Romantyzm.
Romantyzm w Polsce objawił się około 1820 r. i pozornym paradoksem jest fakt, że najwcześniej ukształtował się na uniwersytecie wileńskim, wówczas chyba najbardziej racjonalistycznym w Europie. Kiedy w mury uczelni poczęli napływać wychowankowie zreformowanych szkół, którym dla zaspokojenia potrzeb intelektualnych nie wystarczyły programowe zajęcia, pojawiły się nieformalne grupy, a następnie jawne i tajne związki młodzieżowe. Spośród nich wybitną rolę odegrało Towarzystwo Filomatów. Powstało w 1817 r. i było wzorowane na Warszawskim Towarzystwie Nauk (stąd grecka nazwa - Przyjaciele Nauk). Ideologię związku najtrafniej ujmuje formuła Mickiewicza: Ojczyzna, Nauka, Cnota.
W 1920 r. z inicjatywy Tomasza Zana powołane zostało Zgromadzenie Przyjaciół Pożytecznej Zabawy „Promieniści”, organizacja jawna, skupiająca studentów młodszych roczników. Celem organizacji miało być przede wszystkim doskonalenie moralne, ale młodzi w zapale zaczęli również głosić hasła patriotyczne i niepodległościowe, czym wywołali nie tylko obawy ostrożnych filomatów, ale przede wszystkim doprowadzili do rozwiązania organizacji, czego zażądał rektor uniwersytetu.
Na jego miejsce natychmiast powstało Zgromadzenie Filaretów (przyjaciół cnoty) nad którym kierownictwo objęli doświadczeni filomaci. Od razu jednak zarysowały się konflikty, bowiem młodzi filareci skłaniali się ku prądom romantycznym, nie odpowiadała im polityczna ostrożność i oświeceniowy charakter filomatów.
W tym konflikcie Mickiewicz opowiedział się po stronie filaretów, a wyrazem tego stały się dwa jego wiersze programowe przesłane z Kowna w grudniu 1820 roku. Są to: „Oda
do młodości” i „Pieśń filaretów”.
„Oda do młodości”
Utwór uznany za szczytowe osiągnięcie poezji filomackiej. Entuzjastyczna pochwała młodości jako boskiej siły, która stworzy „świat ducha”.
Wiersz łączy elementy oświeceniowe z romantycznymi.:
Elementy oświeceniowe:
1. gatunek literacki - oda (podstawowy gatunek liryczny w poetyce klasycznej; patetyczny utwór pochwalny opiewający wybitna postać, wydarzenie, wzniosłą ideę). Jego charakterystyczne cechy:
• pochwalny charakter utworu,
• apostrofy do uosobionej abstrakcji, „Młodości”,
• patos,
• uczuciowy nieład wyrażający się np. w nieregularności strof i kompozycji,
• zdania wykrzyknikowe — „Razem, młodzi przyjaciele!”,
• peryfrazy (omówienia) — „Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,”
• rozbudowane porównania — „A jako w krajach zamętu i nocy/ Skłóconych żywiołów waśnią, / Jednym „stań się” z bożej mocy”,
• wyszukane epitety — „kwiat nowości”;
2. Obrazowanie (pełni funkcję perswazyjną: — przykład do naśladowania (Herakles); — ilustruje tezę „płaz w skorupie” - starzy są egoistami),
• mitologiczne motywy (Herakles, nektar, pierwotny chaos),
• personifikacje gwałtu i słabości,
• alegorie („gród sławny”; „płaz w skorupie” na trupich wodach);
3. Idee
• wiara w postęp, walka z przesądami,
• przyjaźń i solidarność jako szczególnie cenne wartości,
• podporządkowanie jednostki zbiorowości, dążenie do szczęścia całej ludzkości jako obowiązek jednostki,
• rewolucyjny jakobinizm — „gwałt niech się gwałtem odciska”.
Elementy Romantyczne.
4. Temat utworu (pochwała młodości);
5. Podmiot liryczny:
• „ja”(„wzlecę”, „dzielę”);
• „my” („opaszmy”, „pchniemy”),
a zatem jednostka utożsamiająca się ze zbiorowością. Jej sposób mówienia: namiętne wezwania (wykrzykniki, wyrażenia nacechowane emocjonalnie, częsty tryb rozkazujący) wskazują na zaangażowanie emocjonalne, poczucie ogromnej siły i pewności. Jest to charakterystyczna dla romantyzmu jednostka nieprzeciętna, o osobowości przywódcy;
6. Idee:
• przeciwstawienie „młodych” - „starym”,
• ubóstwienie młodości, ukazanej nie jako kategoria biologiczna czy socjologiczna, ale jako siła kreacyjna o boskiej potędze (jak Bóg stworzył „świat rzeczy”, tak młodość stworzy „świat ducha”),
• wyższość „świata ducha” nad „światem rzeczy”,
odrzucenie racjonalizmu („rozumni szałem”; „łam czego rozum nie złamie”) i empiryzmu („Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga”).