Porównanie systemu oświaty w Polsce i w Wielkiej Brytanii

System edukacji to normy i zasady obowiązujące w szkolnictwie, regulowany jest prawami ustalonymi przez rząd danego państwa. W Polsce za system edukacji odpowiedzialna była Komisja Edukacji Narodowej (w skrócie KEN) założona w 1773 roku, która teraz przekształcona została w MEN – Ministerstwo Edukacji Narodowej. KEN był państwowym zarządem oświaty w Polsce powołanym z inicjatywy i wspierana przez grono najwybitniejszych przedstawicieli polskiego Oświecenia skupionych wokół króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Komisja ta przejęła prowadzenie szkół przez zakon jezuicki i w 1773 roku przekształciła je w szkoły narodowe. Zreformowała ona strukturę i program nauczania szkół wszystkich szczebli. W latach 1780-83 wydała „ustawy”, czyli pierwszy w Europie kodeks szkolny regulujący całość spraw związanych z funkcjonowaniem szkolnictwa. Od tego momentu szkoła stała się instytucją społeczną i zarazem podstawową jednostką organizacyjną system oświaty.

Podobnie też było w Wielkiej Brytanii, która aż do rządów Henryka VIII, kiedy to Wielka Brytania uwolniła się spod rządów papieskich i stała się prawosławna i uniezależniła się od Watykanu. Z racji tego, że Wielka Brytania podzielona jest na cztery niezależne państwa: Anglię, Szkocję, Walię i Irlandię Północną; system edukacji w tych państwach różni się nieznacznie, mimo to różnice te nie są aż tak wielkie, aby nie można ich było uogólnić. Wszystkie przepisy dotyczące oświaty w Wielkiej Brytanii tworzone są przez rząd centralny Wielkiej Brytanii, a odpowiedzialność za ich stosowanie i sposób interpretacji pozostawiony jest lokalnym władzom LEA – Local Education Authorities lub w przypadku Irlandii Północnej pięciu zarządom do spraw edukacji i bibliotek ELB – Education and Library Boards. LEA oraz ELB przekazują odpowiedzialność dalej do kościołów, poszczególnych placówek i w końcu przekazują ją nauczycielom. W Anglii i Walii wiele spośród zakresów odpowiedzialności LEA zastało przekazane organom zarządzającym GB – Governing Bodies szkół utrzymywanych przez LEA. Utrzymywanie dzięki subwencjom szkoły są całkowicie niezależnie od LEA. W Irlandii Północnej wiele spośród zakresów związków zarządów do spraw edukacji i bibliotek zostało podobnie przekazanych zarządom lub radom poszczególnych szkół.

Szkoła europejska wywodzi się ze starożytnej Grecji i oznacza miejsce spokoju, wolność, tajemniczy urok. W języku polskim nazwa szkoła oznacza od łacińskiego „schola” – spokojny czas poświęcony naukom. Powszechnie wyróżnia się trzy funkcje szkoły:

• Rekonstrukcja, polega na odtwarzaniu kultury uniwersalnej i narodowej, przekazywaniu uczniom ciągłości procesu historycznego i odtwarzaniu struktury społecznej.
• Adaptacyjna, polega na przystosowaniu uczniów do zastosowanych struktur życia społeczno – politycznego i wprowadzeniu ich w istniejące i projektowane role społeczne i zawodowe oraz na takim przedstawieniu obrazu świata, aby uznali oni istniejący ład społeczny za właściwy i słuszny.
• Emancypacyjna, polega na przygotowaniu uczniów do nieprzerwanej aktywności samokształceniowej i samowychowawczej oraz uzdolnieniami ich do krytyki, dzięki czemu mogliby pokazywać istniejące ograniczenia rozwojowe oraz uczestniczyć w przekształceniu otaczającego ich świata.

Szkoła jest skutecznym narzędziem adaptacji młodego pokolenia do istniejących struktur i stosunków panowania ekonomicznego i ideologicznego. Ze względu na wiek adresatów szkoły mogą być instytucjami przeznaczonymi dla dzieci, młodzieży oraz dla dorosłych. Szkoła powszechna w Polsce obejmuje kształceniem podstawowym, bezpłatnym i obowiązkowym całą populację dzieci i młodzieży do 18 roku życia, gwarantując równość praw i szans w dostępie do edukacji. Szkoły publiczne w Polsce są instytucjami, które zatrudniają nauczycieli o odpowiednich kwalifikacjach realizują ustalone dla jej typu podstawy programowe przedmiotów obowiązkowych, ramowy plan nauczania, respektując przy tym określone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. Szkoła ma obowiązek przeprowadzać rekrutację uczniów zgodnie z zasadą powszechnej dostępności oraz umożliwia uzyskanie świadectw lub dyplomów państwowych.

W Wielkiej Brytanii natomiast ogólnie zasady dotyczące szkolnictwa są podobne. Obowiązek szkolny obejmuje dzieci w wieku od lat 5 do 16. Szkoły publiczne są bezpłatne, chyba, że rodzice zadecydują inaczej i zechcą posłać swoje dziecko do jednej ze szkół prywatnych. Rodzice odgrywają bardzo ważną rolę w Wielkiej Brytanii, ponieważ to oni mają obowiązek upewnić się, czy ich dziecko pobiera skuteczną, w pełnym zakresie edukację, odpowiednią dla swojego wieku, możliwości i uzdolnień, jak również ewentualnych szczególnych potrzeb edukacyjnych, w formie regularnego uczęszczania do szkoły. Wszystkie szkoły w Wielkiej Brytanii zapewniają swoim wychowankom lekcje religii oraz lekcje wychowania seksualnego, które nie są obowiązkowe, podobnie zresztą jak w Polsce i jeżeli rodzice zdecydują, że ich dziecko nie będzie uczęszczało na takie lekcje mogą je z nich zabrać. Wszystkie szkoły w Wielkiej Brytanii mają obowiązek zapewnić swoim podopiecznym edukację w kilku podstawowych przedmiotach i według ich programu nauczania. Obowiązkowe przedmioty nauczania w Zjednoczonym Królestwie to: matematyka, język angielski, nauka (fizyka i chemia), historia, geografia, technologia, muzyka, sztuka, wychowanie fizyczne oraz w szkołach średnich język obcy. W Polsce przedmioty bazowe szczebla podstawowego i średniego nauczania są następujące: matematyka, fizyka, chemia, biologia, geografia, historia, język obcy, wychowanie fizyczne; pozostałe przedmioty są zależne od profilu obranej szkoły oraz klasy, do jakiej uczęszcza uczeń.

System oświaty obowiązuje w Polsce po reformie dnia 1 września 1999 wygląda w uproszczony sposób następujący:
1. Przedszkole
2. 6-letnia szkołą podstawowa (dzieci lat 7-13)
3. 3- letnie gimnazjum (13-16)
4. Szkoły ponadgimnazjalne takie jak:
• 3 – letnie liceum profilowane
• 3 – letnie liceum ogólnokształcące
• 4 – letnie technikum
• 2 – letnie szkoła zawodowa
• 2 – letnie liceum uzupełniające
• 3 – letnie technikum uzupełniające
• 2 – letnie szkołą policealna

5. Szkoły wyższe:
• Licencjacie (20-23)
• Inżynierskie
• Magisterskie (20-25)
• Magisterskie uzupełniające
• Doktoranckie
• Habilitacyjne doktoranckie

System oświaty w Wielkiej Brytanii wygląda podobnie jak system oświaty w Polsce przed reformą edukacji w 1999 roku; jest on następujący:

• Placówki edukacji przedszkolnej, gdzie podobnie jak w Polsce dzieci uczęszczają tu na zasadzie dobrowolności, decyzja o wysłaniu dziecka do przedszkola zależy od rodziców.

• Szkoła podstawowa, dzieci w Wielkiej Brytanii zaczynają chodzić do szkoły wcześniej niż dzieci w Polsce, bo już w wieku 5 lat i kończą ja w wieku lat 11. Szkoła podstawowa w Zjednoczonym królestwie jest podzielona tak jak i w Polsce na dwie części: nauczanie początkowe – trwa trzy lata i właściwą szkołę podstawową, która trwa również trzy lata. W Irlandii Północnej dzieci zaczynają chodzić do szkoły już w wieku lat 4. Szkoła podstawowa w Wielkiej Brytanii różni się tym od Polskiej szkoły podstawowej, że nie ma tam ocen, a tylko tak jak w polskiej szkole podstawowej w klasach 1-3, jest ocena opisowa. Ocena opisowa wskazuje uczniowi jego mocne i słabe strony, jest ona równocześnie raportem przedstawianym obowiązkowo przez szkołę dla rodziców. Raport ten nie jest podobny do polskiego świadectwa, z którym uczeń kończy każdą klasę od 4 do 6 szkoły podstawowej, a jedynie prezentacją osiągnięć dziecka. Raport ten wyszczególnia w syntetycznej formie dane dotyczące postępów ucznia z poszczególnych przedmiotów i zajęć stanowiących część szkolnego programu nauczania. Szkoła podstawowa w Wielkiej Brytanii kończy się egzaminem państwowym zwanym potocznie Sas, który jest jednocześnie egzaminem wstępnym do szkoły średniej.


• Szkoły średnie w Wielkiej Brytanii może być podzielona nawet na trzy etapy:

 Od 11 do 14 roku życia dzieci obowiązkowo uczęszczają do szkoły średniej, którą można przyrównać do polskiego gimnazjum. W tego typie szkoły dzieci oswajają się z ocenami, warto zaznaczyć, że obowiązuje tam system liter od A – najwyższa ocena do F – najniższa ocena. Etap ten można powiedzieć, że kończy się obowiązkowym egzaminem SATs, który jest potwierdzeniem zakończenia lub nie trzeciego szczebla nauki, tak zwanego KS1, KS2, KS3.

 Liceum, czyli właściwa szkoła średnia jest ostatnim obowiązkowym etapem, jaki musi przebyć już prawie dorosły Brytyjczyk. Liceum trwa kolejne trzy lata, oznacza to, że kończąc je uczeń ma już skończone 16 lat. Takie 3-letnie liceum kończy się egzaminem zwanym, GCSE – General Certificate of Secondary Education, który można przyrównać do polskiego egzaminu maturalnego, jaki piszemy w Polsce na koniec szkoły średniej.

 Szkoła średnia II stopnia, czyli kolegium dzieli się albo na profil zawodowy – techniczny lub profil akademicki przygotowujący do podjęcia studiów wyższych. Szkoły średnie zawodowe przygotowują ucznia do podjęcia pracy w wybranym przez siebie zawodzie. Szkoły o profilu akademickim kończą się egzaminem A LEVEL – Advanced Level, który jest jednocześnie egzaminem wstępnym na studia. Egzamin A Level różni system edukacji w Polsce i Wielkiej Brytanii, ponieważ w Polsce, aby zostać studentem uczeń przede wszystkim musi się wykazać świadectwem maturalnym i bardzo często (nie licząc uczelni prywatnych) zdać dodatkowy egzamin na studia organizowany bezpośrednio przez uczelnię, do której stara się o przyjęcie.

• Szkoły wyższe podzielone są podobnie jak w Polsce na dwa rodzaje: uniwersytety i politechniki. Minimalny czas studiów to 3 lata, maksymalny to nawet 7 lat. Warto zauważyć, że w Wielkiej Brytanii obowiązuje system punktowy. Oznacza to, że każdy student może rozłożyć swoje studia na dłuższy okres, bądź wybrać formułę studiów w niepełnym wymiarze. W Polsce studia mogą być prowadzone w systemie dziennym, wieczorowym, zaocznym i eksternistycznym. System studiów wyższych w Polsce różni się też tym, że kolegia w Wielkiej Brytanii zaliczane są do szkół średnich, w Polsce natomiast już do studiów wyższych. W Wielkiej Brytanii, student pomyślnie kończący studia otrzymuje tytuł MASTER, w Polsce natomiast tytuł otrzymany przez absolwenta zależy od rodzaju studiów, jakie ukończył. Kończąc wyższe studia zawodowe, czyli trzyletnie kolegium otrzymuje tytuł licencjata. Kończąc wyższe studia zawodowe o kierunku technicznym, rolniczym lub ekonomicznym otrzymuje tytuł inżyniera, a kończąc jednolite pięcioletnie studia magisterskie lub dwuletnie uzupełniające studia magisterskie magistra lub tytuły równoważne jak na przykład: lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarii (studia medyczne trwają 6 lat), architekt. Aby uzyskać wymienione powyżej tytuły zawodowe student musi zaliczyć wszystkie przedmioty i praktyki objęte planem studiów, złożyć i obronić pracę dyplomową oraz zdać pomyślnie egzamin dyplomowy w obu wyżej omawianych krajach.

Obecnie w Polsce istnieje 340 różnego rodzaju Szkół Wyższych, na które składa się:
• 17 uniwersytetów
• 18 politechnik
• 5 akademii ekonomicznych
• 7 wyższych szkół pedagogicznych
• 7 akademii rolniczych
• 6 akademii wychowania fizycznego
• 25 państwowych wyższych szkół zawodowych
• 6 uczelni teologicznych
• 136 uczelni niepaństwowych
• 91 niepaństwowych wyższych szkół zawodowych
• 11 akademii medycznych
• 9 uczelni wojskowych
• 1 Wyższa Szkoła Policji
• 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej
Polska może się poszczycić posiadaniem najstarszego uniwersytetu w tej części Europy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W roku 1364 król Kazimierz Wielki uzyskał po latach starań zgodę papieża na założenie uniwersytetu w Krakowie, stolicy królestwa. Był to drugi, po powstałym w 1348 r. w Pradze, uniwersytet w środkowej Europie. Wkrótce powstaną uniwersytety w Wiedniu (1365), Peczu (1367) oraz w Heidelbergu (1386). Studium Generale - taka była oficjalna nazwa uniwersytetu w Krakowie – rozpoczęła ona swoją działalność faktycznie nie wcześniej niż w 1367 r. i składała się z trzech tylko wydziałów: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Na utworzenie czwartego, najbardziej prestiżowego - teologii, papież Urban VI nie wyraził zgody. Uniwersytet Jagielloński posiada unikatową strukturę w Polsce. Wśród 13 wydziałów znajdują się trzy tworzące Collegium Medicum, a to wydział lekarski ze stomatologią, farmacji i ochrony zdrowia. Jest to, więc jedyny uniwersytet polski posiadający wydziały medyczne. Polska posiada jedną z najbardziej prestiżowych i najbardziej rozwiniętych sieci uniwersytetów. Wiele osób z najróżniejszych części świata przybywa do Polski w celu pobierania nauk na różnego rodzaju wyższych uczelniach, do najsłynniejszych z nich należą, poza Uniwersytetem Jagiellońskim: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Politechnika Wrocławska, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie, Akademia Morska w Gdyni, Akademia Medyczna w Poznaniu, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Akademia Rolnicza w Poznaniu, Akademia Świętokrzyska w Kielcach, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi itd.
Polski rynek wyższej edukacji jest fenomenem na światową skalę, ponieważ w żadnym innym kraju w ciągu dwunastu lat nie powstało prawie 300 prywatnych uczelni. Uczelnie te są nowoczesne, mobilne i przygotowujące studenta pod kątem przyszłej pracy. Jest to najszybciej rozwijający się sektor szkolnictwa w Polsce. Uczelnie te powołują nowe kierunki, uatrakcyjniają programy nauczania, szczycą się lepszym doborem kadr i coraz częściej wygrywają walkę o studenta z uczelniami publicznymi.

Brytyjskie szkolnictwo wyższe słynie z bogatych tradycji, a wiele spośród tamtejszych uczelni zyskało na przestrzeni wieków światową renomę. W Wielkiej Brytanii istnieje ponad 180 szkół wyższych, które można podzielić na trzy kategorie: uniwersytety, kolegia uniwersyteckie oraz kolegia edukacji dalszej i wyższej. Wśród uniwersytetów istnieje gradacja na stare i nowe. Pierwsze z nich szczycą się ogromnymi tradycjami i nie kształcą na poziomie zawodowym. Do najstarszych i najbardziej prestiżowych uniwersytetów brytyjskich bez wątpienia należą Oxford i Cambridge, które sięgają swymi korzeniami do XII i XIII wieku. Natomiast, mianem "nowych" określa się uniwersytety powstałe po 1992r. na mocy uchwalonej wówczas ustawy o edukacji dalszej i wyższej.

Swoistym kuriozum brytyjskiego systemu szkolnictwa wyższego jest możliwość kształcenia na poziomie poniżej pierwszego stopnia akademickiego. Nauka wówczas trwa tylko rok, a po jej ukończeniu nie otrzymuje się żadnego tytułu tylko odpowiednie zaświadczenie.

Studia prowadzące do uzyskania pierwszego stopnia akademickiego BACHELOR trwają zwykle 3 lata, ale w niektórych dziedzinach np. w naukach medycznych czy weterynaryjnych może to trwać dłużej. W przypadku kierunku językowego, aby otrzymać najniższy stopień akademicki dodatkowo wymagany jest jeszcze roczny pobyt w kraju, gdzie dany język uchodzi za oficjalny. Posiadaczom stopnia bachelor oferowane są specjalistyczne lub zawodowe studia podyplomowe, trwające zwykle rok. Na poziomie postgraduate przyznawane są w Wielkiej Brytanii dwa rodzaje stopni: master i doktor.

Stopień MASTER - odpowiadający polskiemu magistrowi - wymaga minimum roku studiów stacjonarnych. Najczęściej jednak studia tego typu są to dwuletnie. Stopnie doktorskie nadawane są za obszerne opracowanie naukowe z danego obszaru badań. Studenci mogą się ubiegać o trzyletnie stypendium umożliwiające im pracę nad doktoratem.

Studia w Wielkiej Brytanii nie są bezpłatne. Mimo, że uczelnie w znacznej mierze otrzymują środki z budżetu państwa, to studenci muszą dodatkowo płacić za swoją naukę czesne, którego wysokość ustala dana uczelnia.




patrz załącznik

Rys 1. System edukacji w Polsce.

patrz załącznik
Rys2. System edukacji w Wielkiej Brytanii.


BIBLIOGRAFIA
1. Kwieciński, Z. „Dynamika Funkcjonowania szkoły. Studium empiryczne z socjologii edukacji”, Warszawa 1990;
2. Konarzewski, K. „Sztuka nauczania. Szkoła”, Warszawa 1991;
3. Schulz, R. „Szkoła – instytucja – system – rozwój”, Toruń 1992;
4. Śliwerski, B. „Jak zmieniać szkołę?”, Kraków 1998
5. http://www.wordiq.com/definition/Education_in_England 01.06.2004
6. http://www.szczecin.pl/raport2002/edukacja/wykres.htm 01.06.2004
7. Tygodnik „Wprost", Nr 1068 (18 maja 2003), „Ranking szkół wyższych - Uniwersytet rynkowy”