Najważniejsze zabytki i ciekawostki o Tarnowie

PS. owa treść o wiele lepiej prezentuje się, jeśli otworzy się ją z dokumentu ;)

TARNÓW
Mieści się w północnej części Polski, w województwie małopolskim; leży ad rzeką Biała. Obszar miasta wynosi 72,4 km2 i mieszka w nim prawie 120 tys. Osób.

Kto choć raz zobaczył Tarnów, nie potrafi się oprzeć urokowi jego galicyjskiej atmosfery. To nie tylko wyjątkowa uroda Starego Miasta, w którym zachowały się uliczki w średniowiecznym planie, gotyckie i renesansowe budowle, fragmenty murów obronnych. To także szczególny duch, który odróżnia stare grody południa od reszty Polski.

Najpiekniejsze zabytki Tarnowa

• Zabudowa rynku Starego Miasta (kamienice) wraz z późnogotyckim ratuszem (połowa XIV w. i Katedrą (bazyliką mniejszą)
o renesansowe nagrobki rodu Tarnowskich w katedrze
o manierystyczne nagrobki rodu Ostrogskich
• Bima – pozostałość po starej synagodze
• Cmentarz żydowski (założony w 1583 r.)
• Kościół Św. Trójcy (II połowa XVI w.)
• Kościół Najświętszej Maryi Panny
• Kapliczka św. Walentego (przełom XVIII-XIX w.)
• Pałac Sanguszków w Gumniskach
• Dworzec Kolejowy (1855 r.)
• Park Strzelecki (1866 r.)
• Ruiny zamku Tarnowskich (XIV w.)
• Klasztor i kościół ojców Bernardynów
• Stary Cmentarz (druga połowa XVIII w.)
• Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI
• Pałac Ślubów (ok.1880 r.)
• Mauzoleum gen. Józefa Bema
• Kościół Świętej Rodziny
• Kościół Św. Marcina na Górze Św. Marcina
• Dom Chemika w Mościcach
• Ratusz na Rynku
• Pałacyk w Parku Strzeleckim

2 najważniejsze zabytki Tarnowa, które TRZEBA zobaczyć

Ratusz z połowy XIV w.

Pierwotny budynek ratusza został zbudowany około połowy XIV w. w stylu gotyckim, przebudowany gruntownie prawdopodobnie w końcu XVI w. w stylu renesansowym. Budynek ratusza, stojący w centrum rynku, którego wysokość od płyty rynku do szczytu attyki wynosi 18m, zaś wysokość wieży 30m, zachował cechy budowli w stylu renesansowym. Jest to budynek piętrowy, murowany z cegły. Prostokątny, z wieżą od północy i ryzalitem z klatką schodową od południa. Zwieńczony ceglaną, nietynkowaną attyką z 28-ma blendami (wgłębieniami).

Grzebień attyki zdobią kamienne woluty, sterczyny i 14 maszkaronów. Wieża w części dolnej (do szczytu attyki) kwadratowa, w górnej ponad attyką okrągła z nadwieszonym na kamiennych kroksztynach gankiem straży, dach ostry z blaszanym herbem XX. Sanguszków, Pogoń Litewska, na szczycie (znajduje się tam dopiero od 1846 r., wcześniej była Leliwa Tarnowskich).

Do czasów obecnych zachowały się dwa portale kamienne, jeden od wschodu o dość prostej formie, przez który prowadził wjazd do pomieszczenia dawnej wagi, oraz od południa renesansowy z herbem Leliwa i łacińskim napisem: DOMINUS CUSTODIAT INTROITUM ET EXITUM TUUM (Pan niech strzeże wejścia i wyjścia twego). Drugi portal renesansowy, skromniejszy od wejściowego, z łacińską maksymą: IUSTITIAE FUNDAMENTUM FIDES (Sprawiedliwości podstawą wiara) znajduje się wewnątrz budynku.

W 28-miu blendach attyki znajdowały się, prawdopodobnie namalowane techniką sgrafitto, portrety członków rodu Tarnowskich, od Spycimira do Jana Krzysztofa (zm. 1567 r.). Liczba maszkaronów (14) miała symbolizować 14. członków urzędujących, starej i nowej rady miejskiej.
Od 1970 roku w budynku Ratusza można oglądać wystawy Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

Bazylika Mniejsza (Katedra)

Najbardziej reprezentatywny zabytek Tarnowa. Wielokrotnie przebudowywana. W swym pierwotnym, gotyckim XIV-wiecznym kształcie, była to zapewne budowla bezwieżowa, jednonawowa z prostokątnym prezbiterium, wzniesiona z cegły z dodatkiem kamienia. Stopniowo pierwotna bryła kościoła była obudowywana kaplicami od końca XIV w. do XIX w.
Potężna wieża od zachodu została dobudowana do nawy głównej zapewne w końcu XV w. Jej dzisiejsza wysokość wynosi 72 m, ile wynosiła pierwotna, nie wiadomo. Dzisiejszy wygląd neogotycki, katedra otrzymała po gruntownej renowacji i częściowej przebudowie w latach 1889-1900.
Katedra słynie z renesansowych nagrobków przedstawicieli rodu Tarnowskich oraz manierystycznego Ostrogskich, które słusznie uchodzą za jedne z najwybitniejszych dzieł sztuki w Polsce takich mistrzów jak: Bartłomiej Berecci, Jan Maria Padovano i Jan Pfister.
Pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (zm. 1521 r.) z warsztatu Bartłomieja Berecci jest uważany za najpiękniejszą rzeźbę, przedstawiającą kobietę doby Renesansu w całej Europie. Zaś piętrowy pomnik hetmana Jana Tarnowskiego (zm. 1561 r.) i jego syna Krzysztofa (zm. 1567 r.), za najbardziej monumentalny w Europie. Wymiary jego wynoszą obecnie 13,8 m wysokości i 5,6 m szerokości.

Czy wiesz...

... jak powstał Tarnów?
Nazwa Tarnów sprawiała i sprawia nadal wiele kłopotów zarówno językoznawcom jak i historykom. Według jednych pochodzi od krzewów tarniny (cierni), gęsto dawniej porastających okoliczne wzgórza. Takiego zdania był m.in. nasz dziejopis Jan Długosz. Inni twierdzą, iż nazwa Tarnów pochodzi od imienia rycerza Tarna, który założył tu osadę i był jej pierwszym właścicielem, a zarazem protoplastą rodu Leliwitów. Niektóre z nowych prób wyjaśnienia nazwy miasta, łączą nazwę Tarnowa z osobą Tarna - pełnomocnika księcia lub wielmoży, sprawującego funkcję nadzorcy tarlisk łososi na Dunajcu, który dlatego mógł zwać się "tarnym".
Inna legenda tłumaczy powstanie miasta w dość nietypowy sposób. Niespisane do dziś, przekazywane z pokolenia na pokolenie, z ojca na syna opowieści protoplastów Tarnowa nakazują szukać wśród mieszkańców południa. W czasach do tego stopnia odległych, że nikt jeszcze nie myślał o seryjnym montażu samochodów, wybrali się oni ponoć na poszukiwania Eldorado. Niestety, spóźnili się na statek do Nowego Jorku, a nie chcąc wracać do Zakopanego, założyli nad rzeką Białą gród, który nazwali Tarnowem.

..., że Tarnowska starówka uznawana jest za perłę polskiego renesansu?
Tarnowska Bazylika Katedralna, najbardziej szacowny tarnowski zabytek, urzeka wyjątkową atmosferą i bogatym wyposażeniem. Gotycko-renesansowe nagrobki przedstawicieli rodu Tarnowskich oraz barokowy nagrobek Ostrogskich, uchodzą za jedne z najwybitniejszych dzieł sztuki w Polsce. Pomnik nagrobny Tarnowskich - 13,8 m wysokości przy 5 metrach szerokości uważany jest za najbardziej monumentalny w Europie. Jednocześnie rzeźbę nagrobną Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, dłuta Bartłomieja Berecciego, historycy uznają za jedną z najpiękniejszych figur kobiecych w rzeźbie okresu Odrodzenia w całej Europie. Sam Rynek zachował zaś swój średniowieczny układ, obrany w momencie lokacji miasta w roku 1330. Wielu zachwyconych jest zwłaszcza Ratuszem stojącym na środku rynku, który nabiera niezwykłego blasku wieczorem. Przy kawiarnianych stolikach można spotkać całe rodziny.

..., że tarnowskie muzea są unikatowymi w skali europy i świata?
W przytulnym zaułku za Katedrą, w zabytkowych kamieniczkach z XVI w. ma swoją siedzibę Muzeum Diecezjalne. Założone w 1888 roku przez Ks. Józefa Bąbę, rektora Seminarium Duchownego, jest najstarszym muzeum diecezjalnym w Polsce. Najważniejszym działem zbiorów są zabytki sztuki cechowej - malarstwa i rzeźby gotyckiej z terenu Małopolski. Można tu również podziwiać trzy ołtarze tryptykowe pochodzące z wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO kościółka św. Leonarda w Lipnicy Murowanej.
Muzeum Etnograficzne, filia Muzeum Okręgowego, zlokalizowane w dawnym zajeździe podmiejskim, może się poszczycić jedyną w Europie stałą ekspozycją poświęconą historii i kulturze Cyganów. Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja pięciu oryginalnych wozów taborowych znajdujących się na dziedzińcu Muzeum.

... kogo Tarnów dał światu?
Od początku swojej ponad 675-letniej historii był Tarnów domem dla wielu znanych i znaczących osób. W rodowym zamku Leliwitów na górze św. Marcina, w roku 1488 przyszedł na świat Jan Amor Tarnowski, późniejszy Hetman Wielki Koronny. Tutaj również urodził się bohater narodowy Polski i Węgier, wybitny dowódca gen. Józef Bem przez Węgrów nazywany Ojczulkiem. Swoje życie z miastem związał Jan Szczepanik, wynalazca między innymi fotografii barwnej, zwany "polskim Edisonem". To właśnie w Tarnowie, w pracowni na poddaszu domu przy ul. Sowińskiego 11 na poddaszu tej tarnowskiej kamienicy w toku żmudnych, kilkuletnich prac wyłaniał się "obraz w barwach naturalnych". Genialny Jan Szczepanik pracował tu nad metodą "blaknięcia", która umożliwiła wykonywanie zdjęć oraz odbitek fotograficznych w barwach naturalnych. I w konću w Tarnowie wykonał pierwszą na świecie kolorową fotografię. Jan Szczepanik jest też wynalazcą kamilzelki kuloodpornej, jego "telektroskop" - to nic innego jak współczesny... telewizor. (na zdjęciu jedyny na świecie pomnik Jana Szczepanika w Tarnowie)

..., że "Malowana Wieś", koronki i palmy wielkanocne, to folklor regionu tarnowskiego?
Spośród licznych form sztuki ludowej na szczególną uwagę zasługują kultywowane od lat tradycje zdobienia chat motywami kwiatowymi, do dziś żywe we wsi Zalipie. Co roku malarki, dzieci a także kilku męzczyzn na nowo maluje na domach, stajniach, a nawet psich budach kolorowe bukiety.

W Bobowej - słynnym na cały świat zagłębiu koronki klockowej, powstają najpiękniejsze wzory i formy tego rękodzieła. Tajemnica ich wyrobu przekazywana jest w rodzinie z pokolenia na pokolenie.
Doroczny konkurs palm wielkanocnych, organizowany w Lipnicy Murowanej, jest najsłynniejszym i najważniejszym tego typu konkursem w Polsce. Rekordowe okazy sięgają 30 metrów wysokości.

..., jak się bawić w Tarnowie?
Rynek stanowi najważniejszy punkt na rozrywkowej mapie miasta. Kilkadziesiąt klubów i pubów zlokalizowanych wokół płyty rynku oraz w przylegających uliczkach stanowi jedyne w swoim rodzaju centrum spotkań ludzi różnych kultur. Muzyka grana na żywo, dyskoteki i dancingi pozwalają rozkosznie spędzać czas ludziom w wieku lat od 7 do 107. Na płycie Rynku nie brakuje koncertów i występów gromadzących tysiące osób.

To przy Rynku 5 mieści się Tarnowskie Centrum Kultury, gdzie można oglądać wystawy, a wieczorami słuchać koncertów w Piwnicy. Szczególnie to miejsce upodobali sobie młlośnicy dobrego jazzu.
Przy Rynku w Pasażu Tertila do konktaktu ze sztuką zaprasza także Galeria Miejska.

..., że Tarnów to kultura na najwyższym poziomie?
Tarnowski Teatr im. Solskiego jest organizatorem festiwalu komedii teatralnej TALIA. Każdego roku w październiku wybrane najciekawsze spektakle w całego kraju konkurują na scenach tarnowskiego teatru o nagrodę główną festiwalu. Spektakle wychodzą poza deski, grane sa np. na rynku
W świecie filmu zasłużonym uznaniem cieszy się Tarnowska Nagroda Filmowa, którego nagroda główna - Maszkaron, jest trofeum cenionym przez największych twórców filmowych.
Miłośnicy muzyki poważnej mają możliwość obcowania z największymi twórcami i wykonawcami, dzięki Centrum Ignacego Paderewskiego. Instytucja, która zarządza jedyną ocalałą posiadłością kompozytora na świecie w Kąśnej Dolnej, jest jednocześnie organizatorem koncertów i spotkań muzycznych. Udział w festiwalu Bravo Maestro, organizowanym przez Centrum zaproszeni artyści poczytują sobie za zaszczyt.

Ciekawostki


• Tarnów był pierwszym wolnym miastem w pozaborczej Polsce. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r.
• 28 sierpnia 1939 roku na dworcu głównym w Tarnowie doszło do zamachu bombowego zorganizowanego przez niemieckich nazistów.
• Pierwszy transport 728 więźniów do obozu Auschwitz-Birkenau wyruszył właśnie z Tarnowa, 14 czerwca 1940 roku.
• W Tarnowie działa jedyne w Europie Muzeum Romów (oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie)a także najstarsze w Polsce Muzeum Diecezjalne (pochodzi z 1888 roku).
• Tarnów jest miastem wielkokulturowym, na przestrzeni wieków zamieszkiwali w nim Polacy, Niemcy, Żydzi, Szkoci, Austriacy, Ukraińcy i Cyganie.
• Tarnów jest najcieplejszym miastem Polski, ze średnią wieloletnią temperaturą powietrza wynoszącą 8,8 C. Najcieplejsze miejsce w Polsce leży na terenie dawnej morelowni, przylegającej od zachodu do Parku Sanguszków.
• W Tarnowie rozpoczynają się Karpaty, najbardziej wysunięta na północ część Karpat to właśnie Góra św. Marcina
• Zespół Unii Tarnów w 2004 i 2005 roku zdobył Drużynowe Mistrzostwo Polski, a ponadto w 2005 roku trzy pierwsze miejsca w zawodach na Indywidualnego Mistrza Polski przypadły zawodnikom tarnowskich jaskółek.
• W Tarnowie dn. 16 września 2006 r. na stadionie Unii Tarnów w Mościcach odbył się jedyny w Polsce Turniej Pożegnalny sześciokrotnego Mistrza Świata Tony'ego Rickardssona tzw. "Final Lap" - "Ostatnie Okrążenie". Wystąpił on w nim jako reprezentant Jaskółek. Tym występem zakończył on swoją karierę w polskiej lidze żużlowej.