Oligofrenopedagogika

„Oligofrenopedkagogika- pedagogika upośledzonych umysłowo jest nauką o wychowaniu osób upośledzonych umysłowo, które wymagają specjalnego kształcenia w placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych wyłącznie dla nich zorganizowanych lub specjalistycznych zabiegów pedagogicznych w przypadku przebywania ich w placówkach przeznaczonych dla osób o normalnym poziomie rozwoju umysłowego albo w domach rodzinnych, celem jest zapewnianie im optymalnego, dostępnego dla nich, fizycznego i psychicznego rozwoju i przygotowania do życia i pracy zgodnie z przyjętymi poglądami oraz potrzebami i warunkami panującymi w danym społeczeństwie”. W skład oligofrenopedagogiki wchodzą trzy szczegółowe dyscypliny naukowe: teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo, teoria specjalnego nauczania upośledzonych i teoria oddziaływania interwencyjnego na ujemne i dodatnie odchylania rozwojowe.
Obecnie kryteria rozpoznawania upośledzeń umysłowych są podzielone na pięć grup: psychologiczne, ewolucyjne. Społeczne, pedagogiczne oraz lekarskie. Podczas pełnych badań psychologiczno- pedagogiczno- lekarsko- klinicznym dziecka podejrzanego o upośledzenie umysłowe należy uwzględniać wszystkie kryteria. W kryterium psychologicznym bada się całą osobowość człowieka, a w szczególności procesy regulacji, do których zalicza się procesy orientacyjno- poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli oraz procesy wykonawcze. W kryterium tym ważne są też społeczne cechy osobowości, które razem z zestawieniem wyżej wymienionych procesów pomagają stwierdzić czy u danej osoby są istotne odchylenia od normy. Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia ogólnego poziomu intelektualnego od parcjalnych deficytów. Natomiast kryterium ewolucyjne polega na porównywaniu poziomu rozwoju czynności orientacyjno- poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych w tym poziomu rozwoju mowy, rozwoju motorycznego. Porównuje się wyniki badań, z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwijającej się osoby. Pomagają przy tym techniki, które pozwalają na obliczanie wieku rozwoju poszczególnych procesów, np. na określenie wieku rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci świeżej, trwałej, mechanicznej, logicznej, pamięci słów, zdań, tekstów, cyfr, figur geometrycznych, melodii, rytmu, mowy czynnej, rozumienia mowy, myślenia przyczynowo- logicznego, rozwiązywania problemów, wnioskowania indukcyjnego, dedukcyjnego. Wiek rozwoju różnorodnych percepcji (np. figury i tła, figur geometrycznych, stałości kształtów) wskaże nam, jakiemu wiekowi życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym odpowiada w przybliżeniu dany proces badanego przez nas dziecka lub dorosłego. Porównując wyniki należy wziąć pod uwagę, że u dzieci umysłowo upośledzonych stwierdza się różnice w profilach percepcji, pamięci, motoryki i innych mimo takiego samego globalnego wieku inteligencji. Kryterium społeczne bierze pod uwagę samodzielność jednostki dostosowaną do wieku, jej sposób radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych, zdolności do podejmowania decyzji, odpowiedzialności, uspołecznienie. Realizację tego kryterium ułatwia Skala Dojrzałości Społecznej E.A. Dolla, Młodzieży i Dorosłych K. Nihiry i współpracowników, oraz inne. Kryterium pedagogiczne uwzględnia trzy rzeczy: pierwsza z nich jest zasób wiadomości i umiejętności (rysowania, malowania, lepienia, liczenia, czytania, pisania) przewidzianych dla określonego wieku. Przy tym kryterium należy wziąć pod uwagę metody nauczania, systematyczność uczęszczania dziecka do przedszkola czy do szkoły, oraz współpracę rodziców czy opiekunów ze szkołą. Realizacja tego kryterium umożliwia wnikliwą analizę tempa nabywania wiadomości i umiejętności przez dziecko w toku jego nauczania przedszkolnego i szkolnego. Do drugiej należy rodzaj i stopień trudności w nauce przedszkolnej czy szkolnej. Pomiar tego zasobu wiadomości i umiejętności dziecka przy zastosowaniu rzetelnych, trafnych oraz znormalizowanych na reprezentatywnej próbce populacji testów osiągnięć szkolnych. Ostatnią, trzecią rzeczą jest tempo uczenia się, nabywania określonych wiadomości i umiejętności szkolnych lub przedszkolnych. Tempo to jest różne u osób z różnym stopniem upośledzenia umysłowego i normalnych o jednakowym wieku życia. Tempo nabywania wiedzy pozwala odróżnić dziecko zaniedbane środowiskowo i dydaktycznie od dziecka umysłowo upośledzonego. Pomiar tempa uczenia się przy zastosowaniu szeregu testów, jak np. Test Uczenia się Wzrokowo- Słuchowego, Chińskie litery, Obrazki. Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich. W tym kryterium bierze się pod uwagę wyniki badań somatycznych, a w tym charakterystyczne cechy somatyczne dla dość wielu, choć niestety nie dla wszystkich, zespołów lub jednostek chorobowych, w przebiegu których może wystąpić (bądź często występuje) upośledzenie umysłowe, jak np. cechy somatyczne charakterystyczne dla choroby Bourneville’a (stwardnienia guzowatego), choroby Aperta, fenyloketonurii, niedoczynności tarczycy, zespołu Downa, zespołu miauczenia kota. W kryterium lekarskim bierze się również pod uwagę wyniki badań neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych, audiologicznych, a także wyniki badań biochemicznych, jak np. fenyloketonurii, galaktozemii, homocystynurii, oraz wyniki badań elektroencefalograficznych, pneumoencefalograficznych, wyniki badań cytogenetycznych, ujawniających aberracje chromosomalne występujące w około 100 znanych zespołach, jak np. Downa, Pataua, Edwardsa, miauczenia kota.
Od 1 stycznia 1968 roku obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego, wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia. Składa się ona z upośledzenia umysłowego: głębokiego, znacznego, umiarkowanego i lekkiego. Eliminuje ona dawne terminy tj. idiotyzm, imbecylizm, debilizm. Klasyfikacja ta opiera się na odchyleniach standardowych. Odchylenia te mogą się różnić w różnych technikach pomiaru inteligencji i dlatego uwzględniając je, klasyfikacja ta umożliwia porównywanie ilorazów inteligencji. W tym podziale jedno odchylenie standardowe od przeciętnej w lewą stronę (w stronę odchyleń minusowych) świadczy o prawidłowym rozwoju umysłowym. Iloraz inteligencji mieszczący się miedzy –2,01 a –3,00 odchyleniem standardowym wskazuje na lekkie upośledzenie umysłowe. Dzieci o takim stopniu upośledzenia kwalifikują się do szkół specjalnych dla lekko upośledzonych umysłowo, natomiast iloraz inteligencji mieszczący się miedzy –3,01 a -4,00 odchyleniem standardowym sugeruje umiarkowany niedorozwój umysłowy. Między –4,01 a –5,00 jest już znaczne upośledzenie umysłowe, gdzie dzieci kwalifikują się do szkół specjalnych dla umiarkowanie i znacznie upośledzonych umysłowo. Natomiast poniżej –5,01 odchylenia standardowego wskazuje na głębokie upośledzenie umysłowe.