Na podstawie dostępnych informacji przedstaw i scharakteryzuj zadania własne oraz zlecone jednostkom samorządu terytorialnego
Analityczne przedstawienie i scharakteryzowanie zadań jednostek samorządu terytorialnego wymaga niezwykłej wnikliwości. Dzieje się tak dlatego, gdyż każda jednostka, wymieniona wyżej w temacie, okazuje się być jednostką niezwykle skomplikowaną i złożoną strukturalnie. Na każdy niższy element struktury oddziaływuje bezpośrednio wyższy element struktury. Wyższa jednostka zleca zadania niższej.
Pod pojęciem zadań należy rozumieć cele, które ma osiągnąć w swojej działalności samorząd. Samorząd zleca poszczególne zadania jednostkom, które muszą je wykonywać. Wszystko to ma na celu sprawne funkcjonowanie całego samorządu terytorialnego, nazwanego tak, jako cały organ funkcjonujący, wraz z poszczególnymi członami – jednostkami, które podlegają całości samorządu.
Samorząd terytorialny jest korporacją lokalną społeczeństwa terytorialnego własnej wewnętrznej organizacji, wykonującą zadania państwowe i podlegającą jego nadzorowi. W doktrynie prawa administracyjnego przyjmuje się, że samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczeństwa lokalnego, powstały z mocy prawa (tylko w drodze ustawy), powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki realizacji tych zadań (własny budżet oraz majątek trwały). Związek samorządowy ponadto, korzysta z względnej niezależności od organów rządowych, a samodzielność ta podlega ochronie sądowej (możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć nadzorczych do NSA). Samorząd terytorialny może kształtować własną wewnętrzną organizację (statuty gminy, powiatu, województwa), może też stanowić prawo lokalne i władztwo administracyjne (wydawać decyzje administracyjne). Całość jednak podlega nadzorowi państwa (lecz tylko pod kątem legalności).
Samorząd może się również zajmować sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym (gminy, powiaty, województwa). Wszystkie zadania mające znaczenie w całym państwie nie mają charakteru lokalnego i stąd istnieje podział na zadania własne samorządu, a te o znaczeniu ogólnopaństwowym określa się mianem zleconych przez administrację nadawczą. Całość zadań samorządu terytorialnego można dzielić wg rozmaitych kryteriów. Do podstawowych należą:
- zlecone - mogą być przekazane przez ustawę, na podstawie porozumień; są finansowane środkami dotacji z budżetu państwa - dotacje te mają charakter obligatoryjny,
- własne
- obligatoryjne - muszą być wykonane,
- dobrowolne - jeżeli jednostka samorządu dysponuje takimi możliwościami, to je wykonuje; realizacja zadań własnych jest finansowa z własnych dochodów.
Do zadań własnych ustawa o samorządzie gmin zalicza sprawy oświaty, kultury fizycznej, pomocy społecznej i ochrony zdrowia, ochrony środowiska, utrzymanie czystości, komunalnego budownictwa, zieleni, cmentarzy, gminne drogi, dostawy energii, targowiska, zapewnienie opieki.
W sferze gospodarczej przewidziano, że jednostka samorządu terytorialnego nie powinna prowadzić działań gospodarczych wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej ujęte w ustawie z dnia 29.09.1996 r. o gospodarce komunalnej, według której są to zadania, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. Zadania takie mogą być realizowane przez własne jednostki organizacyjne, przez współdziałanie z innymi jednostkami samorządowymi oraz przez zlecenie ich w drodze umów cywilnych innym podmiotom - pewne zadania jednostek samorządu terytorialnych mogą przenosić na jednostki pomocnicze.
Regulacje przyjęte dla gmin w tym zakresie zostały przyjęte dla samorządu powiatowego i wojewódzkiego.
Głównym organem samorządu terytorialnego jest gmina - ona posiada większość kompetencji. Polska gmina jest obszarowo duża i przez to liczba powiatów powinna być znacznie mniejsza. Oprócz wybieralnych organów samorządu terytorialnego Konstytucja RP przewiduje konsultacje społeczne jako formę demokracji bezpośredniej. Poza tym uchwalona została ustawa w referendum gminnym dnia 11.10.1991 r. (Dz.U. 1996 r. nr 84 poz. 386). Poza tym referendum jest możliwe również na szczeblu powiatowym.
Jednostkami podziału terytorialnego są: województwa, powiaty i gminy. Jest to trójstopniowy podział tzn. województwo (miasta wydzielone województwem); powiaty (miasta, dzielnice), gminy.
Województwo – element ustroju terytorialnego państwa, jest jednostką samorządu terytorialnego i największą jednostką podziału terytorialnego kraju. Województwo może być wzniesione lub utworzone tylko w drodze ustawy. Pomocniczymi jednostkami województwa są rejony administracyjne. Aktualnie w Polsce mamy 16 województw. W celu utworzenia województwa, należy brać pod uwagę obszar jednorodny ze względu na układ osadniczy, przestrzenny, w którym powinny występować więzy społeczne.
Podstawowym zadaniem województwa jest prawidłowe prowadzenie aktywności gospodarczej i prowadzenie polityki wewnątrzregionalnej, zaś najistotniejszymi zadaniami są:
1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,
2) pobudzanie aktywności gospodarczej,
3) podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,
4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego uwzględniających potrzeby przyszłych pokoleń,
5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego,
6) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego,
7) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,
8) wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym.
Kolejną jednostką samorządu terytorialnego, należącą bezpośrednio pod kuratelę województwa, jest powiat. Wszelkie decyzje dotyczące zmian administracyjnych powiatu podejmuje Rada Ministrów. Rada Ministrów może wydawać decyzje własnej inicjatywy lub na wniosek rady powiatu, rady miasta lub rady gminy. Obecnie w Polsce istnieje 314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu. Powiat powstaje nie po to, by konkurować z gminą wykonywaniu zadań publicznych, ale po to, aby współ z gminą stworzyć system realizacji całokształtu zadań publicznych o charakterze lokalnym w strukturach samorządowych.
Zadania Powiatu zostały w sposób ogólny zdefiniowane w art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym:
1. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
1) edukacji publicznej,
2) promocji i ochrony zdrowia,
3) pomocy społecznej,
4) polityki prorodzinnej,
5) wspierania osób niepełnosprawnych,
6) transportu zbiorowego i dróg publicznych,
7) kultury i ochrony dóbr kultury,
8) kultury fizycznej i turystyki,
9) geodezji, kartografii i katastru,
10) gospodarki nieruchomościami,
11) administracji architektoniczno-budowlanej,
12) gospodarki wodnej,
13) ochrony środowiska i przyrody,
14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,
17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
18) ochrony praw konsumenta,
19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
20) obronności,
21) promocji powiatu,
22) współpracy z organizacjami pozarządowymi.
2. Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
3. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.
4. Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.
5. Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.
6. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.
Gmina - podstawowa i zarazem najmniejsza jednostka samorządu terytorialnego. W swoich granicach zrzesza ona wszystkich mieszkańców i wykonuje zadania z zakresu administracji. Na czele gminy, jeśli jest to gmina miejska lub miejsko - wiejska, stoi burmistrz miasta lub odpowiednio miasta i gminy, jeśli jest to gmina tylko wiejska - wójt lub, jeśli jest to gmina będąca dużym miastem - prezydent miasta. Prezydent miasta, burmistrz czy wójt wybierani są w wyborach bezpośrednich. Jest to organ wykonawczy. Kompetencje stanowiące i kontrolne w gminie posiada rada. Rada składa się z radnych wybieranych na czteroletnią kadencję. Rada może podejmować wszelkie decyzje dotyczące samorządu, jeśli nie zostały one zastrzeżone dla innych podmiotów. Obecnie w Polsce mamy 2 478 gmin.
Podstawowe zadania gminy to: zadania własne z zakresu pomocy społecznej realizowane przez gminy (art.10.1 ustawy o pomocy społecznej):
1) prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki,
2) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,
3) przyznawanie pomocy rzeczowej,
4) przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,
5) przyznawanie w wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,
6) inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające ze stwierdzonych potrzeb gminy.
Zadania własne z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym realizowane przez gminy (art. 10.2 ustawy o pomocy społecznej):
1) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, w tym osobom bezdomnym
2) organizowanie i prowadzenie gminnych ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych dla dzieci, a także organizowanie mieszkań chronionych
3) świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania
4) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób nie mających dochodu i możliwości ubezpieczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym
5) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego
6) praca socjalna
7) sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym
8) zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków realizacji w/w zadań
Zadania zlecone gminom (art. 11 ustawy o pomocy społecznej):
1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń
2) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych
3) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby pobierające zasiłek stały oraz za osoby, które utraciły prawo do zasiłku dla bezrobotnych, a dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego będącego podstawa do przyznania świadczeń z pomocy społecznej
4) opłacanie składek na ubezpieczenia zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Praca przeze mnie przedstawiona jest przekrojowym pokazaniem poszczególnych zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Skupiłam się głównie na najważniejszych zadaniach leżących w gestii poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, gdyż niemożliwym jest pokazanie i opisanie każdego zadania ze względu na brak dostępności informacji i objętość całej pracy. Starałam się przede wszystkim o opis analityczno - przekrojowy zadań.