tradycja romantyczna
„Lalka” jest klęską ideologii romantycznej.

1.Walka o niepodległość
walka Rzeckiego w Wiośnie Ludów jest walką o przetrwanie. Nie maja idei za która się bija. Wracając musi się ukrywać i nie przyznawać, ze walczył. Nadzieje subiekta na przyjście Napoleona (jak w „Panu Tadeuszu”) rozwiewają się wraz z jego śmiercią.
Rzecki jest pewny, że Stanisław konspiruje i przygotowuje powstanie, umiera prawie go nie znając.
Wokulski wraca z wygnania po powstaniu biedny i bez środków, nie jest przyjmowany jak bohater.

2.Miłość romantyczna
nie ma jej miedzy Wokulskim a Izabelą. Łęcka nie jest idealnym aniołem, kochanką romantyczna
Stawska do miłość została „przekonana” przez Rzeckiego i matkę. Jest nawet gotowa zostać kochanką Wokulskiego. W końcu wychodzi za Mraczewskiego.
3.Natura nie ma duszy
Izabela porównuje las do miasta
4.Wybitna jednostka przegrywa ze społeczeństwem

Inspiracje pozytywistyczne
1.Praca
Pracujący kupcy nie awansują społecznie. Wysiłek nie znaczenia. Polscy kupcy nie są konkurencyjni, narzekają na Niemców i Żydów, co doprowadza do osłabienia organizmu polskiego. Prus pokazuje, ze przy polskim podejściu do pracy nie ma szans na powstanie.

Praca u podstaw
Zasławska w swoim majątku stwarza utopijny folwark. Praca jest dostosowana do możliwości człowieka
2.Asymilacja
Szlangbaum zmienił nazwisko na Szelągowski, walczył w powstaniu, wyrzekł się zwyczajów żydowskich. Jako Szelongowskim pogardzają nim i Polacy i Żydzi, jako Szlangbaumem Polacy. Polskie społeczeństwo go nie przyjęło.
Szuman jest cynikiem. Zgryźliwy wobec i Polaków i żydów. Nie deklaruje się narodowo. Po pewnym czasie ma jednak potrzebę zdobycia własnej tożsamości i przechodzi metamorfozę, wraca do żydów.

Asymilacja się nie powodzi z winy obu stron. Polacy nie chcą żydów, żydzi nie chcą się asymilować. Społeczność żydowska wzbogaca się z powodu niegospodarności Polaków.
3.Scjentyzm
Wykształcenie klas wyższych ogranicza się do etykiety i jeżyków obcych. Nauka nie pociąga arystokracji, a inteligencja nie jest pokazana. W powieści pojawiają się tylko studenci. Ochockiego nie ma kto wesprzeć. Jest traktowany jak dziwak, musi wyjechać do Francji. Badania Szumana nikogo nie interesują
4.Stawska wychodzi za mąż z musu. Nie chce się wcale emancypować

Wokulski działa spontanicznie. Pożycza pieniądze, kiedy ma dobry nastrój, bo przychylnie spojrzała na niego Łęcka. Nie ma w tym żadnego planu.

W Polsce nie sprawdziły się wartości pozytywistyczne. „Lalka” pokazuje rzeczywistość na przełomie: odchodzi stary romantyzm, a przychodzą nowe pozytywistyczne idee.

Typ powieści
Nowatorstwo sposobu przedstawienia ludzi i zdarzeń w „Lalce” polega na okrojeniu uprawnień narratora, a wiec na zredukowaniu wszechwiedzy autora i ocen odautorskich. Narracja autorska zajmuje dużo mniej miejsca niż dialogi. W pamiętnikach starego subiekta narrator oddaje glos jednemu z bohaterów.
Zakończenie jest otwarte
Akcja rozgrywa się przez półtora roku. Niektóre tygodnie opisane są w kilku rozdziałach, innym poświęca się zaledwie kilka zdań.

Przestrzeń historyczna- od Napoleona przez powstania i Wiosnę Ludów.
Akcja- 1878-79
Bohaterowie z różnych klas mówią w różny sposób.

Charakter i osobowość bohaterów

Henryk Szalngbaum
Jest przedstawicielem nowego kapitału, zdobywa rynek. Z młodzieńczych doświadczeń (powstanie, pobyt na Syberii) wyniósł jedna naukę: należy zając się samym sobą i powiększać majątek. Dzięki otrzymanym od ojca pieniądzom odkupuje od Wokulskiego sklep oraz udziały w spółce handlu z cesarstwem. W prowadzonych przezeń interesach jedyna wartością i prawem jest pieniądz, który Szlangbaum będzie konsekwentnie pomnażał bez sentymentów wobec innych. On i Maruszewicz są ludźmi symbolizującymi nowy świat, wypierający romantyków i pozytywistów.
Narrator wyraźnie go nie lubi i stara się pokazać go w złym świetle.

Julian Ochocki
Nietypowy arystokrata, zanurzony w przyszłości, oderwany od swojej sfery. Najważniejszy dla niego jest kult rozumu i techniki, wynalazca lampy. Całkowicie rezygnuje z życia osobistego, ponieważ kłóciłoby się ono z praca. Uosabia to co w pozytywizmie najlepsze, a jednak nie może w Polsce realizować swoich planów. Nie dostosowany do panujących realiów.

Ignacy Rzecki
Przypisuje sobie intuicje polityczna- jeszcze w tym roku ma przyjść Napoleon IV, tymczasem w tym samym roku on umiera.
patrz wszystkie inne punkty 

doktor Szuman
Przepowiada, ze przyszłość świata należy do przedsiębiorczych żydów. Sam żyd, pogardza swoja nacja, a jednocześnie docenia ich przedsiębiorczość. Uważa, ze żydzi stopniowo zaczną przejmować polski handel opary na systemie, który się przeżył. W swoim laboratorium naukowca rozważa mechanizmy rządzące światem. W trzeźwy i zdroworozsądkowy sposób dokonuje analizy polskiej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej, snuje wizje przyszłości.
Zakończenie powieści potwierdza jego przepowiednie. Po śmierci Rzeckiego, wyjeździe ochockiego i zniknięciu Wokulskiego nowym światem będą kierować Szlangbaum i Maruszewicz.

Maruszewicz
Uważa się za przyjaciela obojga baronostwa Krzeszowskich, którym „pomaga” w sprawach finansowych. Dochody czerpie z źródeł legalnych (utrzymuje go baronowa), ale także dzięki machlojkom finansowym (np. sprzedaż konia0, za które wina obarcza innych ludzi. Bez wykształcenia i wielkich ambicji, stara się po prostu „zaistnieć” na salonach, co nie przychodzi mu trudno (ma szlacheckie pochodzenia). Dla ludzi ze środowiska szlacheckiego jest kimś lepszym niż Wokulski, który nie potrafi sypać pochlebstwami.

Kazio Starski
Przedstawiciel „złotej młodzieży”, hulaka, hazardzista i kobieciarz, który flirtuje z Izabelą i Eweliną, ponieważ imponują mu względy kobiet. Dużą cześć majątku stracił na rozrywki i podróże, dlatego czeka na okazje wzbogacenia się. Prawdziwe oblicze ukazuje po śmierci babki. Ignorował ją do momentu, kiedy stała się umierająca, wtedy zaczął się nią opiekować. Przyczynił się do zerwania Eweliny z baronem Dalskim i zerwania zaręczyn Wokulskiego i Izabeli.

Książe
Modeluje swój wizerunek na wzór szlachcica- patrioty, który nieustannie ubolewa nad biednym krajem, a w istocie nie robi nic by pomoc krajowi. Uważa się za liberała, a tak naprawdę jest ostają konserwatyzmu.

Baron Krzeszowski
Nawet nie stara się zachować dostojeństwa właściwego jego klasie. Dla majątku ożenił się z mieszczanka, której pieniądze trwonił. Hazardzista. Procesuje się i toczy spór z żoną, ośmiesza się.

Wokulski
wszystkie pytania, notatki z 3. klasy, podręcznik i opracowania, od cholery tego! 

7. Poezja czasów niepoetyckich

Pozytywizm nazywany jest „czasami niepoetyckimi”, gdyż w tym okresie epika stała się najpopularniejszym rodzajem literackim, najpełniej przystającym do założeń epoki. Jest to tym bardziej widoczne, iż romantyzm wysuwał gatunki poetyckie zdecydowanie na czoło.

Charakteryzując poezję pozytyizmu należy pamiętać, iż została ona zepchnięta na drugi plan przez wielkie dzieła prozy powieściowej i nowelistycznej. Narzucane jej podporządkowanie wymogom czasu ograniczało swobodę i oryginalnośc artystycznej wizji, a problematyka zbiorowości odsuwała kwestie jednostkowe i filozoficzne. Dlatego nawet najwybitniejsze osiągnięcia poetów pozytywizmu nie dorównują poziomem ni głębokoscią poetom sąsiednich epok- romantyzmu i Młodej Polski.

Najważniejszymi poetami tamtego okresu byli Adam Asnyk i Maria Konopnicka. Liryka ich odeszła daleko od uproszczonych schematów poezji programowej, Przyjmójąc zasadnicze idee „młodych” pozostali zarazem pod wpływem dziedzictwa romantycznego, biorąc zeń przede wszystkim te pierwiastki, które nie były w sprzeczności z kultem wiedzy i pracy oraz ideami postępu społecznego.

Adam Asnyk

-W wierszach o charakterze programowym Asnyk z jednej strony uznaje konieczność postępu (Daremne żale), z drugiej- akcentuje potrzebę zachowania tradycji (Do młodych). Poeta podkreśla łączność przeszłości i terażniejszości, sprzeciwia się jednostronnym poglądąm „młodych” Asnyk był też patriotą, na jego przekonania niemały wpływ wywał udzial w powstaniu styczniowym (XXIX sonet z cyklu Nad Głębiami).

-Świat przedstawiony w utworach Asnyka charakteryzował się zatem dychotomią: przeszłości i przyszłości, nowości i tradycji, pokoleń dawnych i współczesnych. Zasada wyrastania z przeszłości tego, co terażniejsze i co stanowi przyszłość stanowi myśl przewodnią jego poezji, ale podkreślając znaczenie tradycji rozumial i doceniał koniecznośc postępu.

-Wiersze poety mają często formę liryki apelu- adresat jest zazwyczaj wyrażnie wskazany tytułem lub apostrofą, często występują formy rozkaznikowe i wykrzyknikowe, będące skierowaniem wprost do czytelnika.

1.Motyw refleksyjno- filozoficzny

„Daremne żale”

Asnyk uznaje konieczność postępu, akcentuje jego nieuchronność („Nie zdoła ogień ani miecz powstrzymac mysli biegu”).Pokolenie starych, powinno iść z duchem czasu, a nie patrzeć wstecz. Pozostaje wiec wierny pozytywizmowi, nakazuje patrzeć w przyszłość, a nie w przeszłość.

„Do młodych”

Wiersz nawiązuje do idei pozytywistycznych, a jednocześnie odnosi się do romantycznej przeszłości. Asyk nie potępia przeszłości, a do młodych apeluje by nie deptali i nie negowali osiągnięć przeszłości. Mogą jednocześnie hołdować nowym ideałom, ale nie wypierając się starych. ( „Przyszłości podnoście gmach! Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, choc macie sami doskonalsze wznieść”).Używa tryby rozkazującego

Przyznaje, ze romantyzm nie oddawał rzeczywistości i prawdę musza odnaleźć teraz pozytywiści. Im lepiej pozna się świat tym bardziej doceni się jego wielkiego twórcę- boga. Asnyk przekonuje, ze świat jest tak piękny, ze można zachwycić się zachwycić rzeczywistością. Mity jednak powstrzymują pozytywistyczna rewolucje.Jest to postawa charakterystyczna dla Asnyka, któremu bliskie były ideały patriotyczne. Walczy w powstaniu styczniowym i został osadzony w cytadeli.

2.Motyw partiotyczny

Sonet XXIX z cyklu „Nad głębiami”

Doświadczenie klęski powstania styczniowego sprawiło, że poeta- jak inni pozytywiści- uważal, że narodowi potrzebna jest „cnota wytrwania”. Sprzeciwiał się wszelkim próbom „samobójstwa ducha”. Pisze iż póki w narodzie żyją wolność, godnosć, męstwo i myśl swobody, nic nie jest w stanie go zniszczyć. Zginać on może tylko z własnej ręki- gdy owładnie nim rozpacz i zwątpienie, które podpowie mu, iż jedynym lekarstwem na męki jest właśnie „samobójstwo ducha”.

3.Motyw miłosny

„Miedzy nami nic nie było”
Opisana w utworze miłość to uczucie platoniczne, opierające się na wspólnocie doznań i uczuć. I choć podmiot liryczny wyznaje, ze miedzy nami nic nie było dalej mówi o niezwykle ulotnych, jak i ważnych doznaniach, jakie połączyły dwoje ludzi. Dlatego ironiczne i gorzkie wydaje się zakończenie będące powtórzeniem tytułu. Romantyczna, androgeniczna koncepcja miłości, bez oficjalnego potwierdzenia, bez oficjalnego potwierdzenia, wiersz rozpaczliwy

Maria Konopnicka

-świat przedstawiony przez Konopnicką przenika głęboka świadomość krzywdy i niesprawiedliwości społecznej. Dominuje, przedstawiony z realistyczną wiernością, obraz losu skrzywdzonych ludzi z nizin społecznych ( Przed sądem, A jak poszedł król na wojnę). Poetka nie tylko współczuje, ale również oskarża i demaskuje. Adresatem jest układ stosunków społecznych a także czytelnik, do którego bezpośrednio kieruje zarzut o nędzę i nieszczęście.Z romantykami dzieliła przekonanie o konieczności dążenia do wolności wbrew wszelkim tendencjom ugodowym.

1.Motyw zagadnień społecznych

„A jak poszedł król na wojnę”

Wiersz opiera się na zestawieniu losu Stacha (chłopa) i króla podczas wojny. Konopnicka porusza temat iż wojna jest przelewem krwi żołnierzy a nie władców którzy te wojnę wywołali.Królowi grają trąby, a Stach musi walczyć. Gdy chłop zginie, król bezpiecznie wróci na zamek.Na pogrzebie chłopa nie dzwonią dzwony i nie składa mu się pośmiertnych hołdów.

„Przed sądem”

Przed sądem staje biedne, obdarte, wychudłe dziecko, które nie ma rodziców i nigdy nie chodziło do szkoły. Jest wychudły, siny, drżący i przestraszony. Sędzia wzrusza się i zamyśla nad sprawą chłopca, poczym mówi do pisarza sądowego, iż Chrystus może tylko rozsądzić, kto jest bardziej winien- nieświadomy swego postępku, gdyż niedouczony chłopiec, czy pisarz, który nie dba by uczyć dziecko- sierotę. Sędzia idzie do dziecka i mówi „Pojdż, dziecię! Ja cię uczyć każę!”.

2.Motyw patriotyczny

„Rota”
Zakaz emigrowania za granice. Każdy dom będzie ostoja polskości. Patriota jest ten, kto nie wyjeżdża z kraju. Żyjemy pod zaborami i mamy inne obowiązki niż romantycy. Kiedyś (gdy zabrzmi zloty róg) pójdziemy walczyć, ale jeszcze nie teraz.

3.Motyw miłosny

„Kubek”

Prostota (bo kubek), bliskość a później rozstanie, bez tęsknoty, ale z pamięcią o tym co było,
refleksja, że może powinni jednak zostać razem. Miłość jest doceniona dopiero po pewnym czasie. Na koniec rozsądna ocena miłości. Mówi, że miłość szczęśliwa może mieć koniec.