WITAMINY A (akseroftol)--> warunkuje normalny stan skóry i nabłonków,sitkówki oka,prawidłowy wzrost.Wzmaga odppornośc na zakażenia ropne. objawy niedoboru: ślepota zmerzchowa(kurza ślepota);choroby śluzówek,gruczołów potowych,łzowych;zachamowanie wzrostu. występowanie: tran,wątroba,mleko,masło;prowitaina(karoten)w korzeniach marchwi,liściach szpinaku,owocach,w tym pomidorów i papryki. nadmiar : zapas witaminy A przechowywany jest w wątrobie i wystarcza na okres ok. 2 lat. Organizm metabolizuje karoten (który jest dimerem) według potrzeby, dlatego też wysoki poziom karoten nie jest szkodliwy w porównaniu z formą estrowa (zwierzęca forma witaminy A). Nadmiar witaminy A spowodowany jest jej nadmiernym spożyciem, głównie w postaci leków (witamina A, isotretinoin/Accutane), znacznie rzadziej dietą. Pochodne witaminy A mają dzialanie teratogenne (uszkadzajace płód). D (kalcyferol)-->prawidłowy rozwój kości;wchłanianie jonów wapnia objawy niedoboru : krzywica;tracenie zębów; łatwośćzłamań kości. wystepowanie: tran rybi;jaja;mleko;jej prowitaminy w drożdzach,nowalijkach i w tkankach zwierzęcych. nadmiar: przedawkowanie witaminy D ma niebezpieczne skutki dla zdrowia człowieka. Najważniejsze z nich to: odkładanie się nadmiernej ilości wapnia w tkankach miękkich, w wątrobie, nerkach, płucach, sercu i naczyniach krwionośnych podwyższenie ryzyka zawału i występowania miażdżycy, zakłócenia w funkcjonowaniu nerek i zwiększone ryzyko zachorowania na kamicę nerkową,wzmożone oddawanie moczu i pocenie się,biegunka,nudności i osłabienie organizmu,wymioty,świąd skóry,ból głowy i oczu. E (tokoferol)-->prawidłowy przebieg procesów rozmnażania,przebieg ciąży. objawy niedoboru: choroby gonad;nieprawidłowy rozwój ciąży;zwyrodnienie mięśni. występowanie: olej lniany; salata;kiełi przenicy;wolowina;jaja;mleko;wątroba. nadmiar : Witamina spożywana przez dłuższy czas w dawkach większych niż 1000 mg octanu alfa-tokoferolu na dobę, u osób dorosłych, może powodować zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni i zaburzenia widzenia K (filochinon)-->krzepnięcie krwi;utlenianie biologiczne. objawy niedoboru: obniżenie krzepliwości krwi. występowanie :szpinak;lecerna;kapusta;mięso;wątroba. nadmiar : rozpad krwinek czerwonych,niedokrwistość,nadmierne wydzielanie potu,uczucie gorąca,u niemowląt - żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej. C (kwas askorbinowy)-->aktywator wielu enzymów,wzmaga odporność organizmu;uczestniczy w procesach utleniania biologicznego. objawy niedoboru: szkorbut(gnilec);trudne gojenie ran;obniżenie odporności organizmu. występowanie: owoce porzeczki cytryny,pomarańczy;kapusta kiszona,ogórki,liście pietruszki,sałaty. nadmiar : Stosowanie wysokich dawek powoduje zakwaszenie moczu, upośledzając w ten sposób wydalanie stałych kwasów i zasad. Kwaśny odczyn moczu może powodować wytrącanie się mocznów i cystynianów oraz tworzenie się kamieni w drogach moczowych, nie należy więc podawać dużych dawek witaminy C chorym ze skłonnością do dny, cystynurii lub tworzenia się kamieni moczanowych. H biotyna(należy do grupy B)-->składnik niektórych enzymów;wpływa na stan skóry i włosów. objawy niedoboru: zapalenie skóry;wypadanie włosów. występowanie: mleko,wątroba,jaja,marchew,maliny,drożdze. nadmiar : Do tej pory nie określono toksycznego wpływu biotyny na organizm ludzki. PP niacyna(należy do grupy B)-->reguluje procesy biologicznego utleniania objawy niedoboru: choroby skóry(pelagra),przewodu pokarmowego,nerwowego. występowanie: otręby,drożdze,nasiona fasoli,grochu;wątroba,nerki,ryby. nadmiar: uszkodzenie wątroby, niemiarowość pracy serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie), podniesienie poziomu glukozy we krwi B1 tiamina(należy do grupu B)-->przemiany węglowodanów i tłuszczów,utlenianie biologiczne;warunkuje prawidłowy stan tkanki nerwowej objawy niedoboru: choroby układu nerwowego,serca,beri-beri,zaburzenia metabolizmu. występowanie: drożdze, marchew,pomidory,jabłka,mleko,jaja,wątroba,mózg,otręby ryżowe. B2ryboflawina(należy do grupy B)-->składnik enzymów oddychania;podnosi ogólną odporność organizmu. objawy niedoboru: choroby oczu,skóry,(łojotok,zajady);zachamowanie wzrostu. występowanie: drożdze,wątroba,nerki,jaja,jarzyny,ser biały. nadmiar: Przy dużym przedawkowaniu mogą wystąpić nudności i wymioty B6(należy do grupy B)-->składnik enzymów,reguluje przemiany aminokwasów;bierze udział w procesach krwiotwórczych objawy niedoboru :anemia,łojotok,epilepsja,schorzenia skóry,depresja. występwanie :kiełki przenicy,otręby ryżowe,drożdze,mięso,wątroba,mleko. nadmiar : Organizm dobrze toleruje duże dawki witaminy B6. Przy dłuższym stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g dziennie mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne i uczucie zmęczenia. B12kobalamina(należy do grupy B)-->warunkuje rozwój i dojrzewanie erytocytów. objawy niedoboru: anemia,ogólne osłabienie występowanie: wątroba,mleko,bakterie(Streptomyces) namiar: Nie są znane objawy przedawkowania witaminy B12. Przy stosowaniu przez dłuższy czas megadawek tej witaminy zaobserwowano u niektórych ludzi objawy uczuleniowe. SKŁADNIKI MINERALNE MAKROELEMENTY: Wapń (Ca)----> potrzebny przede wszystkim do prawidłowej budowy kośćca, do prawidłowej pracy serca, mięśni i układu nerwowego. Skutki niedoboru są liczne i wielostronne: opóźnienie wzrostu, obniżenie spożycia pokarmu, zbyt szybka przemiana podstawowa zmniejszona ruchliwość i wrażliwość, zanik kostny [osteroporoza] lub krzywica, nieprawidłowa postawa i chód, krwotoki wewnętrzne, mniejsza ilość wydalanego moczu, skrócenie okresu życia, tężyczka. Nadmiar tego pierwiastka niekorzystnie wpływa na nasze zdrowie. Sygnałem nadmiaru wapnia są zaparcia, nudności, brak apetytu. Może to prowadzić do powstawania kamieni nerkowych oraz obniżyć wchłanianie cynku i żelaza. Chlor (Cl)----> w organizmie ludzkim (70 kg) jest go ok. 95 g; występuje gł. w płynie mózgowo-rdzeniowym, także we krwi, mięśniach, jest składnikiem komórek; jon chlorkowy, Cl– (wraz z jonami sodu i potasu) utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, odgrywa też ważną rolę w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej; w postaci cząsteczkowej, drażni błony śluzowe. Wysokie stężenie jonów chloru prowadzi do chorób żołądka i nadciśnienia tętniczego, a w przypadku dużego przekroczenia stężenia rozwija się kwasica metaboliczne. Nadmiar zwykle pojawia się u osób odwodnionych, chorych na niewydolność nerek lub z przewlekłą biegunką. Magnez (Mg)----> potrzebny do aktywacji enzymów, niezbędny w takich procesach życiowych, jak skurcze mięśni; synteza białka, kwasu nukleinowego, tłuszczu i koenzymów, do normalnego wzrostu, odgrywa dużą role niemal we wszystkich funkcjach organizmu. Skutki niedoboru. Niedobór magnezu wywołuje zespół chorób, do którego należą; rozszerzenie naczyń krwionośnych, przejawiające się rozległymi zaczernieniami [rumień] i przekrwieniami, nadpobudliwość- końcowy objaw to napady drgawek- zapaść, łysienie, zmiany skórne, krwiaki małżowiny usznej oraz przekrwienie i obrzęk dziąseł. W zależności od dawki, objawy przedawkowania magnezu są zróżnicowane. Należą do nich: osłabienie,zaburzenia oddychania,niedociśnienie,hipokalcemia,arytmia serca, niemiarowe bicie serca,zawroty głowy, zatrzymanie krążenia. Fosfor (P)----> współdziała z wapniem w budowie kości, jest też istotnym składnikiem biorącym udział w prawie wszystkich procesach metabolicznych- dużą rolę odgrywa w pracy mięśni i przemianie materii- węglowodanów, aminokwasów i tłuszczów, w metabolizmie tkanki nerwowej, jest ważnym składnikiem krwi i uczestniczy w transporcie kwasów tłuszczowych oraz lipidów. Niedobory fosforu raczej nie występują. Jeśli jednak się pojawią, są przyczyną krzywicy u dzieci i osteomalacji (rozmiękczenie kości) u dorosłych. Należy dbać o to aby stosunek Ca/P wynosił 1:1 co zabezpieczy nasz organizm przed utratą masy kostnej. Nadmiar fosforu w diecie może spowodować: drgawki;przyspieszony oddech;zaburzenia pracy serca;odkładanie się wapnia w tkankach miękkich (np. w nerkach, mięśniach);zmniejszenie wydalania wapnia z moczem;kamicę nerkową;zaburzenia gospodarki wapnia;zaburzenia gospodarki witaminy D. Osoby aktywne fizycznie często przyjmują fosfor w ilości przekraczającej 3000 - 4000 mg na dzień, a nie wywołuje to u nich większych efektów ubocznych. Potas (K)----> utrzymuje właściwe stosunki kwasowo- zasadowe i równowagę somatyczną, aktywuje wiele enzymów wewnątrzkomórkowych i jest niezbędny do utrzymania prawidłowej czynności serca, wywiera też przeciwny niż wapń wpływ, zmniejszając kurczliwość mięśnia sercowego i sprzyjając zwolnieniu akcji serca. Skutki niedoboru. Głównym objawem niedoboru jest ogólne osłabienie mięśni, zmniejszenie napięcia ścian jelit oraz ich rozciągnięcie, osłabienie serca i mięśni oddechowych aż do ustania ich działalności. Objawy nadmiaru potasu w organizmie początkowo nie są charakterystyczne. Wraz ze zwiększeniem stężenia potasu we krwi pojawiają się symptomy ze strony wielu układów: układu nerwowego – apatia, splątanie, mrowienie, drętwienie w kończynach, drgawki; układu mięśniowego – obniżenie siły mięśniowej, skurcze, a nawet porażenie mięśni; układu krążenia – zaburzenia pracy serca, przyspieszenie pracy serca. Sód (Na)----> jest on konieczny do normalnego metabolizmu wszystkiego, co żyje, i w świecie roślinnym i zwierzęcym. Sód jest antagonistą potasu. Sód występując w nadmiarze, wiąże wodę w organizmie prowadząc do nadciśnienie, obrzęków, a nawet przewodnienia. Objawy nadmiaru sodu Sód w organizmie pełni zróżnicowane funkcje: reguluje gospodarkę wodną, uwadnia komórki, tkanki, utrzymuje napięcie mięśniowe, uczestniczy w utrzymaniu pobudliwości nerwowej, a tym samym w przekazywaniu impulsów pomiędzy neuronami. Sód razem z potasem utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne krwi oraz chroni przed utratą wody z organizmu. Nadmiar sodu w organizmie jest przyczyną nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń pracy serca. MIKROELEMENTY: Chrom (Cr)----> niezbędny do metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów. Niedobór tego pierwiastka grozi zaburzeniami neurologicznymi i nieprawidłową przemianą cukrów. Nadmiar tego pierwiastka może wywoływać takie objawy, jak: zmiany skórne, zaburzenie działania insuliny, niewydolność nerek i wątroby, zwiększone ryzyko zachorowania na raka (ponieważ stymuluje powstawanie nowotworów). Kobalt (Co)----> rola kobaltu polega nz regulacji procesów regeneracyjnych w organizmie.U człowieka mogą wystąpić stany niedoboru chromu i tylko dieta wegetariańska zapewnia właściwy (wg obecnej wiedzy) poziom pierwiastka dla ustroju człowieka. Nadmiar kobaltu występuje rzadko. Najczęściej może on nasilać czynność tarczycy i szpiku kostnego co powoduje nadmierną produkcję czerwonych ciałek krwi. Opisano także uszkodzenia mięśnia sercowego u osób pijących w nadmiarze pewne gatunki piwa, w którym obficie występował kobalt. Miedź (Cu)----> potrzebna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, wzrostu kości oraz w przemianach ustrojowych glukozy. Niedobór powoduje anemię, zahamowanie wzrostu, schorzenia kości [osteoroporozę], zakłócenia mięśnia sercowego, biegunki.Niedobory miedzi u ludzi zdarzają się rzadko, głównie u chorych na nerczycę. Fluor (F)----> fukcje fluoru:- fluor jest składnikiem kości i zębów,- wzmacnia szkliwo, zębinę, zapobiega występowaniu próchnicy, zmniejsza rozpuszczalność szkliwa. - u osób dorosłych pełni również ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu kośćca. - wpływa na gospodarkę wapnia i fosforu w organizmie. - w okresie ciąży pomaga we wchłanianiu żelaza i zapobiega niedokrwistości. Jod (J)----> niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Niedobór chlorku jodu prowadzi do zaburzeń funkcjonowania tarczycy, powstanie wola, zaburzeń umysłowych i utraty słuchu.Niedobór jodu w żywieniu kobiet w ciąży może prowadzić do uszkodzenia płodu, a szczególnie wpłynąć na późniejszy niedorozwój umysłowy dzieci. Niedobory jodu są główną przyczyną zahamowania rozwoju umysłowego u dzieci i choroby zwanej matołectwem. nadmierne spożycie jodu, poporodowe zapalenie tarczycy. Żelazo (Fe)----> niezbędne do tworzenia krwinek czerwonych- niedokrwistość. Niedobór u człowieka mogą wystąpić bóle głowy, stóp, dłoni, mięśni i pleców, bóle w piersiach, dreszcze, zawroty głowy, widzenie jakby przez mgłę, szybkie bicie serca, gorączka i potliwość, wypieki na twarzy, wysypka, nudności i trudności w oddychaniu, stany osłabienia, duszności, anemia, ograniczenie wzrostu oraz uszkodzenie błon śluzowych związane z upośledzeniem wchłaniania składników pokarmowych. Nadmiar żelaza w organizmie może prowadzić do zatrucia, którego objawami są wymioty, biegunka i uszkodzenie jelit. Nadmierne zapasy tego pierwiastka w ustroju powstają wtedy, gdy osoba leczona jest zbyt długo lub zbyt dużymi dawkami żelaza podawanymi pozajelitowo, często otrzymuje przetoczenia krwi lub cierpi na przewlekły alkoholizm. Istnieje również rzadka choroba wywołana nadmiarem żelaza zwana hemochromatozą, która jest schorzeniem wrodzonym, ale poddaje się leczeniu. Dlatego leczenie żelazem należy zawsze kontynuować pod ścisłym nadzorem swojego lekarza. Selen (Se)----> jest niezbędny do działania niektórych enzymów, które utrzymują prawidłowe reakcje zachodzące w organizmie. Niedobór selenu może prowadzić do zaburzeń tworzenia paznokci, osłabienia mięśnia sercowego oraz zaburzeń pracy serca, a także do zmian zwyrodnieniowych trzustki. Cynk (Zn)----> pierwszymi objawami niedoboru jest kurza ślepota, brak popędu płciowego, niedostateczne wykształcenie cech płciowych, choroby skóry, drżenie kończyn, karłowatość, łamliwość paznokci i włosów, przebarwienia skóry i starzenie się jej, podatność na zakażenie, suchość oczu, rozstępy na skórze, stany depresyjne, upośledzenie możliwości ruchowych, upośledzenie smaku, dłuższe gojenie się ran, zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia mowy, wzrostu. Lit (Li)----> występuje we wszystkich tkankach. Koncentruje się w emalii zębów i prawdopodobnie przeciwdziała próchnicy. Niedobór zakłóca metabolizm białek i osłabia reprodukcję. Wanad (V)----> wiąże się z procesami metabolicznymi lipidów, cukrów oraz gospodarką mineralną. Potrzebny do produkcji erytrocytów. Nadmiar uszkadza system nerwowy, układ oddechowy i trawienny. German (Ge)----> pobierany z pokarmem nie jest szkodliwy. Występuje w nerkach, wątrobie, śledzionie i kościach. Powoduje otłuszczenie wątroby. Krzem (Si)----> usuwa podrażnienia i stany zapalne skóry, poprawiając jej ogólny wygląd i zapobiegając wiotczeniu, ogranicza wypadanie włosów, przyspiesza ich wzrost, wzmacnia paznokcie.
