Zdania złożone współrzędnie i podrzędnie
I. Zdania złożone współrzędnie - zdanie, w którym poszczególne zdania składowe można łatwo rozdzielić. Żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, stanowią gramatyczną całość.
Rodzaje zdań współrzędnie złożonych:
1) łączne - spójniki: i, oraz, a, ani, ni, zarazem, też, jak również, także, np.
1 2
Pójdę do kolegi, oraz odwiedzę babcię.
___1___ . . . ___2___
2) rozłączne - spójniki: albo, bądź, lub, czy, np.
1 2
Pójdę do kina albo na zakupy.
___1___< . . . >___2___
3) przeciwstawne - spójniki: ale, a, lecz, jednak, za, natomiast, jednakże, tymczasem, przeciwnie, np.
1 2
Jestem zmęczona, ale nie pójdę do łóżka.
___1___> . . . <___2___
4) wynikowe - spójniki: więc, toteż, dlatego, zatem, wobec tego, przeto, np.
1 2
Jestem głodna, więc zjem kanapkę.
___1___> . . . >___2___
II. Zdanie podrzędne zastępuje lub rozwija jedną z części zdania nadrzędnego i odpowiada na takie samo pytanie jak część zdania, które zastępuje.
Zdania podrzędne podmiotowe (odpowiadają na pytania: kto? co?)
W zdaniu nadrzędnym podmiotem jest zaimek ten, ta, to (czasem w domyśle) lub znajduje się wyraźnie:
mówi się, zdaje się, śni się, marzy się, wiadomo, dziwne, jasne, pewno.
Przykłady:
- Kto nie pracuje (1), ten nie je (2).
- Cokolwiek się zdarzy (1), niech uderza (2).
- Nie wiadomo (1), czy te okrzyki to rozkaz (2).
- Co ma się stać (1), niech się stanie (2).
- Kto nie umie opanować gniewu (1), ten bez potrzeby wybucha (2).