Układ Słoneczny
Układ Słoneczny – Nasz układ Słoneczny był kiedyś obłokiem pyłowo – gazowym rozciągającym się we wszystkie strony na prawie pół biliona kilometrów. Niespełna pięć miliardów lat temu najprawdopodobniej wybuch niedalekiej gwiazdy spowodował, że przez obłok ten przeszły fale uderzeniowe. Obłok zaczął się kurczyć, a że się obracał – stawał się wolno wirującym dyskiem. Po kolejnych stu milionach w środku dysku utworzyła się kula gazowa. Zaczęły w niej zachodzić reakcje termojądrowe – Narodziła się gwiazda, nasze Słońce. W pozostałej części dysku rodziły się okruchy skał i lodu, zlepiały się w coraz większe bryły, wyłapywały cząsteczki gazu, aż utworzyły się wirujące planety. Mniejsze, skaliste planety powstały bliżej gorącego Słońca, a planety olbrzymy utworzyły się na mroźnych obrzeżach dysku.
Słońce – Wewnątrz Słońca można by zmieścić więcej niż milion planet wielkości Ziemi. Jest ono olbrzymia kulą gazową, składającą się głównie z wodoru i helu. Wnętrze Słońca (jądro) stanowi „reaktor termojądrowy”. Panuje tam tak wysoka temperatura i ciśnienie, że część wodoru zmienia się w hel. Podczas tego procesu w każdej sekundzie miliony ton materii zmieniają się w energię, która dociera potem do nas jako światło i ciepło. Wodorowego paliwa wystarczy Słońcu jeszcze na najbliższe 5 miliardów lat.
1. Merkury – Powierzchnia Merkurego poznaczona jest kraterami. Są one pamiątkami zderzeń licznych brył skalnych z planetą wkrótce po jej powstaniu. Ponieważ na Merkurym nie ma atmosfery, nie ma też czynników atmosferycznych zacierających ślady powierzchni. Nieliczne atomy gazu tworzą wokół Merkurego jego egzosferę. Płaszcz pod skorupą składa się z – niegdyś stopionych – skał. Środek planety zajmuje jądro – kula żelaza większa od naszego Księżyca.
2. Wenus – Wenus obraca się w odwrotnym kierunku niż Ziemia, a wiec słońce i gwiazdy wschodzą tam na zachodzie, a zachodzą na wschodzie. Widoku tego jednak nie da się podziwiać z powierzchni planety i to nie tylko z powodu zasnuwających niebo gęstych, pomarańczowych chmur dwutlenku siarki wydobywającego się z wulkanów. Atmosfera jest tam zabójcza: Już po kilku sekundach człowiek usmażył by się w temperaturze 480 OC, został by zgnieciony przez ciśnienie prawie 90 razy wyższe niż na Ziemi, udusił się dwutlenkiem węgla i rozpuścił się w deszczu kwasu siarkowego!
3. Ziemia – Ziemia jest planetą życia. Dotąd nie stwierdzono występowania życie nigdzie indziej. Ziemia i jej Atmosfera mają budowę warstwową, jak cebula. Atmosfera najbardziej zewnętrzna to egzosfera, poniżej w tzw. termosferze jest kilka warstw jonosfery, potem mezosfera, stratosfera i troposfera. Stratosfera zawiera ozon zatrzymujący szkodliwe promieniowanie ultra fioletowe. Większość zjawisk pogodowych zachodzi w troposferze. Skorupa ziemska składa się z wielkich płyt unoszących się na powierzchni płaszcza zbudowanego ze stopionej skały. Przesuwające się płyty zderzające ze sobą, powodując powstawanie łańcuchów górskich i stref trzęsień ziemi. Plamy gorąca w płaszczu osłabiają skorupę i powodują powstawanie wulkanów. Kiedy płyta odsuwa się znad plamy gorąca, wulkany wygasają.
4. Księżyc – Apollo 11 lądował na Księżycu w zupełnej ciszy – nie ma tam atmosfery, która roznosiła by dźwięk. Powierzchnia Księżyca pokryta jest kraterami, które pozostały po bombardowaniu okruchami skalnymi w przeszłości. Niektóre zderzenia przebijały skorupę i na powierzchnię wydobywała się lawa, tworząc ciemne „morza” widoczne z Ziemi. Przyciąganie ziemskie utrzymuje księżyc na około ziemskiej orbicie, ale co roku oddala się od nas o 4 centymetry. Przyciąganie Księżyca powoduje pływy mórz i spowalnia ruch wirowy Ziemi o 1/100 s na stulecie.
5. Mars – Mars bywa nazywany Czerwoną Planetą. Rdzawą barwę nadają mu tlenki żelaza w skałach i regolicie („glebie”). Rzadka marsjańska atmosfera nie nadaje się do oddychania – składa się głównie z dwutlenku węgla. Dawniej z wulkanów oprócz lawy wydobywała się para wodna, która skraplała się deszczem, a powstałe w ten sposób rzeki żłobiły koryta na powierzchni. Dziś są wyschłe, ale woda może być gdzieś pod powierzchnią zamrożona. Na biegunach występują czapy lodu (zamarzniętej wody) i suchego lodu (zamarzniętego dwutlenku węgla). Na marsjańskim równiku latem bywa 10 OC ciepła, ale noc jest mroźniejsza niż gdziekolwiek na Ziemi. Nie odstrasza to badaczy, mających nadzieję, że na początku XXI wieku człowiek stanie na Marsie.
6. Pas planetoid – Pas planetoid to szeroki na 150 000 000 km pierścień kosmicznego gruzu, rozciągający się między orbitami Marsa i Jowisza. Planetoidy różnią się od siebie wielkością i maja przeważnie nieregularne kształty. Okrążają Słońce od zarania naszego Układu Słonecznego, lecz potężna grawitacja Jowisza nie pozwoliła im się skupić w jedną planetę. Gdyby nie to , powstała by z nich planeta wielkości 1/33 Księżyca. Niektóre asteroidy krążą poza pasem planetoid, przecinając orbity planet. Drobnymi ciałami w Układzie Słonecznym są także komety
7. Jowisz – Jowisz wiruje tak szybko, że wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach. Szybki ruch wirowy i ciepło z wnętrza planety powodyją powstanie silnych wiatrów, dzielących atmosferę na równoleżnikowe pasy opadających lub wznoszących się gazów. Na tarczy Jowisza widać ten cyklon o średnicy dwukrotnie większej niż Ziemia, zwany Wielką Czerwoną Plamą. Cyklon ten w ciągu sześciu dni wykonuje pełny obrót w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Ten huragan szleje na Jowiszu od co najmniej 300 lat. Występujący na Jowiszu hel i wodór są gazami, z których zbudowane są gwiazdy. Grawitacja Jowisza jest jednak za słaba, żeby zgnieść je wystarczająco mocno, by w środku ciśnienie wystarczyło do zapoczątkowania reakcji termojądrowej. Największa planeta naszego Układu jest więc niedoszłą gwiazdą.
8. Księżyce Jowisza – Dwanaście z pośród ksieżyców Jowisza obraca się wokół planety w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (patrząc od strony bieguna północnego), a pozostałe cztery – w odwrotnym. Te ostatnie mogą więc być planetoidami ściągniętymi na orbitę wokół Jowisza przez jego silne przyciaganie. Cztery największe księżyce zostały odkryte przez Galileusza i grupę tę nazwano jego imieniem.
9. Saturn – Saturn okolony jest malowniczymi pierścieniami zbudowanymi z drobnych okruchów lodu i pyłu, a każde takie ziarenko okrąża planetę jak miniaturowy księżyc. Saturn robi pełny obrót wokół swojej osi w niecałe 11 godzi, więc wybrzusza się na równiku a spłaszcza na biegunach pod wpływem siły odśrodkowej. Atmosfera składa się głównie z wodoru i helu oraz bladych chmur amoniaku. Wichry wiejące na równiku z prędkością 1800 km na godzinę są dwudziestokrotnie silniejsze od jakiekolwiek huraganu na Ziemi. Po takiej burzy powstają jasne chmury, utrzymujące się tygodniami w górnych warstwach atmosfery. Największym księżycem Saturna jest Tytan. Jego gęsta atmosfera zawiera związki chemiczne podobne do tych , które umożliwiły powstanie życia na Ziemi przed prawie 4 miliardami lat.
10. Uran – Uran wiruje „leżąc na boku”. Jest to wynik zderzenia z okresu powstawania Układu Słonecznego. Planeta zachowuje się jak beczka przetaczana wzdłuż orbity. Słońce „widzi” jej denko (biegun), potem boki i drugie denko (drugi biegun). Kiedy na jednym z biegunów ukazuje się Słońce – pozostaje na niebie przez 42 lata, zataczając kręgi najpierw nisko nad horyzontem, a potem wędrując spiralą coraz wyżej. Po 21 latach wisi prawie na zenicie, przez następne 21 lat obniża się do horyzontu i wreszcie zachodzi na 42 lata.
11. Neptun – Neptun zawdzięcza swój błękitny kolor metanowi. Ten sam gaz nadaje też niebieskie zabarwienie Uranowi. Neptun jest najbardziej wietrzną planetą Układu Słonecznego. Ze wschodu na zachód wieją tam wichury z prędkością 2200 km na godzinę. Sonda Voyager 2 i Kosmiczny teleskop Hubble’a zaobserwowały chmury i ciemne plamy w górnych warstwach atmosfery. Utrzymują się one zwykle najwyżej przez kilka dni. Voyager 2 odkrył wokół Neptuna cztery blade pierścienie oraz nowe księżyce. Największy księżyc Urana, Tryton okrąża planetę w przeciwnym kierunku niż pozostałych siedem.
12. Pluton – Na Plutonie nawet w dzień jest ciemno, bo Słońce jest bardzo odległe. Na niebie stale widać księżyc, Charon, z którym Pluton kręci się wokół wspólnego środka masy. Oba składniki tej „podwójnej planety” oddalone są od siebie zaledwie o 20 000 km. Pluton ma bardzo rzadka atmosferę, zbudowana głównie z Azotu, tlenku węgla i metanu. Kiedy Pluton jest najbardziej oddalony od słońca, atmosfera zamarza i pokrywa powierzchnię planety szronem. Pluton jest upstrzony jaśniejszymi ciemniejszymi plamami. Zmiany ich położenia mogą wynikać z przewiewania metanowego śniegu z miejsca na miejsce. Charon jest dwa razy mniejszy od Plutona i pokryty zamarzniętą wodą. Czy za orbitą plutona znajdują się jeszcze dalsze planety? Wprawdzie rozciąga się tam spory obszar sporych ciał niebieskich, ale żadna nie jest prawdziwą planetą.