Grecja - informacje na sprawdzian

Grecja
Grecy:
• Uprawą ziemi – pszenica, jęczmień, żyto, fasola
• Hodowali kozy i owce
• Sadzili drzewa: oliwne, grusze jabłonie, figi, winne latorośli, krzewy oliwne
• Zajmowali się rybołówstwem
• Rzemieślnicy i żeglarze
• Ubrani byli w krótką płócienną koszule bez rękawów – chiton, często związywaną w pasie, nosili sandały, lecz nie wszyscy lubili w nich chodzić. Koszule z szerokimi bufiastymi rękawami nosili kapłani i muzykanci.
• W okresie klasycznym ( V – Vi w. p.n.e.) domy w miastach budowano najczęściej piętrowe na planie czworokąta. Były stosunkowo skromnie wyposażone.
Kobieta w starożytnej Grecji:
 pozycja w społeczeństwie była niska
 okresu kultury kreteńskiej można stwierdzić, iż kobiety posiadały wówczas dość dużą swobodę i odgrywały w swoim środowisku większa rolę, niż w latach późniejszych w państwach greckich.
 Wykluczone z życia publicznego
 Nie mogły chodzić same po mieście, zakupy robili mężczyźni
 Kobiety pozbawione były prawa decydowania o własnych sprawach majątkowych i przesiadywały prawie wyłącznie w domu
 Małżeństwo było z reguły efektem decyzji rodziców i ekonomicznych kalkulacji
 Posiadały także dokładne, literackie i muzyczne wykształcenie
 nawet w domach nie mogły czuć się wolnymi – wydzielone były dla nich bowiem specjalne pokoje
 Jeśli wychodziły na zewnątrz, to wyłącznie w towarzystwie jakiegoś krewnego lub niewolnicy, przy czym zawsze miały osłoniętą twarz, by nie zwracać na siebie niczyjej uwagi
Ateny
 Mało nizin
 Górzysta Attyka
 Wzniesienia wykorzystywane pod uprawę winorośli i oliwek
 Klimat śródziemnomorski
 W górach Laurion – srebro i ołów
 Dobrze rozwinięta linia brzegowa
 Port Pireus połączony z Atenami długimi murami, wybudowany za czasów Temistoklesa X – IX w. p.n.e.
 Jonowie
Ustrój
 Do X w. p.n.e. – największą władze mieli królowie.
 Od ok. X w. p.n.e. – zanika znaczenie króla, zaczynają się rządy przez:
 Archonci :
1. Wybierani z najwyższej klasy
2. Zajmowali się sprawami religijnymi i wojskowymi
3. Bogaci, wpływowi
4. 6 - 10 sędziów
5. Wybierani na 1 rok
6. Po zakończeniu kadencji archont wchodził w skład areopagu
7. Palemerchos – sprawy wojskowe
8. Eponinos – sprawy administracyjne
• Areopag
1. Obradowali na wzgórzu Aresa
2. mieli najwyższą władzę sądowniczą i polityczną
3. W gestii Areopagu leżało prowadzenie polityki oraz decydowanie o wojnie i pokoju
4. zajmowali się wymierzaniem kar za najcięższe przestępstwa i kontrolowaniem wszelkich urzędników, w tym archontów
5. zasiadali dożywotnio
Władza oligarchiczna
• Drakon – 621 r. p.n.e.
1. Porządkuje prawa
2. Prawo drakońskie ( pisane krwią)
• Solon – 594r. p.n.e.
1. Zniósł niewolę za długi i zakazał stosowania takich praktyk w przyszłości
2. Podzielił społeczeństwo ze względu na majątek
3. Reforma monetarna
4. Wprowadził radę 400 – trzeba było należeć do trzech pierwszych klas, najbardziej uprzywilejowana, projektowała ustawy
5. Areopag – władza ustawodawcza sądownicza
6. Archonci – 9 osób, wybierani z najwyższej klasy, zajmowali się sprawami religii i wojska
7. Zgromadzenia ludowe – mężczyźni, którzy mieli skończone 20 lat , rozpatrywali sprawy wojny i pokoju,
8. Dokonywali wyboru urzędników
9. Sądy przysięgłych – 5tys. ateńczyków, którzy ukończyli 30 lat , sądzili drobne sprawy cywilne i karne, rozpatrywali apelacje od orzeczeń urzędników.
• Pizystrat i jego synowie 561- 510 r. p.n.e. – tyrania
o Część społeczeństwa, niezadowolona z reform Solona, poparła zamach stanu i rządy tyrana, który:
 Rozdał ziemi ubogiej ludności
 Popierał rozwój osadnictwa, rzemiosła i handlu
 Rozpoczął bicie monety
 Wprowadził podatek dochodowy
 Był mecenasem kultury
 Ustanowił święta ku czci Ateny i Dionizosa
• Klejstenes 508 – 507 r. p.n.e. – początki demokracji
 Odebranie eupatrydom wpływu na politykę i obalenie tyrani
 Przyznanie obywatelstwa wszystkim mieszkańcom Attyki
 Wzrosło znaczenie Zgromadzenia Ludowego, zasiadali tylko rodowi Ateńczycy, którzy skończyli 20 lat, projektowali ustawy
 Utworzenie nowych dziesięciu okręgów terytorialnych ( fyli), z których wybierano po 50 osób do rady 500
 Powołanie sądu skorupkowego (ostracyzm)
• Raz do roku zadawano Ateńczykom pytanie, kto zagraża demokracji
• Obywatele pisali imiona polityków na skorupkach
• Wskazany większością głosów musiał opuścić Ateny na10 lat, nie zwracając majątku i obywatelstwa .
• Perykles (połowa V w. p.n.e. ok. 500 – 429r. p.n.e.)
1. Zgromadzenie Ludowe (eklezja)
 Wszyscy obywatele (wolni mężczyźni, zapisani na listy obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat)
 Władza ustawodawcza
 Zbierało się 3 – 4 razy w miesiącu
 Za udział w Zgromadzeniu państwo płaciło diety
2. Rada pięciuset
 50 prytanów pełniło swój urząd przez 1/10 części roku
 Przygotowywali obrady Zgromadzenia
 Nadzór nad urzędnikami poprzez specjalne komisje
 Prowadzili sprawy finansów państwa
 Kontrolowali stan obronności i działania dyplomatyczne
 Wylosowany na jeden dzień przewodniczący miał klucze do świątyń, w których przechowywano skarb i dokumenty oraz pieczęć państwa
 Można zastać dwukrotnie
3. Archontowie – funkcje religijne
4. Tylko 10 strategów było wybieranych i kierowało wojskiem
5. Ok.700 urzędników losowano na roczną kadencje
6. Sąd przysięgłych – co roku losowano 6tys. osób, które tworzyło mniejsze składy sędziowskie, sądzono w sprawach prywatnych i publicznych
7. Areopag – sprawy o zabójstwo
8. Sąd skorupkowy

Sparta
• Półwysep Peloponez
• W samym sercu Lakonii
• w dolinie rzeki Eurotas
• Z dwóch stron otoczona górami od zachodu Tajget, a od wschodu Parnon
• Od wschodu otoczone było morzem Myrtojskim a od południa morzem Kreteńskim
• Dorowie

Ustrój

o Określony przez Likurga ( IX /VIII w. p.n.e.)
o Geruzja
1. 30 osobowa rada starszych (2 królów i 28 gerontów)
2. Powyżej 60 raku życia
3. Wybierane dożywotnio przez Zgromadzenie Ludowe
4. Władza ustawodawcza
5. Wydawali wyroki w ciężkich przestępstwach
 2 królów
1. Urząd dziedziczny sprawowany przez dwie rodziny (Agiadów i Eurypontydów)
2. Pełnili funkcje kapłańskie
3. Dowodzili armią w czasie wypraw wojennych
 Zgromadzenie Ludowe (apello)
1. Członkowie musieli skończyć 30 lat
2. Przegłosowywało przedstawione przez geruzje ustawy
3. Wybierano eforów i gerontów
 Eforowie
1. Wybierani na jeden rok przez Zgromadzenie Ludowe
2. Kontrolowali urzędników i królów
3. 5 osób
4. Kierowali finansami i polityką zagraniczną
5. Zwoływali geruzję i Zgromadzenie Ludowe
6. Nadzorowali wychowanie młodzieży
7. Do nich należała administracja

Powstanie jońskie 499 – 494r. p.n.e.
• Obowiązek dostarczenia oddziałów zbrojnych i okrętów stało się powodem wybuchu powstania w Jonii.
• Władca Persji: Dariusz I Wielki
• Persja zwyciężyła
• Miasto Milet zostało zburzone
• Obciążenie daninami
• Pomoc ze strony Aten – 20 okrętów i Eubei - 5 okrętów
Wyprawa Mardoniusza, wodza perskiego w 492r. p.n.e.
• Przeciwko Tracji i Macedonii
• Sukces Persji
• Pod wpływem Persji Tracja i Macedonia
Atak Persji na Grecję Właściwą (Eubea, Attyka) – 490r. p.n.e.
• Władcy:
-Persji: Dariusz I Wielki – Datys i Artafernes
-Grecji: Militiares
• Zemsta Persów na obszary, które pomogły Jonii.
• Eubea – podbili
• Attyka – bitwa pod Maratonem
Bitwa pod Maratonem – 11 września 490r. p.n.e.
• Zwycięstwo ateńskie pod dowództwem Miltiadesa, który pokonał Persów (pod dowodem – Artafernesa i Datysa)
• Zwycięstwo dzięki hoplitom ustawionej w szyk bojowy zwany falangą
• Tradycja biegu maratońskiego – według legendy wysłany przodem goniec przybiegł do miasta i krzyknął: Zwycięstwo! Po czym zmarł z wyczerpania.
• Armia ateńska – 9tys. hoplitów, wspomagany przez miasto Plateje w sile 1000 ciężkozbrojnych.
• Armia perska – 25tys. żołnierzy
• Klęska persów – stracili około 6400 żołnierzy, a Ateny tylko 192.
• Militares a po jego śmierci Arystydes przekonywali Ateńczyków do potrzeby prowadzenia wojny na lądzie , Temistokles zaś wskazywał na konieczność budowy floty
• Temistokles wygrał, a Arystydes został skazany przez ostracyzm na wygnanie
Kampania w 480r. p.n.e.
Bitwa pod Termopilami
• Zmiana władcy perskiego opóźniło wojnę
• Władca perski – Kserkses
• Grecy bronili się przejścia przez wąski wąwóz
• Zdrada żołnierza ateńskiego – tajemne przejście
• 300 Spartanów przeciwko 7 tys. żołnierzy Perskich
• Klęska Leonidasa: Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu spoczywam wierny jej prawom
• Kserkses zajmuję środkową Grecję. Attyka została doszczętnie złupiona, Ateny zdobyte i zniszczone
• Polskie Termopile: Obrona Wizny
Bitwa morska pod Salaminą – 29 września 480r. p.n.e.
• Kserkses tak bardzo był pewny swojego zwycięstwa, iż na wysokim brzegu attyki kazał ustawić tron, z którego chciał dokładnie widzieć klęskę Greków
• Władca Grecji – Temistokles (długie mury)
• Zwycięstwo Greków dzięki trierom
Kampania w 479r. p.n.e.
Bitwa pod Platejami – 479r p.n.e.
• Sprzymierzeni, dowodzeni przez spartiatę Pauzaniasza, odnieśli zwycięstwo nad Persją.
• Do lat sześćdziesiątych V w. p.n.e. trwało usuwanie wojsk perskich z wysp i polis greckich
• Ok. 467r. p.n.e. Ateńczyk Kimon rozbił flotę perską u ujścia rzeki Eurymedon w Azji Mniejszej
• W 449r. p.n.e. odniósł zwycięstwo na Cyprze
• Na mocy pokoju Kalliasa podpisanego w stolicy Persji Suzie w 448r. p.n.e. Persja zrzekła się dążeń do panowania na Morzu Egejskim i uznała niezależność polis greckich i Azji Mniejszej
Przylądek Mykele
• Przegrania Persji, zwycięstwo Grecji
Znaczenie wojen perskich:
1. Wzrost znaczenia politycznego Aten i moralnego Sparty
2. Wykazały skuteczność wychowania spartańskiego
3. Ateny i Sparta objęły przewodnictwo (hegemonię) w swoich krainach
4. 478 – 404 r. p.n.e. – Związek Morski (Deliński, Ateński) polis wyspiarskich, Azji Mniejszej i Aten w celu budowy floty i walki.
5. Skarbiec na wyspie Delos
6. Wpływ na rozwój demokracji Ateńskiej i kultury helleńskiej
7. Związek Helleński (Związkiem Hellenów oraz Związkiem Panhelleńskim)
- 481 p.n.e. jako sojusz miast-państw greckich przeciw Persom
- Ciałem administracyjnym Związku był Kongres, który miał szerokie kompetencje.
- Związek grupował w sumie 31 polis pod dowództwem Sparty (zarówno na lądzie jak i na morzu).
8. Związek Peloponeski (Symmachia Spartańska):
- związek miast Peloponezu pod przewodnictwem Sparty,
- utworzony w celu wspólnego prowadzenia wojny.
- VI w. p.n.e. – 336r. p.n.e.
- zakończyła wojna Sparty z Małymi Tebami, zwycięstwa Teb



Hoplita – od tarczy zw. hoplon, oznaczał ciężkozbrojnego żołnierza, wyposażonego w krótki miecz, oszczep, dużą okrągłą tarcze. Oddziały hoplitów tworzyli wolni, mniej zamożni obywatele polis.

Falanga – zamiast luźnego ustawienia i skupieniu się na pojedynkach, zaczęto walczyć w uporządkowanym szyku. Falanga najczęściej liczyła 8 szeregów. Miejsce rannego lub zabitego żołnierza zajmował następny. Falanga mogła być otwarta lub zamknięta.
Nieśmiertelni – w V w. przed Chr. Najlepszy oddział perski, wojsko zawodowe liczyło 10tys. żołnierzy, walczące głownie przy pomocy łuków i krótkiego miecza. Nazwa wywodzi się z stąd, że ich liczba, bez względu na ponoszone straty, zawsze pozostawała taka sama. Miejsce zabitych czy rannych natychmiast zajmowali nowi.
Triera – pojawiły się VI w. p.n.e., były to galery, wioślarze siedzieli na trzech poziomach. Nie angażowano do tej pracy niewolników, ponieważ byli zbyt niepewni w czasie walki. Załoga liczyła ok. 200 ludzi, wśród których 170 było wioślarzami, resztę załogi stanowili ,marynarze – obsługa pokładowa i kilkunastu zbrojnych wojowników. Bronią okrętu był ostry dziób z taranem . osiągał prędkość 12 – 15 km na godzinę.




Wojna peloponeska 431 – 404 r. p.n.e.
• Wojna Aten i Sparty o hegemonie
• Wojna między Atenami i Związkiem Morskim, a Spartą i Związkiem Peloponeskim
• Ateny dysponowały silną flota morską
• Sparta miła silną armie lądową oraz uzyskała pomoc od Persji, w zamian za wpływy w Jonii i Azji Mniejszej
• Grecja na kilkadziesiąt lat pogrążyła się w chaosie
• Kapitulacja Aten i podpisanie warunków, pokój królewski – 404 r. p.n.e.
* zburzenie Wielkich Murów
* ograniczenie Aten do 20 okręgów
* zlikwidowanie demokracji, wprowadzenie rządów 30 tyranów.
Fazy wojny peloponeskiej:
 431 – 415 r. p.n.e. – archidamijska
 421 – 415 r. p.n.e. – zbrojny pokój
 415 – 413 r. p.n.e. – wyprawa sycylijska
 413 – 404 r. p.n.e. – wyprawa dekelejska
421 r. p.n.e. - krótkotrwały pokój, Ateny i Sparta były wyczerpane wojną. Pokój miał obowiązywać przez 30 lat, przywrócić dawna sytuację w Grecji . Był to nietrwały etap, ponieważ obydwu polis to nie odpowiadało.
Bitwa pod Ajgospotamoj – 404 r. p.n.e.
 Sparta i Persja wygrywają
 Rozpada się Związek Morski
 Persowie domagają się swojej części majątku
400 r. p.n.e. – wojna spartańsko – perska.
• Sparta nie chce dotrzymać warunków umowy
• Trwała nie cały rok
• Osłabienie pozycji Wsparty w Gracji
• Liczne zwycięstwa odnosi Persja, umacniając się w ten sposób na wybrzeżu Azji Mniejszej.
Wojna Teb i Aten ze Sparta ( 379 r. p.n.e. – 371 r. p.n.e.)
• Wojna wyzwoleńcza miast greckich przeciwko dominacji Sparty.
• Wybuchła z chwilą buntu Teb i odejściu spartańskich garnizonów z Beocji.
• Teby stanęły na czele odnowionego Związku Beockiego, do którego przyłączyły się stopniowo wszystkie miasta-państwa w Beocji z wyjątkiem sojusznika Sparty – Orchomenes.

• 371 r. p.n.e. – bitwa pod Leuktry
-Teby wygrywają
-rozpada się Związek peloponeski
- ostateczne przełamanie hegemonii Sparty

Skutki wojny

a) zburzone zostały Długie Mury wokół Aten i Pireusu.
b) Ateny utraciły wszystkie terytoria poza Attyką z wyjątkiem wyspy Salaminy.
c) Sparta przejęła flotę ateńską z wyjątkiem dwunastu jednostek.
d) Władza w Atenach przeszła w ręce rządu trzydziestu, składającego się z przedstawicieli oligarchii.
e) Kilka tysięcy wziętych do niewoli Ateńczyków zostało straconych – był to rewanż Spartan za wcześniejszą decyzję ateńskich strategów, iż każdy wzięty do niewoli Spartanin ma mieć obciętą prawą rękę.
f) Sojusznicy Sparty, Teby i Korynt, domagali się całkowitej zagłady ateńskiej polis, jednak o uratowaniu Aten zadecydował argument Sparty, iż położyły one wielkie zasługi w wojnie z Persami.
g) Związek Morski został zlikwidowany.
h) Efektem wojny były wielkie zniszczenia, ale także rozprzestrzenianie kultury greckiej

Związek Beocki – organizacja polityczna starożytnych miast greckich w Beocji, utworzona w VII w. p.n.e. pod przewodnictwem Teb.

Nikiasz – wódz ateńczyków. Uczestniczył w wojnie peloponeskiej. Popierał Peryklesa a był przeciwny poglądom Kleona. Dostał się do niewoli w czasie bitwy w wyprawy sycylijskie z Alkibiadesem i Lamachosem. Po jego śmierci doprowadził do zawarcia pokoju ze Spartą (pokój Nikiasza 421).
Kleon – wódz ateńczyków, demagog. Zwolennik wojny ze Spartą. Przeciwnik Peryklesa. Po jego śmierci był najbardziej wpływowym politykiem w Atenach. Zginął w bitwie pod Amfipolis 422 r. p.n.e. dowodząc wojskami ateńskimi.
Brazidas – wybitny dowódca spartański podczas pierwszej dekady wojny peloponeskiej. Łączył talenty wojskowe z dyplomatycznymi. Działania Brazydasa na północnym wybrzeżu morza Egejskiego, postawiły ateńczyków w trudnej sytuacji zmuszając ich do podpisania pokoju Nikiasza.
Jego wielkim osiągnięciem było zdobycie ateńskiej kolonii Amfipolis w 423 p.n.e. Zginął w bitwie pod Amfipolis 422r. p.n.e., podczas nieskutecznej próby odzyskania kontroli nad miastem przez Ateńczyków.
Alkibiades – wychowanek Peryklesa, Ateńczycy przyczynił się do wybuchu dalszej wojny ze Spartą.
Tukidydes z Aten - opisał wojnę peloponeską, nazwał Spartanów Lacedemończykami







KULTURA STAROŻYTNEJ GRECJI
Kultura duchowa i materialna starożytnych greków uchodziła do dnia dzisiejszego za jedno z największych osiągnięć człowieka. W połączeniu z kulturą starożytnego Rzymu stała się ona w wielu dziedzinach podstawą kultury europejskiej
Religia
• Politeizm
• Antropomorfizm – wizerunek boga na podobieństwo człowieka
• Hierarchiczny świat bogów
• Wiara w życie pozagrobowe – nieśmiertelna cząstka człowieka (psyche) mogła znaleźć w zaświatach, gdy ciało było pogrzebane
• Mity o bogach, herosach i bohaterach
• Kult: ofiary, modlitwy, procesje, pieśni, igrzyska sportowe, wróżby, wiara w wyrocznie – Pytia, wieszczka w Delfach
• Ofiary – skórę i tłuszcz zwierzęcia palono, a mięsem dzielili się ofiarodawcy. Wspólnie je pożywiając

Uczty
Grecy chętnie spędzali czas na ucztach. Uczty odbywały się w domach ludzi bogatych. Na ucztach z zapałem opowiadano poglądy różnych filozofów, ważne wydarzenia w państwie i wydarzenia sportowe. Od najdawniejszych czasów Grecy słuchali na ucztach wędrownych poetów recytujących pieśni opowiadające o przygodach sławnych bohaterów. Sympozjony – uczty, biesiady Greków.
Literatura
Okres archaiczny (IX – VI w. p.n.e.)
• Homer – Iliada i Odyseja
• Hezjod – Prace i dnie – epos dydaktyczny, Teogonia – epos o powstaniu wszechświata i genealogii bogów
• Ezop – bajki
• Alkajos, Safona, Anakreont, Solon – poezja, pieśni biesiadne, liryki
• Pindar – pieśni chóralne o tematyce religijnej i świeckiej, treny
Okres klasyczny (V – Vi w. p.n.e.)
• Herodot – ojciec historiografii greckiej, historia wojen perskich
• Tukidydes z Aten – pierwszy historyk pragmatyk, autor wojny peloponeskiej
• Ksenofont – Historia grecka
• Demostenes – Filipinki – mowy przeciw Filipowi II
Architektura
 Styl dorycki
- kolumny wsparte bezpośrednio na podłożu zwężały się ku górze, kapitel tworzyła prostokątna płyta
 Styl joński
- smukłe żłobkowate kolumny wsparte na podstawie, kapitel o kształtach zwiniętych szmat, rogów baranich lub ślimacznicy
 Styl koryncki
- IV w. p.n.e., przy zachowaniu delikatności kolumny jońskiej kapitel jeszcze bardziej ozdobiony, w kształcie liści akantu, budowle na planie prostokąta, otoczone kolumnadą, dwuspadowe dechy, płasko rzeźby

o Budowle na Akropolu w Atenach:

1. Partenon – to najbardziej znana z greckich świątyń. Ateńczycy wznieśli ją w połowie V w. p.n.e. ku cci Ateny Partenos „Dziewicy”, opiekunki swojego miasta. Zbudowany w stylu doryckim z białego marmuru.
2. Erechtejon - dach przedsionka podtrzymywany posągi dziewcząt (kariatydy)
3. Propyleje – monumentalna brama z nieparzystą liczbą przejść.
4. Świątynia bogini zwycięstwa bogini Nike w stylu jońskim.

o Budowle teatrów w Epidauros, Atenach i Delfach
o Świątynie – Artemidy w Efezie, Zeusa w Olimpii, Apollona w Delfach

 Rzeźba

-Fidiasz – rzeźby na Akropolu, posąg Zeusa w Olimpii

-Poliklet – Doryforos

-Myron – Dyskobol, Atena z Marsjaszem

-Praksyteles – Hermes z małym Dionizosem, Afrodyta Knidyjska

Lizyp – posąg Apoksyomenos

 Filozofia
• Jońscy filozofowie przyrody:
- Tales z Miletu – początek świata – woda

- Anaksymander z Miletu – pramaterią jest apejron nieokreślony i nieskończony, z którego pod wpływem ruchu wyłoniło się ciepło i zimno, powodując różne skupienia materii

-Anaksymenes z Miletu – początkiem wszechświata jest powietrze

-Heraklit z Efezu – wszechświat powstał z ognia
* Demokryt z Abdery – twórca atomizmu ( atom najmniejszy i niepodzielną cząstką materii)
* Sokrates – „wiem, że nic nie wiem” bezwzględne dobro i obiektywne prawo
*Platon – uczeń Sokratesa, idealizm filozoficzny, twórca szkoły w gaju Akademosa
*Arystoteles – uczeń Platona, twórca logiki i teorii poznania oraz szkoły w ogrodach Lykejonu, sklasyfikował różne gatunki zwierząt i roślin, nauczyciel Aleksandra Wielkiego
Sofiści – V w. p.n.e. – szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej; wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego przez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i etyki.

Historycy greccy
• Ksenofont - uczeń Sokratesa, ateński pisarz, historyk, najemnik wojskowy.
• Herodot – grecki podróżnik, historyk, historia Egiptu, Persji, Babilonii.
• Tukidydes z Aten
• Polibiusz – historyk, stratega Związku Achajskiego
• Plutarch z Cheronei
Sport
• Od 776 r. p.n.e. organizowano igrzyska w Olimpii
Olimpiada w starożytnej Grecji
• Trwała 5 dni
• Zawodnikami byli tylko mężczyźni, wolni Hellenowie
• Wykluczano z udziału w igrzyskach zabójców, świętokradców i tych którzy naruszali ‘pokój boży”
• Przed zawodami odbywały się zgrupowania treningowe, uczestnicy składali przysięgę
• Pięciobój
• Zawodnicy występowali nago
• Odbywały się tylko w Grecji
• Nagrodą był wieniec laurowy za pierwsze miejsce
• Gimnazjon – teren przystosowany do ćwiczeń fizycznych
Teatr grecki
• Powiązany ze świętami Dionizosa
• Budowa teatru na stokach gór
• Aktorzy (mężczyźni) ubrani w maski, peruki, buty na koturnach i specjalne stoje
• Tragedie – Sofokles, Ajschylos(Persowie, Oresteja) , Eurypides (Medea
• Komediopisarze – Arystofanes, Filemon, Menander




Macedonia
• Północna – wschodnia kraina Grecji.
• Od IV w. p.n.e. zaczyna się rozwijać cywilizacja Macedońska.
• Do IV w. p.n.e. pod wpływam Grecji i Persji.
Władcy Macedońscy
a) Filip II 359 – 336 r. p.n.e.
• Scentralizował Macedonie
• Zadbał o administracje
• Był zakładnikiem greckim dzięki czemu zdobył wiedzę o Grecji i sposobie jej władania
• Kochał konie
• Stawiał w walce na konnice . kawaleria atakowała w szyku trójkątnym, na jego czele jechał dowódca, otoczony najlepszymi wojownikami. Hetajrowie walczyli sarissą (długa włócznią) i mieczem.
• Próbuje rozszerzyć granice państwa
- Tracja
-Był w gracji, podbił północną i środkową część Grecji

Bitwa pod Cheroneą ( Beocja) 338 r. p.n.e. – po miedzy Macedonią a Grecja (Ateny i Teby) Liczebność wojsk Filipa II ocenia się na 30 tys. piechoty i dwa tysiące jazdy. Greccy sojusznicy zgromadzili 35 tysięcy żołnierzy. Aleksander zasłynął już w wieku 18 lat, jako dowódca jednego z oddziałów konnicy.

Związek Koryncki (Związkiem Helleńskim) – 337 r. p.n.e. zwołanego przez zwycięskiego władcę macedońskiego - Filipa II po wojnie Macedonii z Atenami i ich koalicjantami. narzucając strukturę polityczną, aby móc skutecznie kontrolować ich poczynania i pośrednio mieć wpływ na bieg spraw politycznych w Grecji, nie angażując się w drobiazgowe kwestie sporne między nimi, które miał rozstrzygać właśnie Związek. Warunkami porozumienia były m.in.: zachowanie powszechnego pokoju między wszystkimi, zakaz występowania przeciw królowi Macedonii Filipowi II i jego następcom.

Żołnierze macedońscy
• Działali w szyku zwartym w kolumnach
• Długie włócznie ok. 5,5 m
• W I szeregu stawali żołnierze z krótszymi włóczniami

b) Aleksander Wielki
• Mając 20 lat został królem w 336 r. p.n.e.
• Stłumił powstanie w Grecji zniszczył Teby
• ideologia równości
• Doceniał rolę i znaczenie gospodarki oraz nauki
• Pobija Syrie, Egipt, Tyr, Gazę, Fenicję
• Był w Indiach ale ich nie zajmuje:
• Ludność Indii buntuje się
• Niesprzyjający klimat
• Żołnierze są zmęczeni wojną
• Jego wielkość polegała także na tym, że potrafił nakłonić swoich żołnierzy, by poszli za nim tam, dokąd wcale nie mieli ochoty iść - do wrogich i nieznanych krain, poza granice znanego im świata
• Najważniejsze bitwy:
• Bitwa nad rzeką Granik 334 r. p.n.e. - otworzył drogę do Azji, Po stronie perskiej walczyły także najemne oddziały greckie.
• Bitwa pod Issos 333 r. p.n.e. - Ocenia się, że siły macedońskie liczyły około 35 tysięcy żołnierzy, a wojska perskie były prawdopodobnie trochę liczniejsze
• Bitwa pod Gaugamelą 331 r. p.n.e. – wojska macedońskie walczyły po raz pierwszy ze słoniami bojowymi.
Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. nastąpił podział monarchii po między diadochów (wodzów armii):
• Egipt – dynastia Ptolemeuszy (Lagidów)
• Macedonia – dynastia Antygonidów
• Monarchia Seleucydów w Azji
• Lizymach – Tracja
Aleksander wobec ludności podbitej:
• Był bardzo tolerancyjny.
• Ich warstwy wyższe starał się włączyć w mechanizm działania państwa, gdyż zdawał sobie sprawę, że bez poparcia tego nowy twór polityczny będzie niestabilny.
Kultura hellenistyczna
• Łączy w sobie kulturę grecką (helleńską) i wschodnią (orientalną)
• Powstała po śmierci Aleksandra Wielkiego i przetrwała do zdobycia Egiptu przez Rzymian
• W okresie hellenistycznym wizerunki władców, mimo że byli pochodzenia macedońskiego i Grekami, przedstawiono w sposób typowy dla danej lokalnej kultury.
• Uniwersalizm:
- większy zasięg oddziaływania od kultury klasycznej
- wzajemne przenikanie się idei religijnych greków i wschodu
- rozkwitem nauk ścisłych i przyrodniczych ( z których korzystamy do dziś)
- powstaniem nowych szkół filozoficznych ( stoicyzm)
- wykształceniem się ustroju państw, będącego połączeniem cech klasycznych z monarchią wschodu
- rozwojem monumentalnej architektury i rzeźby.

• Ośrodki hellenizmu
a) Aleksandria w Egipcie – 332r. p.n.e.. Była najważniejszym ośrodkiem kulturowym, administracyjnym, religijnym, gimnazjon – edukacja. Latarnia morska na Faros była największym i najsłynniejszym budynkiem Aleksandrii. Jeden z cudów świata
b) Pergamon – wynaleziona pergamin ze skór zwierząt
c) Antiochia, Ateny, Rodos, Efez, Syrakuzy
Museion – naukowy instytut badawczy, założony przez Ptolemeusza gdzie, w którym znajdował się biblioteka, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny i zoologiczny.
Religia:
• Grecy przyswoili sobie wierzenia orientalne, utożsamiając bóstwa Wschodu z greckimi. Zeus – Sarapis, Izyda – Demeter
• Apoteoza - Ubóstwienie władcy, idealizowanie postaci, uznawanie człowieka za bóstwo
Nauka:
• Euklides – podręcznik geometrii
• Archimedes – prawo wyporności, matematyk, wzory objętości brył, śruba wodna, machiny wojenne
• Ptolemeusz – system geocentryczny
• Arystarch – system heliocentryczny, lecz nie umiał tego wyjaśnić
• Eratostenes – siatka geograficzna, obwód Ziemi i długość południka ziemskiego, zbudował mapę Europy.
Architektura i sztuka:
• Budowa miasta według planów z rynkiem i symetrycznymi ulicami oraz systemem kanalizacyjnymi i murami obronnymi
• Przepych budowli
• Monumentalne formy
• Ekspresje w rzeźbie
• Ołtarz Zeusa w Pergamonie
• Rzeźby:
a) Kolos Rodyjski – Rodos
b) Wenus z Milo
c) Nike z Samotrake
d) Grupa Laokoona – scena śmierci kapłana trojańskiego i jego synów w uścisku węży
e) Umierający Gal
f) Chłopiec duszący gęś
g) Stara pijana kobieta
h) Latarnia morska na Faros
Filozofia
a) Stoicyzm Zenona z Kitionu
• Cnota – najważniejszym dobrem
• Aktywny politycznie
• Usunięcie granic i różnic między narodami
• Wartości wyższe
b) Epikureizm
• Doznawanie przyjemności – najważniejszym dobrem
• Szczęście przez mądrość i doskonalenie umysłu
• Życie poza grobowe nie istnieje
c) Sceptycyzm Pyrrona
• Nie można trafnie rozwinąć żadnego problemu
• Nie można wszystkiego poznać
Znaczenia hellenizmu:
• Upowszechnienie kultury i języka greckiego w całym starożytnym świecie
• Stał się podstawą kultury nowożytnego świata
• Przygotował grunt pod chrześcijaństwo