Styl romański i gotycki

SZTUKA ROMAŃSKA

Nazwa pochodzi z łacińskiej Rzymu - Roma i oznacza jej podporządkowanie rzymskiej władzy kościelnej.
Architektura romańska rozwijała się od X – XIII wieku .

Główne cechy to:
1) Masywne, ale bardzo niskie budowle, często dość długie,

2) Małe okna bez szyb (czasem używano innego materiały, choćby pęcherzy zwierząt),

3) Ciosany kamień był budulcem,

4) Tym stylem budowano głównie:
- Budynki mieszkalne,
- Ratusze,
- Kościoły (które stanowiły zdecydowaną większość budowli stylu romańskiego ),

5) Funkcją stylu romańskiego była funkcja obronna.
Przykład: W obliczu zagrożenia całe miasteczko chowało się do małej, kamiennej budowli, a przez małe okienka mogli atakować przeciwników, którym było bardzo ciężko trafić w tak małe otwory.

Kościół romański to budynek złożony z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i monumentalnym charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność założeń.

Plan, zwany inaczej rzutem, przypomina krzyż. Oś pionową tego krzyża stanowi nawa główna, przechodząca w miejsce ołtarzowe zwane prezbiterium, zakończone prosto albo też półkolistym wgłębieniem, zwanym absydą. Nawa główna wraz z prezbiterium składa się zawsze z pewnej liczby (np. pięciu lub siedmiu) kwadratów o długości boków równej odstępom między filarami. Identyczne w wymiarach kwadraty tworzą ramiona krzyża, czyli nawę poprzeczną, zwaną transeptem. Do nawy głównej przylegają z obu stron nawy boczne - po jednej w kościele trójnawowym, po dwie w kościele pięcionawowym. Szerokość naw bocznych równa się połowie boku kwadratów tworzących nawę główną.

RZEŹBA

Rzeźba tej epoki - wykonywana w kamieniu - była w ogromnej większości swoich dzieł nierozdzielnie związana z architekturą. Umieszczano ją na fasadach kościołów, na portalach (ozdobnych obramieniach drzwi wejściowych), załomach muru i w jego zagłębieniach, tworzących jakby ramy dla całej kompozycji, i wreszcie na kapitelach kolumn i na ich trzonach. W tych właśnie miejscach światło słoneczne "ześlizgując się" z gładkich powierzchni murów wydobywało z mroku tajemnicze postacie i całe sceny ilustrujące Nowy Testament.

Dzieła rzeźby romańskiej służyły nie tylko dekoracji. Miały one do spełnienia znacznie ważniejszą rolę: ich zadaniem było po prostu nakłonienie ludzi, przeważnie nieumiejących czytać ani pisać, do wierności nakazom Ewangelii i Kościoła, pokazanie im, jak będzie nagrodzone po śmierci życie cnotliwe i pokora, a jak ukarane życie grzeszne i pełne pychy.

MALARSTWO

Malarstwo epoki romańskiej znamy przede wszystkim z wewnętrznych ścian kościołów (freski, czyli malowidła wykonywane na tynku jeszcze przed jego wyschnięciem) i z pergaminowych kart ręcznie pisanych i ilustrowanych ksiąg, tak zwanych kodeksów. Freski były dla wnętrz kościołów tym, czym rzeźby dla ich ścian zewnętrznych: sposobem zapełniania dużych, pustych płaszczyzn obrazami równie zdobnymi, co pouczającymi. Pojawiały się one w absydach i na pasach ściennych po obu stronach nawy głównej, ponad łukami arkad.

SZTUKA GOTYCKA

Nazwa pochodzi od nazwy germańskiego plemienia Gotów, choć gotyk narodził się we Francji. Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.

Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw:
- gotyk wczesny,
- gotyk dojrzały,
- gotyk późny zwany płomienistym.

Główne cechy stylu gotyckiego to:
1) Strzeliste, wysokie budowle,

2) Wielkie okna oraz szyby z pięknymi witrażami,

3) Czerwona cegła była używana jako budulec (mogła być też innego koloru np. białego),

4) Tym stylem budowano głównie:
- Zamki,
- Kościoły,
- Ratusze.

5) Funkcją stylu gotyckiego była funkcja " Bliżej Boga ", oznaczało to, że im kościół był wyższy tym ludzie byli bliżej Boga.

ARCHITEKTURA

W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich.

Kościół gotycki sięgając strzelistością swoich wież nieraz do wysokości ponad stu metrów, górował nad okolicą. Bezpieczeństwo i trwałość tak wielkiej budowli zapewnia system filarowo-żebrowy. Z gotyckich filarów wybiegają u szczytu ceglane lub kamienne łuki zwane żebrami, łączące się ze sobą po przekątnej. Każda czwórka filarów u góry powiązana jest więc na krzyż.

Przestrzenie między żebrami sklepienia wypełniają wklęsłe trójkąty z cegły lub kamienia, tzw. wysklepki. O trwałości kościoła romańskiego decydowały masywne kamienne ściany, o sile gotyckiego kolosa - mocny szkielet złożony z filarów i żeber, łuki przyporowe i skarpy. A skoro ściany, kamienne lub ceglane, nie miały już tak wielkiego znaczenia konstrukcyjnego, skoro niczego nie dźwigały, a jedynie wzmacniały konstrukcję - można było przepruć je znacznie większymi oknami, a tym samym rozjaśnić wnętrze kościoła. Okna w grubym murze świątyni romańskiej były niewielkie, a od góry zamykał je łuk półkolisty. W gotyku zajmują one często całą niemal wysokość ściany, a u góry kończy je łuk ostry. Wspaniałą ozdobą okien gotyckiego kościoła były witraże, kompozycje z kolorowych szybek ułożone tak, że przedstawiały postacie świętych, a niekiedy nawet całe sceny z Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu.

RZEŹBA

Do sztuki kościelnej powoli zaczęło przenikać życie codzienne. Prócz rzeźby kamiennej zaczyna rozwijać się bujnie rzeźba drewniana, malowana wielobarwnie (polichromowana). Są to pojedyncze figury, a także wielkie ołtarze wypełnione tłumami postaci np. ołtarz Wita Stwosza (ok. 1447-1533) w Kościele Mariackim w Krakowie. Styl rzeźby gotyckiej ewoluował. Początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem tradycji romańskiej, w końcu XII i początku XIII w. zyskały na przestrzenności i realizmie. Wpływy rzeźby antycznej Grecji i Rzymu były widoczne w traktowaniu szat, ekspresji twarzy i pozie.

MALARSTWO

Prócz obrazów nierozdzielnie związanych z ołtarzem, w okresie gotyku po raz pierwszy w dziejach rozpowszechnił się obraz niezależny, przeznaczony do umieszczania na ścianie kościoła. Obraz taki malowano nie na płótnie, jak to czyni się dzisiaj, lecz na desce (tzw. obraz tablicowy) farbami temperowymi, których barwniki rozprowadzane były na ogół białkiem kurzego jaja.

Pierwszą cechą odróżniającą malarstwo gotyckie od romańskiego jest usiłowanie pokazania człowieka takim, jaki jest naprawdę.