Antyk - pojęcia

Stoicyzm

Zał. w III w. p.n.e. przez Zenona z Kitionu, oparte na etyce surowej cnoty, polegającej na zachowaniu równowagi duchowej nie zakłóconej zarówno radością, jak smutkiem, na wyzbyciu się namiętności i na życiu zgodnym z naturą i rozumem; pot. obojętność na przyjemności i ból, tłumienie uczuć, spokój, niewrażliwość, hart i pogoda ducha bez względu na okoliczności.

Epikureizm

Epikur z Samos (ok. 342-271). Celem życia człowieka jest osiągnięcie przyjemności, rozumianej jako nieobecność bólu i niepokoju. Epikur zaleca wstrzemięźliwość. Trzeba odrzucić przyjemności, które mogą sprawić ból cielesny lub niepokój duszy. Ideałem jest osiągnięcie ataraksji czyli spokojne życie bez zamętu i burz. Są dwa sposoby osiągnięcia szczęścia- przez praktykowanie cnoty i życie rozumne, bo najlepszym przewodnikiem w świecie przyjemności jest rozum. Człowiek powinien uwolnić się od lęku, strachu przed śmiercią i trwogi przed bogami. Bogowie są bierni, nie pomagają nam, ale i nie przeszkadzają. O śmierci mówił zaś, że gdy ona jest nas już nie ma, a gdy my żyjemy śmierć nas nie dotyczy. W przeciwieństwie do stoików, Epikur twierdził, iż bieg świata, a więc i nasze losy, nie jest zdeterminowany, możemy go sami kształtować. Ale wolność nierozerwalnie wiąże się z odpowiedzialnością. Dokonujemy wyborów i ponosimy tego konsekwencje. Dlatego warto człowieka pouczać, bowiem z przestróg można korzystać. Chwalmy więc i nagradzajmy za dobro, gańmy i karzmy za zło.

Platonizm

Platon (427-347 p.n.e.). Świat realny, rzeczywisty, w jakim żyjemy za ułomne odbicie świata doskonałego, nazwanego światem idei. Zasada ta jest generalna – dotyczy wszelkich przedmiotów. W szczególności duszy: Człowiek oprócz materialnego ciała podlegającego procesowi zniszczenia posiada niematerialną część – duszę, która w chwili śmierci zmierza w kierunku świata idealnego. Dusza nadaje ciału życie, powoduje ruch, jednakże ciało ogranicza ją i stanowi tylko tymczasowe miejsce pobytu. Filozofia ma ułatwić duszy żyjącej w ciele odnalezienie swoich związków ze światem idei. Platonizm wywarł silny wpływ na myśl europejską, a szczególnie na chrześcijańskie myślenie religijne.

Arystotelizm

Arystoteles filozof gr., 384–322 p.n.e.) doktryna filoz. stworzona przez Arystotelesa obejmująca m.in. koncepcję budowy rzeczy z biernej materii i kształtującej ją formy, teorię poznania opartego na doświadczeniu i intuicyjnym określaniu z niego prawd ogólnych, zasadę umiaru będącego podstawą etyki; odrzucał platońską teorię idei.

Oda

Utwór liryczny powstały w starożytnej Grecji, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej. Początkowo oznaczała każdy utwór liryczny, przeznaczony do śpiewu chóralnego lub solowego. Niekiedy oda miała charakter modlitewny. W Starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie oda była w przeciwieństwie do hymnu utworem o tematyce świeckiej, wychwalającym np. miasta, ludzi lub pewne pojęcia abstrakcyjne. Charakteryzuje się zawartością elementów pochwalnych, patosem, śpiewnością i melodyjnością. Zrytmizowanie osiągnięte jest za pomocą regularności wersyfikacyjnej i stałego miejsca średniówki.

Hymn

(z greckiego hymnos - pieśń pochwalna) - uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. W kręgu kultury europejskiej hymny znane były w basenie Morza Śródziemnego już w starożytności. CECHY: Obecność refrenu i rymów, które powodują melodyjność rytmiczność tekstu. Adresatem hymnu jest często Bóg, ojczyzna, bądź większa grupa społeczności. Atmosfera/nastrój są podniosłe, uroczyste, co zobowiązuje nas do odpowiedniej postawy. Odwołuje się do emocji. Pojawiają się apostrofy. Pojawiają się pytania retoryczne. Są zdania w trybie rozkazującym. Podniosłe słownictwo.

Tragizm

Jedna z podstawowych kategorii bytu ludzkiego, prezentowana przez filozofię, literaturę i wszystkie rodzaje sztuki. Oznacza nierozwiązywalny konflikt pomiędzy powszechnie (bądź indywidualnie) uznawanymi wartościami a koniecznościami określającymi życie i postępowanie bohatera, skazanego na dokonanie złego w skutkach wyboru.

Hamartia

Wina tragiczna - w tragedii starożytnej błędne rozpoznanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera. Bohater, nieświadomy rzeczywistego znaczenia okoliczności, w jakich się znalazł, popełnia przez to czyny prowadzące do dalszego zawikłania jego losu i ostatecznie do katastrofy.

Hybris

Pojęcie w kulturze starożytnej Grecji oznaczające dumę, pychę rodową lub majestat władcy, które uniemożliwiają mu prawidłowe rozpoznanie sytuacji, w której się znalazł. Pycha ta stanowi przekroczenie miary, którą bogowie wyznaczyli człowiekowi, stanowi więc wyzwanie wobec bogów i ściąga na siebie ich karę.

Anagnoryzm

Rozpoznanie w dramacie klasycznym: główny bohater dowiaduje się, kim jest naprawdę i odkrywa tym samym właściwy sens swojej sytuacji.

Inwokacja

Rozległa apostrofa otwierająca poemat epicki, w której zwykle autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła.

Epos

Epopeja, dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na starożytnym Wschodzie. Epos antyczny to przede wszystkim twórczość Homera (Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza (Eneida). Ten wzorzec gatunkowy charakteryzował się: równoległością akcji w świecie boskim i akcji w świecie ludzkim, mityczną motywacją zdarzeń, podniosłym stylem (inwokacje, stałe epitety, porównania tzw. homeryckie, heksametry).

Przypowieść

Gatunek należący do literatury moralistyczno-dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych. Fabuła ulega zwykle schematyzacji, realia zaś występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych.

Kosmogonia

Przed filozoficzne próby wytłumaczenia zagadnień świata i rzeczywistości dotyczące koncepcji prarzeczywistości, powstania świata, pochodzenia człowieka i jego roli w świecie. Przykłady: mity starożytnej Grecji, Księga Rodzaju w Biblii (Pismo Święte).

Antropogenia

Mitologiczne lub religijne wyobrażenie o pochodzeniu człowieka.

Teogonia

(theogonia) - część teologii lub mitologii, zajmująca się kwestią pochodzenia bogów. Jest to najczęściej pieśń przedstawiająca narodziny bogów. Religioznawstwo współczesne traktuje kwestie teogonii symbolicznie, uznając opisywane przez nią zdarzenia jako wyraz wielu funkcji sfery sacrum. Przykładem teogonii jest Teogonia Hezjoda opisująca powstanie i losy bogów greckiego panteonu.

Sacrum – sfera świętości
Profanum – sfera świecka