„O tym, jak nawracano niewiernych w Średniowieczu, czyli krótka historia wypraw krzyżowych.”

W XI w. w Europie zaszedł szereg zmian natury gospodarczej , społecznej i politycznej.
W XI w. wynaleziono homonto, co pozwoliło użyć konia jako siły zaprzęgowej do pługa . Nastąpiła, więc poprawa techniki uprawy roli. Można było brać pod uprawę cięższe gleby za pomocą pługa. Zwiększyła się ilość żywności, co doprowadziło do zwiększenia liczby ludności. Wzrost ludności był przyczyną tzw. kryzysu wzrostu tzn. ilość ludzi była większa w stosunku do możliwości posiadania i zatrudnienia. Dotyczyło to również młodszych synów klasy rycerskiej. Sytuację komplikował jeszcze fakt, że przy dziedziczeniu majątków rycerskich obowiązywały zasady primogenitury (dziedzictwo przez najstarszego). Jednocześnie trwała walka między cesarstwem a papiestwem o pryzmat i autorytet nad chrześcijańską Europą. Jednocześnie wykształciło się pojęcie stanu w kategoriach teologicznych. Każdy stan miał swoje powołanie i wypełnienie godności powołania było drogą do zbawienia wiekuistego. Ale w tym samym czasie kler określił, że wojna jest rzeczą złą, natomiast Bogu jest miły pokój. Oczywiście nie chodziło tu o wojny sprawiedliwe, których celem było słuszne zadośćuczynienie, ale rycerze zostali niejako postawieni w dość trudnej sytuacji, no, bo, gdzie mogli spełnić godność swego powołania i wtedy papiestwo podsunęło myśl walki z niewiernymi, czyli reconquisty. Dotyczyło to obszarów płw. pirenejskiego, który był pod panowaniem Arabów i poszczególni władcy prowadzili wojny w celu odzyskania tego terenu. Wojny te miały charakter wojen świętych. W tym też samym czasie bardzo popularne były pielgrzymki do grobu św. Jakuba di Compostella. Pielgrzymki takie były to zbrojne wyprawy rycerskie oraz tłumy pieszych pielgrzymów. Odprawiano też pielgrzymki do grobu Chrystusa w Jerozolimie. Powszechnie, bowiem uważano, że najpewniejszym sposobem na zyskanie zbawienia wiekuistego jest dokonanie żywota u grobu Chrystusa lub u grobu jakiegoś świętego.
Dogłębne zmiany zaszły też na Bliskim Wschodzie. Otóż na ziemiach arabskich usadowili się Turcy Seldżucy. Turcy w przeciwieństwie do Arabów utrudniali pielgrzymki, prześladowali chrześcijan pielgrzymujących do grobu pańskiego. I gł. stanowili pewne zagrożenie dla cesarstwa bizantyjskiego. Tym bardziej, że Bizantyjczycy ponieśli kilka klęsk militarnych. Przywódcą kościoła katolickiego był wtedy Urban II, następca Grzegorza VII. Posłowie bizantyjscy zwrócili się z prośbą do papieża o posiłki wojskowe. Chodziło o to, by papież zachęcił rycerzy do zaciągania się do służby u cesarza bizantyjskiego. Papież przyjął poselstwo łaskawie i na synodzie zwołanym w miejscowości Clermont (1095 r.), przemówił do rycerzy i w gorących słowach zachęcił ich do wyprawy przeciw niewiernym. Prawdopodobnie użył też i takich argumentów, że tam gdzie jest grób Chrystusa Pana, tam ziemia należy do chrześcijan, że posiadanie tego grobu przez niewiernych jest obelgą dla chrześcijan, i że kto weźmie udział w wojnie o odzyskanie grobu pańskiego dostąpi do zbawienia wiekuistego, natomiast, gdy przeżyje będzie się mógł sowicie zaopatrzyć w łupy i nadania. Majątek rycerza będącego na krucjacie był objęty szczególną ochroną. Przemówienie papieża wzbudziło entuzjazm. Tłumy podjęły wezwanie. Hasłem krzyżowców był okrzyk: "Bóg tak chce"


Krucjaty, wyprawy krzyżowe, wojny ogłaszane przez papieży i prowadzone w imię Jezusa Chrystusa w celu odzyskania chrześcijańskiego dziedzictwa lub w obronie chrześcijaństwa przed wewnętrznymi i zewnętrznymi wrogami. W węższym znaczeniu wyprawy wojenne podejmowane w XI-XIII w. przez chrześcijańskie rycerstwo Europy Zachodniej w celu wyzwolenia Ziemi Świętej spod panowania muzułmańskiego. "Święta wojna" przez dłuższy czas stanowiła pojęcie obce chrześcijaństwu.

Przyjęło je w IX w. kościelne i możnowładcze środowisko bizantyjskie, stosując hasło walki o wiarę w starciach z emiratami arabskimi w Syrii i Mezopotamii. Ideologia ta rozwijała się równocześnie w królestwach północnej Hiszpanii, które od VIII w. stale toczyły walkę z Arabami - początkowo o własne istnienie, a następnie o odebranie niewiernym (Saraceni) okupowanych części Półwyspu Pirenejskiego. W 1063 papież Aleksander II ogłosił apel do wszystkich narodów chrześcijańskich, by wspierały Hiszpanów w walce z wrogami chrześcijaństwa.
Krucjaty prowadzone przeciwko muzułmanom w Hiszpanii i na Sycylii, pozostające pod dużym wpływem idei św. Augustyna z Hippony o przemocy za przyzwoleniem Boskim, stały się impulsem do podjęcia walki o odzyskanie Ziemi Świętej, znajdującej się od połowy XI w. pod panowaniem Turków seldżuckich (Seldżucy). Jako pierwszy ideę takiej krucjaty podjął w 1074 Grzegorz VII, do jej realizacji doprowadził jednak dopiero Urban II, wzywając na synodzie w Clermont (1095) do odebrania grobu Chrystusa z rąk niewiernych.

Hasło to znalazło szeroki oddźwięk wśród niemal wszystkich warstw społecznych. Prócz aspektów religijnych, silnym bodźcem skłaniającym do udziału w wyprawie były czynniki ekonomiczne, m.in.: chęć wzbogacenia się (młodsi synowie, pozbawieni na mocy zwyczaju lennego możliwości dziedziczenia ojcowizny, pragnęli zdobyć nowe ziemie i łupy), nadzieja chłopów na zmianę stosunków społecznych (utworzenie królestwa sprawiedliwości w Palestynie), obawa przed głodem zagrażającym Europie na przednówku 1096 czy wreszcie chęć złamania przez miasta włoskie hegemonii handlu bizantyjskiego i arabskiego. Uczestnicy wypraw krzyżowych (nazywani przez muzułmanów Frankami) korzystali ze specjalnych przywilejów, m.in. odpustów oraz opieki Kościoła nad pozostawionymi w kraju rodzinami i majątkami.

I krucjata
Podczas I krucjaty (1096-1099) krzyżowcy zdobyli Niceę (1097), przeszli przez Anatolię zajmując stolicę sułtanatu - Ikonium i odnosząc zwycięstwo pod Herakleą (1097), zajęli 1098 Edessę (gdzie Baldwin z Bouillon utworzył pierwsze łacińskie państwo na Wschodzie - hrabstwo Edessy), Syrię i Antiochię, docierając w liczbie zaledwie ok. 20 tys. (wg obliczeń samego Urbana II na wyprawę wyruszyło 300 tys. ludzi) do Jerozolimy, w lipcu 1099 zdobyto ją (dzięki pomocy floty genueńskiej, która wylądowała w Jaffie, dostarczając krzyżowcom żywności i drewna niezbędnego do budowy machin oblężniczych), dokonując masakry ludności.

Na zdobytych ziemiach utworzono tzw. Królestwo Jerozolimskie, podległe władzy papieża, którego reprezentantem był patriarcha jerozolimski. Pierwszym świeckim władcą został Godfryd z Bouillon, tytułujący się advocatus Sancti Sepulchri ("obrońca Grobu Świętego"). Jego brat i następca Baldwin I przyjął tytuł królewski (1100) i w ciągu kilkunastu lat panowania (do 1118) narzucił zwierzchnią władzę Królestwa innym państewkom łacińskim - hrabstwu Edessy, Trypolisu oraz księstwu Antiochii. Stałe niebezpieczeństwo odwetu ze strony muzułmanów spowodowało konieczność stworzenia siły militarnej bardziej sprawnej niż pospolite ruszenie - zaczęły powstawać zakony rycerskie
(kawalerowie maltańscy, templariusze).

II i III krucjata
Upadek hrabstwa Edessy (1144) stał się przyczyną zorganizowania II krucjaty (1147-1149), na czele, której stanęli, rywalizujący ze sobą, (co doprowadziło do klęski), Konrad III niemiecki i Ludwik VII francuski. W następnych latach sułtan Salah ad-Din podbił niemal cały obszar Królestwa Jerozolimskiego (krzyżowcy ponieśli dotkliwą klęskę pod Hattin w 1187), przejmując ponownie kontrolę nad sanktuarium chrześcijaństwa, co stało się bodźcem do zorganizowania III wyprawy krzyżowej (1189-1192), dowodzonej przez cesarza Fryderyka I Barbarossę, króla francuskiego Filipa II Augusta oraz króla angielskiego Ryszarda I Lwie Serce.

Krzyżowcy odzyskali jedynie pas wybrzeża od Tyru do Jaffy, tolerancyjny sułtan zapewnił jednak chrześcijanom swobodny dostęp do miejsc kultu w Jerozolimie i innych miastach. W czasie krucjaty we władanie łacińskie przeszedł także Cypr (do 1571). Osiągnięte rezultaty nie zadowoliły opinii chrześcijańskiej, tym bardziej, że po śmierci Salah ad-Dina (1193) stosunki z jego następcami uległy zaostrzeniu.

IV krucjata
IV krucjata (1202-1204) za główny cel przyjęła uderzenie na Egipt. Uczestnikom zabrakło już jednak entuzjazmu pierwszych krzyżowców, na wyprawę wyruszyli głównie poszukiwacze łupów i zysków, którzy zrezygnowali z ataku w Egipcie i interweniowali, za namową Wenecji, na wybrzeżu dalmatyńskim, a następnie na prośbę Aleksego III Angelosa - w Bizancjum. Efektem wyprawy było zdobycie Konstantynopola (1204) i utworzenie cesarstwa łacińskiego. Niepowodzenia IV krucjaty zrodziły pogląd, że rycerstwo nie jest godne odzyskania Ziemi Świętej, a dokonać tego mogą jedynie istoty niewinne - dzieci. Rezultatem tej teorii była tzw. krucjata dziecięca (1212), podczas której większość uczestników zginęła, a reszta została sprzedana w niewolę.

V i VI krucjata
V krucjata (1217-1221), zorganizowana przez króla węgierskiego Andrzeja II i księcia austriackiego Leopolda VI, przejęła nie zrealizowany plan uderzenia na w Egipt. Po przejściowym opanowaniu Damietty (1218), zakończyła się ostatecznie klęską. W latach 1228-1229 miała miejsce VI, krucjata - bezkrwawa wyprawa Fryderyka II (niektórzy historycy odmawiają jej miana krucjaty), podczas której na mocy układów odzyskano część Królestwa Jerozolimskiego z Jerozolimą (utracona ponownie w 1244), Betlejem i Nazaretem.

VII i VIII krucjata
Dwie ostatnie wyprawy zorganizował król francuski Ludwik IX Święty - celem VII (1248-1254) było opanowanie Egiptu, podczas VIII (1270) krzyżowcy skierowali się do Tunisu. Obie zakończyły się klęską. Plany nowych krucjat podejmował Karol II Andegaweński, który w 1277 przyjął tytuł króla jerozolimskiego, jednak posiadłości łacińskie na Wschodzie zmniejszyły się - 1289 Mamelucy zdobyli Trypolis, a w 1292 padł ostatni bastion krzyżowców - Akka. (Następne wyprawy w XIII w. były organizowane z coraz mniejszym entuzjazmem, kierowały się na Egipt, gdzie jednak ponosiły klęski).

Niedobitki "łacinników" wycofały się na Cypr, który stał się głównym punktem oparcia chrześcijan we wschodniej części Morza Śródziemnego (królowie cypryjscy przyjęli tytuł królów jerozolimskich i wielokrotnie w ciągu XV w. wysuwali projekty krucjat). Wyprawy krzyżowe nie osiągnęły zamierzonego celu, wszystkie zdobycze okazały się efemeryczne, jednocześnie krzyżowcy rozbili cesarstwo bizantyjskie stanowiące główną osłonę Europy przed Turkami. Najwięcej korzyści z ruchu krucjatowego wyniosły miasta włoskie, przejmując od Arabów i Bizancjum handel ze Wschodem.

Oprócz krucjat do Ziemi Świętej papiestwo popierało wyprawy przeciwko Maurom w Hiszpanii (rekonkwista), a także przeciwko Słowianom połabskim (m.in. wyprawę 1147 pod wodzą Henryka Lwa i Albrechta Niedźwiedzia) oraz Prusom. Na wezwanie papiestwa podejmowano także w XIII-XV w. krucjaty przeciwko heretykom, m.in. albigensom, katarom, husytom.

Skutki wypraw krzyżowych:
Przede wszystkim na ziemi świętej powstały zakony rycerskie: Templariusze (1118 r.), Joanici (zakon szpitala świętego Jana) i Krzyżacy (pod koniec XII w.) Templariusze stali się wielką potęgą finansową, prowadzili min. operacje bankowe. Dzięki wyprawom krzyżowym wzrósł autorytet papiestwa, nastąpił również rozwój handlu lewantyjskiego. Wzbogaciły się na nim szczególnie miasta włoskie (Piza, Wenecja). Wraz ze wzbogaceniem się miast włoskich wzrastała potęga i zamożność mieszczan. Nastąpiło przenikanie wzorców obyczajowych między kulturą arabską a europejską. W trakcie wypraw krzyżowych ukształtował się tzw. etos rycerski i kultura rycerska. Wyprawy krzyżowe były pierwszym europejskim kontruderzeniem przeciw ekspansji Islamu. Zresztą po upadku państwa Jerozolimskiego Turcy w XIV w. przedostają się do Europy, kładą kres niepodległości Serbii, zajmują posiadłości cesarstwa bizantyjskiego. Wreszcie w wieku XV Turcy przekraczają do linii Dunaju, a w wieku XVI aż do granic Rzeczpospolitej. Ekspansja Turków przeciw Europie trwała do końca XVII w.