Cechy gatunkowe ballady na przykładzie kilku ballad Adama Mickiewicza.
W roku 1822 Mickiewicz opublikował swój pierwszy tom ballad i romansów, a data ta jest również uważana jako przełom romantyczny w Polsce. Zawierały one znacznie odmienną wizję literatury od dotąd panującej - klasycznej. Szukała ona bowiem źródeł mądrości i wzorców estetycznych nie w dostojnej i zdyscyplinowanej twórczości antycznej, lecz w świecie ludowych baśni, podań, mitów.
Ballada jest gatunkiem typowo romantycznym:
-nie przestrzega reguły o czystości gatunków literackich;
-sytuuje się na pograniczu liryki i epiki, a ze względu na tendencje do dialogowych ujęć i zwartej konstrukcji fabuły zawiera wiele elementów dramatu;
-gatunek synkretyczny;
-wyraża romantyczne przekonanie o niepodzielności świata poezji;
-rozległa skala stylistyczna ballad Mickiewicza, gdzie sąsiadują ze sobą utwory humorystyczne, rubaszne i pełne grozy("Lilie")
Te powyżej wymienione cechy ballad, autorstwa młodego Mickiewicza, były na początku uważane za klasyków jako niedostatek warsztatu poetyckiego. W istocie stanowiły świadomy element romantyczny programu.
Świteź
-baśniowość, tajemniczość;
-budowa stroficzna;
-elementy liryki, epiki, dramatu;
-tajemniczy i pełen grozy pejzaż: rozgwieżdżone niebo odbija się w zwierciadle wody, tworząc efekt zamkniętej kuli; odczuwalna jest tu potęga dzikiej i nieprzyjaznej natury; grozę sytuacji potęguje ujęcie przestrzeni;
-opisy jeziora i okolicy: akcja utworu rozgrywa się nad jeziorem otoczonym ciemnym borem; jezioro jest niezwykle spokojne (zupełna gładka tafla), a nad nim rozgrywa się jakiś szatański spektakl: w blasku księżyca unoszą się senne mary, bucha gęsty dym, słychać wrzaski i bicie dzwonów;
-występowanie obok siebie dwóch światów realnego i fantastycznego: romantyczne przekonanie o tajemniczej więzi świata ziemskiego ze sferą pozaziemską; do spotkania dwóch światów dochodzi nad jeziorem, gdzie przestrzeń cudów, czarów i dziwów przenika w sferę realną, nadając jej wymiar kosmiczny;
-związek teraźniejszości z przeszłością: rzeczywistość ballady jest miejscem szczególnego spotkania realizmu ze sferą cudów i dziwów, teraźniejszości z przeszłością (czytelnik staje się świadkiem historii, jaka miała miejsce za panowania Mendoga w XIIIw.), która jawi się na początku poprzez szereg zaszyfrowanych znaków natury, a potem dana jest w bezpośredniej relacji postaci przynależnej do sfery fantastycznej; historia zaklęta w kwiat przestaje być zagadką i przynosi prostą naukę moralną, głoszącą, że sprawiedliwość zawsze zatriumfuje - co ma swoje źródło w ludowym światopoglądzie; ta pewność, że dobro odniesie zwycięstwo nad złem, jest konsekwencją przeniesienia wymiaru sprawiedliwości ze świata ludzkiego w sferę kosmosu, gdyż człowiek może okazać się zbyt słabym, by wymierzyć karę, o tyle siły kosmosu są wszechmocne i okrutnie konsekwentne;
-niezwykłe wydarzenia legendarne: rycerze grodowi opuścili Świteź, gdyż zostali wezwani przez Mendoga do walki z Rusią, a w mieście pozostały jedynie kobiety i starcy; właśnie wtedy na bezbronny gród napadli ruscy żołnierze; kobiety chcąc uniknąć wstydu próbowały popełniać samobójstwa, lecz Tuhana, która modliła się do Boga o ocalenie, wyprosiła Go o zlitowanie się nad nimi. Bóg zmienił więc gród w jezioro, a mieszkańców w kwiaty o zdradzieckiej mocy; najeźdźcy pod wpływem ich uroków zrywali je, aby ozdobić swoje zbroje; jednak niedługo po ich zerwaniu uwalniała się ich tajemna moc, która sprawiała, iż na ich właścicieli spadają choroby i gwałtowna śmierć; w taki sposób na podstępnych i okrutnych rycerzy, spada równie okrutna śmierć;
-sfera moralistyki w balladzie Świteź nie jest wyeksponowana w jakiś szczególny sposób; przesłanie wynikające z końcowych losów ruskich rycerzy, nie zostało sformułowane bezpośredni; zmierza ona bardziej w kierunku fantastyki, niż ku dydaktyzmowi;
Lilie
-Ballada utrzymana w klimacie krwawej tragedii szekspirowskiej; atmosfera tajemniczości i grozy wzmaga napięcie dramatyczne akcji;
-sceneria: ciemna noc, nagły szum wiatru, krakanie wron, pohukiwania słuchaczy;
-przyroda ma określony cel: buduje nastrój i współpracuje z bohaterami;
-podział na strofy, refreniczność;
-narrator jest pozornie obojętnym sprawozdawcą; tworzy obraz tragiczny
-wygląd zewnętrzny bohaterki: krew na ubraniu, zsiniałe usta, szalone spojrzenie, bladość twarzy - ten opis mówi czytelnikowi o już dokonanej się zbrodni;
-po zbrodni mężobójstwa żona chowa małżonka głęboko w ziemi, a na grobie sieje lilie, śpiewając przy tym pieśń; pieśń - zaklęcie czyni gest zasiania kwiatów gestem magicznym, a postaci zbrodniarki nadaje wymiar diaboliczny;
-sprawiedliwość wymierzana jest przez metafizyczny porządek; sama zbrodniarka prowokuje magiczne moce do okrutnego z nią obrachunku, przez to, iż sieje na grobie męża lilie - odwieczny symbol niewinności i czystości; mają w tym wypadku zatuszować zbrodnię, ukryć prawdę, chronić duszę skalaną grzechem; użycie ich w tak niecnym celu jest brakiem poszanowania dla natury i ignorancji symboliki; narusza również prawa natury sięgając po wianek uwity przez jednego z braci męża, uwitych z owych kwiatów rosnących na grobie męża, które to zostały jej złożone przez nich dla niej na ołtarzu (brak respektu i uszanowania dla świętości chrześcijańskiej); naruszając porządek wszechświata, rzuca mu tym samym wyzwanie, dlatego w kaplicy pojawia się widmo zamordowanego męża, co jest odpowiedzią kosmosu na zuchwałą i niebezpieczną grę, jaką ze światem nadprzyrodzonym prowadzi zbrodniarka; spotyka ją kara za próbę zszargania symbolu lilii;